Henny Zwart, redactielid Solidariteit 1984-2005

Aangenaam grillig, principieel solidair

Hans Boot

Het eerste persoonlijke contact, begin 1984, was telefonisch en gedenkwaardig. Kort daarvoor waren Rein van der Horst en ik na de eerste nummers van Solidariteit geïnterviewd door de redactie van De Waarheid. Henny had één van de achtergelaten exemplaren ingekeken. "Een leuk blaadje dat van jullie, wanneer kan ik meedoen?". Veel meer zei ze niet in een bijna uitgestorven Amsterdams.

Plezierig overdonderd bezocht ik haar de volgende dag thuis op de Ceintuurbaan. De eerste keer van de honderden die zouden volgen. Was ze niet thuis, maakte ze één van de vele routes door de stad, vooral in de buurt van de Albert Cuyp; eerst met één, later met twee hondjes.
Een markante vrouw, in het bezit van een unieke combinatie: volks authentiek en internationaal erudiet. Snel in gesprek met velen op straat en in koffiehuis, wonend te midden van boeken en muziek van Russische componisten.

Stekeltje

Hoewel de redactievergadering niet tot haar favoriete bijeenkomsten behoorde, kwam ze trouw binnenstuiven, vol anekdotes en verrassende invallen. Dat ze zich bij ons voegde, kenmerkte haar politieke opvattingen. In de kringen van de CPN, waarin Henny een lange geschiedenis kende, heette Solidariteit al gauw 'extreem links' dat aan de top van de vakbeweging spoken zag en onderin verdeeldheid zaaide. Van dat beeld wilde Henny niets weten. Ze meldde zich zonder een spoor van sectarisme en met de behoefte de FNV van onderop een kritisch leven in te blazen.
Persoonlijk was ze aangenaam grillig, direct en onafhankelijk en droeg een principiële solidariteit uit met allen die ze consequent arbeidsmigranten en bijstandgerechtigden noemde.
Voor zover mij haar bijzondere oog voor de scharrelaars, de onaangepasten en de uitgeslotenen kon ontgaan, waren haar ongeordende mappen met korte en lange verhalen erg overtuigend. Vaak traden daarin de gemarginaliseerden op, hun leven en het gevecht te overleven, als waren zij haar vriendinnen en vrienden die ze al jaren kende. Warm, nukkig, bezig en strijdbaar, dat was Henny Zwart.

Al haar niet gepubliceerde teksten, soms niet afgerond en onvolledig, zijn in een archief bij elkaar gebracht dat vrij in te zien is bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Het archief is ingeleid door onderstaande biografische schets. Daarna volgen de 84 columns die Henny als Stekeltje voor Solidariteit schreef.

Biografische schets

Het arbeidzame leven van Henny begon op veertienjarige leeftijd. Geboren in Amsterdam-Oost, januari 1933, introduceerde een oom haar bij een bontatelier. Een succes was dat niet. Na een paar weken stapte ze schuin aan de overkant van de Keizersgracht Felix Meritis binnen. In dat gebouw huisde de redactie van het dagblad De Waarheid. Een stap die haar leven tekende.
Met een vooraanstaande CPN'ster als pleegmoeder en geïnspireerd door twistgesprekken met een anarchistisch geschoolde grootvader, leerde ze het Rode Leger van de Sovjet-Unie bewonderen in de strijd tegen het nationaalsocialisme. In het verlengde daarvan zag de jonge Henny de CPN en de partijkrant. Ze kon als kopijmeisje komen werken en bracht in die functie de artikelen van de redactie naar de zetterij. De voorwaarde was wel dat ze naar de avondschool ging. Colporterend met de krant mocht ze van de redactie af en toe een stukje schrijven. Het zouden er duizenden worden. Eerst in De Waarheid, later elders.

De komst van vier zoons en een baan als secretaresse bij een industrieel bedrijf onderbraken haar prille journalistieke loopbaan. De betrokkenheid bij een staking in dat bedrijf in 1963 voerde haar naar de vakbeweging en terug naar De Waarheid. Als 'sociaal verslaggeefster', die al of niet actievoerende arbeid(st)ers het woord gaf, zullen er in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw weinig stakingen geweest zijn waar Henny ontbrak. Van de bouwvak, havens en bezetting van de Enka tot de Optilon-vrouwen van de ritssluitingenfabriek in Winschoten.
Ze maakte in de jaren tachtig de teloorgang van de partij en de krant mee tot en met de kortdurende voortzetting in het weekblad Forum dat in 1991 verdween. Tegelijkertijd had ze vanaf 1984 haar activiteiten uitgebreid naar Solidariteit, blad voor een strijdbare vakbeweging. Vele jaren als lid van de redactie met reportages en interviews en vanaf 1991 als Stekeltje. In het boek "Om de vereniging van de arbeid", waarmee Solidariteit in 2005 zijn papieren bestaan afsloot en als webzine startte, nam Stekeltje afscheid met tien columns. En ook deze waren sociaal bewogen, vanaf de straat of de tram genomen, vaak geestig en prikkelend en vol onverwachte wendingen.

In die jaren negentig was Henny zeer productief met onder meer reportages in het blad van de Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen en haar boek "Er waren er die niet gingen. Vijftien eeuwen straf voor Indonesië-weigeraars". Bovendien schreef ze tientallen ongepubliceerde, korte en langere verhalen die eenzelfde toon als de columns kende en sterk autobiografisch getint waren. Haar, soms turbulente, ervaringen tijdens en in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog tekende ze op in een eveneens ongepubliceerd werk van een aanzienlijke omvang. Dat laatste gold ook voor de geschiedschrijving van de Nederlandse Vrouwenbeweging. Daartoe verzocht door het bestuur van de NVB stuitte ze uiteindelijk op een afwijzing, omdat haar benadering 'te politiek' zou zijn.
Het bleef bij Henny niet tot schrijven. Zo was ze bijvoorbeeld betrokken in acties voor een betaalbare kinderopvang en tegen het renoverende eerbetoon van het Van Heutsz-monument in Amsterdam-Zuid. Veel beluisterd waren de wekelijkse columns die ze uitsprak bij de GGZender die de Amsterdamse omroep Salto verzorgde.
De laatste jaren woonde Henny in een verzorgingstehuis, ze overleed 26 februari 2014.