Commentaar 129 - 27 september 2009

Studerend Nederland in protest

Klaas Stutje

Vijfhonderd tot duizend demonstrerende studenten bij de Tweede Kamer in Den Haag. Zulke aantallen hebben we lang niet gezien. Afgelopen dinsdag 22 september gaven studenten uit heel Nederland gehoor aan de oproep van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) om investeringen in het Hoger Onderwijs te eisen, "juist nu". Vanwaar deze opleving van het studentenprotest en hoe nu verder?

De manifestatie van 22 september is het meest recente protest in de serie van acties die bijna een jaar geleden begon. Studentenactivisme is rijzende. De laatste maanden zijn meerdere actiegroepen, netwerken en platforms in het leven geroepen die, op verschillende manieren en met eigen nuances, problemen in het Hoger Onderwijs aankaarten. Die zijn dan ook niet mis.

Studenten roeren de trom

Bovenop de onderinvesteringen vanaf de jaren tachtig, waardoor bijvoorbeeld het gemiddeld maandelijks tekort voor studenten van 200 euro in 1985 is opgelopen naar 500 euro in 2008, zullen forse 'crisis'-bezuinigingen komen. Gevreesd wordt voor een verhoging van het collegegeld met 200 naar 1700 euro, een bevriezing van de studiefinanciering voor de komende twee jaar en een afschaffing van de mogelijkheid om kosteloos een tweede studie te kiezen. Daarenboven moeten ook de afzonderlijke universiteiten bezuinigen. Het mag niet verwonderlijk heten dat de actiebereidheid onder studenten toeneemt. Opvallend genoeg komt de nieuwe energie niet uit reeds bestaande activistische groepen. De initiatieven, waarvan platform HOHP (Hoger Onderwijs Heeft Prioriteit) en comité ROUW (Redt Ons Universitair onderWijs) het meest in het oog springen, worden gedragen door enthousiaste en hardwerkende studenten met een achtergrond in de medezeggenschapsraden op universiteiten. Ook de studenten die op demonstraties verschijnen, behoren niet tot de bekende kringen. Veelal is het de eerste keer dat mensen aan een actie meedoen. Een ander opvallend gegeven is dat de vakbonden in de verschillende studentensteden, onder de koepel van de LSVb, het initiatief hebben genomen voor actie. Jarenlang deelden de bonden zich slechts een 'redelijke' rol op de achtergrond toe en verkeerden ze in de wandelgangen van Den Haag. Actie was voor de dommen. Dat ze de manifestatie van afgelopen dinsdag, om principiële redenen, aankondigden vóór de plannen van Prinsjesdag gepresenteerd werden, is ronduit revolutionair voor een bond van overleg en compromis.

Strategische misslagen

Toch zijn er kanttekeningen te maken bij de nieuwste golf van studentenprotest. Kritiekpunten die te maken hebben met inhoud en met strategie. Allereerst, en dat betreft de strategie, waren de demonstraties die we tot dusver zagen zeer breed van opzet. Zonder in te gaan op fundamentele ideeën over de toekomst van de academie, zijn investeringen in het Hoger Onderwijs centraal gesteld. Iedereen die zich daar in kon vinden, was welkom. Zo kon het gebeuren dat op 22 september niet alleen sprekers van de VVD en het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam uitgenodigd waren, maar dat zelfs minister Plasterk uitgebreid het woord kon doen. Ondanks het boegeroep van enkele aanwezigen leek het soms of politici en bestuurders de studenten de les lazen, in plaats van andersom. En dat was niet de eerste keer. Hoewel de posities aan het verschuiven zijn, dreigen nieuwe initiatieven te blijven hangen in het naïeve beeld dat iedereen onderwijs een warm hart toedraagt. Dat komt de kracht van de protesten niet ten goede. In plaats van het zoeken naar bondgenoten in het parlement en bij de universiteitsbesturen zou de aandacht moeten gaan naar docenten, onderzoekers en studenten.

Inhoudelijke misslagen

Een inhoudelijk probleem is het geloven in de zegeningen van de kenniseconomie. De wervende leus op de actieflyer was: "'Het kabinet wil een kenniseconomie. Het is tijd om dit in daden om te zetten!" Liever niet, zou mijn reactie zijn. Het idee dat Nederland en Europa de wereldconcurrentie aan moeten gaan op het gebied van kennis en wetenschap past in de neoliberale lijn die de Europese Unie heeft ingezet met de 'Bologna akkoorden' van 1999. In andere landen zijn massale acties gevoerd tegen de gevolgen van deze akkoorden. Dat vrije academische vorming, 'onrendabele' studies en 'zachte' wetenschappen door Europa onder druk komen te staan, lijkt onder andere tot de LSVb nog niet doorgedrongen. Het is belangrijk de studentenprotesten de komende maanden in de gaten te houden. Daarin hebben de linkse studentengroepen de taak om te blijven wijzen op neoliberale achtergronden van problemen in het Hoger Onderwijs. Daarnaast zal het van energie en organisatievermogen afhangen of de nabije toekomst in het teken zal staan van desillusie of van verdere ervarenheid.