Hans Boot
Dat in organisaties kleine en grote baasjes werkzaam zijn, kan in een samenleving die getekend is door macht en bureaucratie geen verrassing zijn. Ook een vereniging als de FNV kan zich daaraan niet onttrekken. Aan de ene kant leeft de hoopvolle gedachte: 'ze zal daar toch wel tegen vechten' - de vakbeweging botst immers in haar belangenbehartiging regelmatig tegen de sociaaleconomisch macht waarop het kapitalisme rust. Aan de andere kant leert de praktijk dat ze in haar eigen organisatie meer of minder vastloopt in interne machtsconflicten en, zoals deze dagen, in een crisis geraakt.
Inmiddels laat de niet te stuiten openbaarheid onderlinge twisten en verdachtmakingen zien en hoe onderdelen van de organisatie elkaar passeren, negeren en zelfs bestrijden. Bovendien wordt zo onthuld wat er buiten het zicht van de leden gebeurt en is gebeurd. Pijnlijk is dat van een praktisering van die 'hoopvolle gedachte' weinig te merken is.
Zo'n crisis sluimert voortdurend, maar barst uit wanneer fricties in het lopende beleid samenkomen en uitgroeien tot problemen die niet op de korte termijn zijn op te lossen. Ze worden persoonlijk en leiden tot verharding van de meningsverschillen. De actuele crisis waarin de FNV verkeert, lijkt een schoolvoorbeeld te worden. Met als aanjager de bond "FNV personeel" die de leden van de werkorganisatie organiseert, het onderdeel van de FNV dat het bestuursbeleid ondersteunt en uitwerkt. Bij de werkorganisatie werken zo'n 1.50o mensen, waarvan een aanzienlijk deel in loondienst is van de FNV. Deze werkorganisatie neemt een steunende positie in bij de beleidsontwikkeling en is regelmatig gekritiseerd vanwege haar autonoom optreden - meer sturend dan dienend
Hier een aanzet tot wat crisisbronnen genoemd kunnen worden, zij zijn niet de oorzaak van een crisis, maar vormen situaties en ontwikkelingen die zo'n noodtoestand bevorderen.
* Aanstaande verkiezingen met twee kandidaten voor de positie van voorzitter verminkt de kracht van de democratie door onderlinge beschuldigingen over wel of niet wangedrag dat proporties aanneemt van 'met modder gooien'. Wat de één weet te weerleggen, marginaliseert de ander door te zwijgen. De mogelijke inschakeling van de rechter kan een dieptepunt genoemd worden.
Die verkiezingen beperken zich niet tot de voorzitter, maar betreffen ook de overige zes leden van het dagelijks bestuur, plus de tien leden van het algemeen bestuur; daarnaast 24 sectoren en het Ledenparlement (102 leden).
De laatste twee zijn het resultaat van een ingrijpende hervorming van de organisatiestructuur van de FNV die tien jaar geleden werd ingevoerd. Ook na een beleidscrisis. Een structuur met de opvallende bijzonderheid dat twee grote 'oude' bonden - onderwijsbond en politiebond - een zelfstandig onderdeel zijn. Ook de sectoren zijn een prooi van de tendens tot verzelfstandiging, waardoor de oude bondsstructuur lijkt te herleven. Met name over het functioneren van het Ledenparlement (102 leden) bestaat een algemene ontevredenheid: onvoldoende band met de leden, summiere en trage verslaglegging en oncontroleerbare banden met bestuurders. Het vertegenwoordigt de sectoren (aantallen naar de omvang) en beslist over de bestuursvoorstellen. Op zijn minst een merkwaardige constructie, in tegenstelling tot de leden van het politieke parlement vertegenwoordigen de leden geen politieke stromingen. Informele constructies tussen sectoren en/of personen als 'vervanging' zullen onvermijdelijk zijn.
* Zonder twijfel kan van een complexe organisatie gesproken worden en dan is nog niet de Raad van Toezicht genoemd, bestaande uit vier leden, inclusief een vacature. Verder komen we een directie tegen en een management team. En om de 'gewone' leden niet te vergeten die met name lokaal en/of in een bedrijf/instelling actief zijn en daar besturen hebben gevormd. Ook dit vitale deel van de organisatie zal de invloed ondergaan van de genoemde 'macht en bureaucratie'.
* Een derde crisisbron is het doorzettende ledenverlies dat tot verminderde inkomsten en onvermijdelijke ontslagen leidt. Een complicatie is dat staken geld kost, maar financieel gecompenseerd kan worden door de inschrijving van nieuwe leden. Maar vaak gaat het dan om een kortdurend nieuw lidmaatschap tijdens een staking, dus worden de financiële problemen slechts uitgesteld.
