Solidariteit - commentaar 173 - 5 juni 2011

Revolutie in de Arabische wereld?

Sjaak van der Velden

De volksmassa's in de Arabische wereld en Noord Afrika zijn al maanden bezig met opstanden. De aandacht daarvoor vertoont een golfbeweging, maar het aanvankelijke enthousiasme in het Westen roept toch wel vragen op. Ik heb het dan natuurlijk niet over de vraag, waar de westerse regeringen waren toen de Moebaraks van alle kanten hun steun ontvingen.

Van regeringen in dienst van het kapitaal kun je moeilijk anders verwachten dan dat ze de belangen - financieel, handel en geopolitiek - van hun eigen wereld steunen. Waarom zouden ze de elite in andere landen afvallen, als deze zorgt voor een ongestoorde stroom olie en deviezen? Waarom zouden ze opstaan voor mensenrechten, als die in hun eigen wereld ook alleen maar bestaan dankzij de strijd van miljoenen? Waarom zouden ze zich solidair verklaren met massa's ongeletterden, als ze het woord solidair al decennia als een vies woord behandelen?

Bombardementen

Ook gaat het me niet om de vraag waarom het regime van Kadhaffi met bommen en granaten wordt bestookt, terwijl bij de veel grotere moordpartijen die andere regimes op hun geweten hebben, de wapens zwijgen. Misschien willen ze deze dictator, ooit door zijn eigenzinnige en onafhankelijke opstelling een held van veel linksen, alsnog straffen voor zijn vermoedelijke aandeel in Lockerbie? Waarom Kadhaffi's regime wordt vernederd, kan misschien slechts worden verklaard door te wijzen op de wereldverhoudingen waarin Amerika en de NAVO maar wat graag willen laten zien dat ze nog steeds 'the waves rulen'. Ze zeggen dat we het luchtruim veilig willen stellen, maar misbruiken datzelfde luchtruim vervolgens voor bombardementen. Al dan niet met steun van Rutte.

Fundamentalisten

De vraag die ik heb, is van een heel andere orde. Als een enkeling aan het begin van de demonstraties op het Tahrirplein voorzichtig de vraag stelde of het einde van het liedje misschien niet een islamitische dictatuur Iraanse stijl zou zijn, werd dat door veel commentatoren van (parlementair) links belachelijk gemaakt. In Egypte zijn het soennitische moslims en in Iran grepen sjiieten de macht, dus dat zijn heel andere gelovigen, wisten de wijsneuzen te melden. Laten we echter goed in gedachten houden dat het voor ons als producten van de westerse maatschappij vrijwel onmogelijk is om in de hoofden van andere wereldburgers te kijken. Hier kan ik een discussie hebben met gelovigen over de vraag of god bestaat. Toen ik een dergelijke discussie eens met een heel aardige jongen in Senegal voerde, begreep hij echt niet waar ik het over had. Het bestaan van god is voor mensen in veel landen net zo onomstotelijk als voor ons de gelijkheid tussen man en vrouw. Dat de fundamentalisten de strijd nog niet hebben overgenomen, wil niet zeggen dat die kans niet bestaat.

Maar de commentatoren maakten aan alle discussie een voorlopig einde. Met die boodschap mocht dagelijks een diplomaat of journalist bij Pauw en Witteman het evangelie verkondigen. Ook mensen die de Arabische dictatuur zijn ontvlucht en zich hier hebben gevestigd, schoven wel eens aan. Realiseert dan niemand zich dat die mensen het contact met de plaatselijke bevolking vrijwel zijn kwijtgeraakt? Lees de autobiografie van Mandela er maar op na. Hij zat op Robbeneiland en Oliver Tambo in de diaspora, maar beiden hadden geen enkele voeling met de jongerenopstand die onverwacht in Soweto uitbrak. Toen de eerste jongeren ook op Robbeneiland aankwamen, bleek dat zij zich niet door de oude ANC-mannen vertegenwoordigd voelden.

Het leger

Natuurlijk, af en toe figureren ook autochtone Arabieren in de westerse media, zij het redelijk Engelssprekenden. Maar waar waren de vakbondsactivisten? Hun strijd die al jaren via "labour.org" kan worden gevolgd, is blijkbaar niet erg interessant voor de burgerlijke media. Diplomaten, journalisten en vluchtelingen hebben over het algemeen maar heel beperkt voeling met wat er onder het volk leeft. Ook tegenwoordig niet, nu dat via internet veel makkelijker kan. En dan nog, in de Arabische wereld heeft slechts een minderheid van de bevolking toegang tot internet en lezen en schrijven kunnen forse minderheden daar ook niet.

