Verantwoording Een zinvol einde De waarschuwing "weet wel waar je aan begint" was tijdens de oprichtingsperiode van Solidariteit in 1982-1983 misschien net zo vaak te horen als de aanmoediging "maak er wel een zinvol einde aan" ruim twintig jaar later. Beide adviezen zijn ter harte genomen. Het begin met het nulnummer was even degelijk als het einde met dit boek. Geen gedenkboek, wel een kritische beoordeling van het eigen verleden en vooral een poging de toestand van de hedendaagse vakbeweging te begrijpen om zicht te krijgen op haar toekomst. En geheel volgens de traditie van Solidariteit: in de context van het veranderende kapitalisme, de wijzigende arbeidersklasse, de verschuivende krachtsverhoudingen en de toenemende internationalisering. Toen in 2003 de redactie en redactieraad naar het besluit groeiden met het 'blad voor een strijdbare vakbeweging' te stoppen, waren inhoudelijke overwegingen bepalend. Niet de financiën of het aantal abonnees, maar de beoordeling van de kansen op een strijdbare oppositie binnen de Nederlandse vakbeweging vormde de basis van het besluit. Direct daaraan verbonden, bestond de behoefte die beoordeling uit te werken en waar mogelijk in discussie te brengen. Zo kon aan de ene kant verantwoording afgelegd worden aan de lezers en lezeressen en aan de andere kant een poging gedaan worden de grote stilte over de 'onbewogen beweging' te doorbreken. Uit een interne enquête over de inhoud van het boek kwamen samengevat de volgende thema's: de actualiteit van het kapitalisme: globalisering, Europese Unie, concurrentiepositie Nederlandse economie, de veranderende arbeid: flexibilisering, individualisering, informalisering, de actualiteit van de vakbeweging: internationalisme, relatie sociale bewegingen, positie vrouwen, jongeren en migranten, de veranderende loonafhankelijkheid: segmentatie, ideologische verschuivingen, nieuwe vormen van solidariteit. Met deze thema's zijn mogelijke auteurs benaderd die - en dat was een zeer plezierige ervaring - zonder aarzeling en enthousiast een bijdrage hebben geleverd. Hun teksten worden voorafgegaan door een beschouwing over de geschiedenis van de papieren uitgave van Solidariteit en afgesloten met enkele bespiegelingen door de redactie over de toekomst van de vakbeweging. Het geheel wordt opgeluisterd door een serie foto's van Chris Pennarts en een serie Stekeltjes van Henny Zwart. Tot slot, een hartelijke dank aan allen die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit boek. De uitgever (www.solidariteit.nl)