Om nog maar te zwijgen over de gevolgen van al dit crisisgevoelige 'gedoe' door de gebrekkige en trage informatie aan de leden. De media namen dat, zeker in de beginperiode, over en schreven vaak meesmuilend over de 'grote mond' van de FNV over het wanbeleid van ondernemers. 'Kijk eerst naar jezelf'.
In de verspreide informatie en de discussies staat de kritiek op de tekortschietende 'sociale veiligheid' centraal en daarmee de eis de onveilige arbeidsverhoudingen aan te pakken - in het algemeen, maar ook binnen de FNV, met name de werkorganisatie. FNV Nieuws, 9 februari 2025 spreekt zelfs van een kantelpunt: Nog nooit stond de sociale veiligheid van werknemers en kaderleden zo onder druk. Het gaat rond de crisis bijvoorbeeld om: manipulatie van informatie, verspreiding van geruchten, inschakeling onderzoeksbureau. FNV Personeel beperkt zich helaas tot de vermelding van 'sociale onveiligheid', maar bij de werkorganisatie zullen de bekende bejegeningen aan de orde zijn als: intimidatie, pesten, vernedering en machtsmisbruik. "Kleine en grote baasjes" roeren zich immers overal.
Ook bij de unieke staking in Utrecht, 17 februari jongstleden, waaraan ongeveer de helft van het personeel deelnam, kwam de kwaal van de sociale onveiligheid ter sprake. De elders in het vakbondshuis aanwezige bestuurders werden opgeroepen. Ze kregen te horen dat de organisatie niet in staat bleek te zijn de sociale veiligheid te waarborgen. Voorzitter Elzinga was de eerste die het woord kreeg. Door erkenning van de gemaakte fouten en onvoldoende het gesprek met de leden te zijn aangegaan, zocht hij de 'dialoog' met de leden van FNV Personeel. (NRC, 17 februari 2025) Eerste resultaat: verkiezingen bestuur uitgesteld, die van Ledenparlement en sectorraden gaan door, daarnaast zal de 'shitshow' (Elzinga) onderzocht worden.
Zoals wel meer gebeurt, ontvangt de redactie van Solidariteit een artikel dat niet voor haar bedoeld is. Deze keer aansluitend aan het genoemde 'kantelpunt', maar verder reikend dan de 'sociale veiligheid'. Het verscheen 22 oktober vorig jaar als reactie op een motie van afkeuring door het Ledenparlement tegen het beleid van het Algemeen Bestuur. Aanleiding: onduidelijkheden over onder meer de bevoegdheid van de diverse 'eenheden' in het geheel van de organisatie. Het bestuur antwoordt met de belofte de samenwerking en het vertrouwen tussen vereniging en werkorganisatie te verbeteren. Hier enkele concluderende citaten uit het Slotwoord:
* In een nieuwe organisatiecultuur moet wederkerigheid en vertrouwen centraal staan en houdt ieder zich aan de bij haar bepaalde rol behorende bevoegdheden en taken.
* Besloten is dat kaderleden zeggenschap moeten krijgen over het vakbondswerk van de FNV.
* De werkorganisatie is zich bewust van haar ondersteunende rol aan de kaderleden die een duidelijke herkenbare stem hebben in wat er moet gaan gebeuren en hoe dit moet gaan gebeuren.
* De werkorganisatie draagt zorg voor de organisatie en vormgeving van wat de kaderleden in gezamenlijkheid (dus niet als individu) hebben aangegeven.
Hoewel de gebeurtenissen (voorvallen) die aanleiding zijn voor de door Ledenparlement aanvaarde motie niet genoemd worden, lijkt me de conclusie gerechtvaardigd dat er kennelijk alle reden is om - wat mij betreft - deze deuren in te trappen. De actuele crisis heeft een voorgeschiedenis, waarin de (leden)basis van de vakbeweging in het geding is en de 'eigen weg' van de werkorganisatie onder vuur is genomen.
Hoe ernstig deze conclusie ook is, de twijfelachtige verdienste van FNV personeel is dat zij eraan heeft bijgedragen de overige onderdelen van de FNV-organisatie kritisch te kunnen beoordelen. Daarin zijn de bestuurders stevig aan de tand gevoeld en is eens te meer (weer eens) de ondergewaardeerde betekenis van de leden aan de kaak gesteld. Ze lijken tot toeschouwers gedoemd en dat zijn ze niet. Het lijkt een open deur, maar nog één keertje open schoppen kan geen kwaad. Zonder leden is de vakbeweging een abstractie. Het bestaan en de macht liggen bij de leden. En dat is een opdracht aan de leden die in de huidige crisis tegen zich zelf en dus tegen hun bond zeggen: kom en sta op FNV!