Ook de 'steun' door het leger aan de opstandelingen mocht zich trouwens in veel sympathie verheugen. In de beginmaanden van de revolutie had ik een droom. Terwijl de mensen op de pleinen van Cairo demonstreerden, arresteerde en martelde het leger in achterafstraatjes diezelfde demonstranten. Vanuit mijn bijna aangeboren haat tegen het leger is die droom misschien verklaarbaar. Als socialist denk ik 'broeders laat ons de kazernes slopen' en ben ik op mijn hoede als een soldaat zich ergens mee bemoeit. Maanden later bleek mijn nachtmerrie bijna Jomanda-achtig. Het leger martelt en mishandelt er nog steeds op los en de nieuwe regering vaardigde direct een stakingsverbod uit.

Nieuwe heersers

Als ik een eerste balans opmaak, dan kan ik eigenlijk nauwelijks enthousiast zijn over wat er in die landen is gebeurd. Stammenstrijd, godsdienststrijd, nieuwe heersers in het oude jassie; er lijkt niet veel veranderd. De naam van de machthebber is veranderd, maar de gewone man en vrouw hebben het nakijken.
Is dat niet altijd zo bij zogenaamde volksrevoluties in onderontwikkelde landen? Ik zal Iran nu een keer overslaan, maar zijn de gewone mensen in Zuid-Afrika er veel wijzer van geworden? De onderdrukking kent geen kleur meer, maar de machthebbers van het ANC zorgen vooral goed voor zichzelf. Toen ik in 1972 Zuid-Afrika bezocht, trof ik in de 'lokasies' van het apartheidsbewind niet zulke armoede aan als in 2005 in de kilometerslange sloppenwijken langs de snelweg naar Kaapstad. De inwoners van Zimbabwe denken ondanks hun afkeer van het bewind van Ian Smith misschien stiekem nog wel eens met weemoed terug aan die tijd. Ga ik met sprongen verder, dan komen we de miljoenen slachtoffers van de Culturele revolutie in China tegen. Helaas kunnen we ze niets meer vragen. Net zomin als de stemmen uit de 'killing fields' van Kampuchea (toentertijd erg populair bij sommige maoïstische kameraden) nog geluid voortbrengen. De slachtoffers van Stalin voegen vele miljoenen doden aan het ellendige rijtje toe. Natuurlijk zijn er al altijd oorzaken aan te wijzen waarom de ontwikkelingen zo zijn gelopen in die landen, maar feit is dat het altijd zo gaat.
Met de beste bedoelingen is de revolutie begonnen, maar de nieuwe heersers zijn geen haar beter dan de verdrevene. Lenin/Stalin of de tsaar, Pol Pot of Norodom Sihanoek, wie het weet mag het zeggen.

In onontwikkelde landen gaat het altijd fout in tegenstelling tot de regimeveranderingen in hoog kapitalistische landen. De enige uitzondering die ik ken op de dramatische stelregel dat de man en vrouw in de straat uiteindelijk vooral de dupe zijn van derdewereld revoluties levert Cuba misschien. Ook daar is niet alles pais en vree maar postrevolutionaire massamoorden zijn mij van dat eiland niet bekend.

Middenklasse

Wat moeten we hier nu mee? Als enthousiasme over de Arabische lente voorbarig en misschien wel onterecht is, wat dan? Gaan door delen van de middenklasse geleide revoluties in de derde wereld altijd de weg van terreur op en is de bevolking tenslotte altijd toch de dupe? Typerend en verwarrend is in dit verband misschien ook dat we het nu over de middenklasse hebben, waar we vroeger gewoon met een vies gezicht spraken over burgerlijke revoluties. Moeten we mensen die in dergelijke landen in opstand komen dan helemaal niet steunen? De vakbondsactivisten daar verdienen alle steun, maar hoe is het met de 'middenklasse' jongeren. Zij zijn degenen die zich vaak ontwikkelen tot de nieuwe machthebbers.

Eerlijk gezegd weet ik het niet. Als ik op de televisie demonstranten zie, dan neig ik naar een warm solidair onderbuikgevoel. Mensen die in verzet komen, verdienen steun, want daar gebeurt iets, daar wordt het kapitalisme bevochten, daar ontkiemt misschien een nieuwe samenleving. Solidariteit met die strijders is op zijn plaats zoals de vroege socialisten de burgerlijke revoluties van 1848 steunden. Die gevoelens ken ik heel goed, maar de resultaten uit het verleden geven eigenlijk slechts garantie op een ellendige toekomst, want in onontwikkelde landen zal de burgerij (pardon, de middenklasse) altijd aan het langste eind trekken. Jan met de pet heeft het nakijken.