Commentaar nr. 13, 17 april 2005

Gijzelaars van de Nederlandse staat

Eén uur luchten, eenmaal per etmaal eten van een cateringbedrijf, vier mensen in één cel en geen activiteiten of voorzieningen als bijvoorbeeld een bibliotheek. Dat zijn de omstandigheden waarin driehonderd 'illegalen' vastzitten in de zogenaamde uitzetcentra.

Deze uitzetcentra maken deel uit van de vele soorten vreemdelingendetentie in Nederland. In totaal zijn er 2.100 plaatsen in grenshospitia, vertrekcentra, detentieboten en uitzetcentra. Het regime waaronder de 'illegalen' daar verblijven verschilt, maar het doel is in alle gevallen uitzetting.
De toenmalige minister van Vreemdelingenzaken Nawijn kwam in 2002 tegemoet aan de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en presenteerde zijn plan om uitzetcentra te bouwen. De gemeenten zouden stoppen met de opvang van uitgeprocedeerden en 'illegalen', wanneer de staat in ruil daarvoor een goed uitzettingsapparaat zou opzetten. Deze uitzetcentra liggen daarom vlakbij de vliegvelden Schiphol en Zestienhoven. Bij de opening werd gezegd dat het om een opsluiting van enkele dagen zou gaan, voorafgaand aan het daadwerkelijke vertrek. De praktijk heeft geleerd dat mensen daar soms maanden zitten en dat een meerderheid na die periode als 'onuitzetbaar' weer op straat belandt. Het record ligt momenteel op vijf maanden en drie weken voor een vader en zijn zevenjarige zoontje.

In de uitzetcentra geldt net als in de grenshospitia het Regime Grenslogies. De uitvoering is echter soberder. Er wordt één uur per dag gelucht in geblindeerde kooien. Er is geen winkel, geen bibliotheek en sporten of arbeid behoren niet tot de mogelijkheden. De gevangenen kunnen maximaal vijf en een half uur per dag in de 'huiskamer' zitten. Ook post vanuit het uitzetcentrum en schrijfgerei zijn niet toegestaan.
De populatie bestaat voor een deel uit asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn. Eenderde behoort tot de veelbesproken '26.000' mensen die al vele jaren in Nederland wonen en werken, maar dit niet kunnen aantonen. In tegenstelling tot de reguliere gevangenissen worden de gevangenen niet aan het werk gezet voor een hongerloon, maar wordt om geld te besparen hun regime zo sober mogelijk gehouden.
Verschillende 'diensten' binnen de uitzetcentra worden uitbesteed. De bewakers worden grotendeels geleverd door 'Securicor' dat onderdeel is van 'Group 4', een internationaal opererend bedrijf op de markt van beveiliging en bewaking. De bewakers en ander personeel, zoals verpleegkundigen, zijn meestal uitzendkrachten. De lonen worden laag gehouden. Daarom werken er overwegend langdurig werklozen en immigranten. Hun persoonlijke situatie en arbeidsverleden stelt hen niet in staat looneisen te stellen. Dus de onderkant van de maatschappij controleert de onderkant van de maatschappij.

Uit de verhalen die naar buiten komen, kan geconcludeerd worden dat de kwaliteit van de bewakers te wensen over laat. In sommige vacatures staat wel dat een beveiligingsdiploma vereist is of een "pre" geniet, desondanks zijn de bewakers niet toegerust om met de situatie om te gaan. Agressief gedrag is aan de orde van de dag en de doorstroom van personeel is groot. Lastige gevangenen worden onverbiddelijk in de isoleercel gegooid. Er is een verhaal bekend van iemand die geketend aan zijn bed een hersenbloeding kreeg, de toegang tot de medische zorg werd ontzegd en vervolgens op straat werd gezet met de mededeling binnen 24 uur het land te verlaten. Nu zit hij in een rolstoel, heeft problemen met spreken, maar mag voorlopig nog wel in Nederland blijven.

Deze gevangenen worden nergens van verdacht, zijn niet in staat van beschuldiging gesteld en zijn ook niet veroordeeld. Er is sprake van wederrechtelijke opsluiting: gijzeling door de Nederlandse staat. Illegaliteit wordt een criminele daad, waar zonder proces en veroordeling gevangenisstraf op volgt. De 'ongewenste vreemdelingen' worden onschuldig opgesloten in gevangenissen die uit minimale middelen zijn opgetrokken en krijgen een behandeling die tot de ergste binnen het Nederlandse detentiewezen behoort. Daarom wordt het tijd dat de praktijken in de uitzetcentra het daglicht gaan zien, deze gebouwen de naam krijgen die ze verdienen: deportatiebajessen, en burgerlijke ongehoorzaamheid wordt toegepast om ze te sluiten.