Solidariteit - commentaar 197 - 6 mei 2012

Turkse hazelnoten vrij van kinderarbeid

Dick de Graaf

Ertan Karabiyik vindt het moedig dat we in contact staan met Nestlé. Als eerste man van de Turkse NGO "Development Workshop Cooperative" in Ankara kan hij zich niet voorstellen dat het bedrijf in Turkije open zou staan voor contacten met vakbonden en NGO's over kinderarbeid.

Vakbonden in Turkije moeten hun positie op bedrijfsniveau afdwingen. Pas als ze voldoende leden organiseren, hebben ze een beperkt entree tot het bedrijf. Bij vestigingen van multinationals is dat niet anders. Ertan doet, met steun van de Nederlandse Ambassade, onderzoek naar kinderarbeid in de teelt van hazelnoten. Naast vergaren van betrouwbaar cijfermateriaal is hij bezig met een nationaal actieplan gericht op de overheid en het bedrijfsleven. Hij wil graag aanschuiven bij een toekomstig overleg met Nestlé.

Verdachtenbankje

Nee, hij zal zeker niet deelnemen aan een bespreking met Nestlé, zegt Abdullah Aysu, voorman van de Turkse landelijke boerenorganisatie Çiftçi. Nestlé staat in het verdachtenbankje van zijn organisatie, omdat het concern een belangrijke rol speelt in de watervoorziening in Turkije. De nummer één in de wereld op het gebied van mineraalwater is een concurrent van watervoorziening door nutsbedrijven in handen van de overheid. En Çiftçi wil juist deze overheidsvoorziening verbeteren en versterken. Abdullah, zelf ook boer, geeft leiding aan een organisatie van 47.000 boeren ("nog 4 miljoen te gaan") die zich inzet voor verantwoorde, lokale productie gekoppeld aan lokale consumptie. Al in 2007 heeft Çiftçi een brief aangeboden aan de belangrijkste politieke partijen in het Turkse parlement over de seizoenmigratie en kinderarbeid. Maar van enig politiek vervolg is nog niets gebleken.

Op zoek naar samenwerking

Ik trof Ertan en Abdullah eind april 2012 in Ankara, als lid van een kleine delegatie van FNV Bondgenoten. Voor de tweede keer waren we in Turkije om ons nader te informeren over kinderarbeid in de hazelnootteelt. De eerste keer, september 2011, trokken we rond in de kuststreek van de Zwarte Zee, waar de hazelnootteelt vooral plaatsvindt, en in de zuidelijke provincies, waar de arbeidsmigranten vandaan komen. We stelden ons op de hoogte van de aard en omvang van kinderarbeid bij de oogst van hazelnoten. Jongstleden april waren we in Ankara om na te gaan met welke organisaties samenwerking mogelijk is. Onze delegatie bestond uit kaderleden en een bestuurder van FNV Bondgenoten met wortels in de Turkse samenleving en kennis van de maatschappelijke verhoudingen, de vakbondssituatie en de Turkse taal!

Binnenlandse migratiestroom

Een reportage van de journalisten Mehmet Ülger en Astrid van Unen, uitgezonden in EenVandaag op 19 oktober 2010, toonde indringende beelden van kinderarbeid tijdens de oogst van hazelnoten. Het betrof kinderen van migrantengezinnen uit het zuidoosten van Turkije. Bij het oogsten, in augustus/september, wordt massaal gebruik gemaakt van hele families van deze arbeidsmigranten.
Turkije neemt 75 procent van de wereldwijde export van hazelnoten voor zijn rekening. In de regio van de Zwarte Zee is de teelt een volkscultuur. Er zijn ongeveer 320.000 telers, waarvan zeker 80 procent als hobbyboer kan worden beschouwd. De rest is voor het hoofdinkomen afhankelijk van de hazelnootteelt. Je ziet het ook op straat: langs de weg en op parkeerplaatsen liggen de hazelnoten te drogen. Oudere vrouwen en kinderen pellen de noten en keren ze om, zodat ze goed drogen.

Vroeger, tot een jaar of dertig geleden, werkten er nauwelijks migranten in de oogst van hazelnoten. Burenhulp, familiekrachten en lokale werkers zorgden voor het plukken en rapen. De smerige oorlog van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw bracht daarin verandering. Meer dan drieduizend dorpen in het zuidoosten van Turkije werden door het leger ontvolkt en vernietigd. De meestal Koerdische boeren moesten noodgedwongen hun heil zoeken in de grote steden in het zuidoosten, alwaar geen werk was en dus nauwelijks inkomsten. Daarop hebben ze gezocht naar werk; en de agrarische sector kenden ze. Zo ontstond de binnenlandse migratiestroom tijdens de oogsttijd.

Schoolverzuim

Vanwege het ontbreken van statistieken over de tewerkstelling in de landbouw in Turkije zijn er geen officiële cijfers over de omvang van deze migratiestroom. Maar het gaat in de hazelnootteelt zeker om vele tienduizenden gezinnen en dus ook vele tienduizenden kinderen. Koppelbazen actief bij de werkbemiddeling van deze seizoenarbeiders krijgen de vraag liefst twee kinderen per groep arbeiders te leveren, omdat die zo handig zijn bij de oogst.
Oogsten van hazelnoten is merendeels het oprapen en in zakken stoppen van de afgevallen vruchten. Volgens de gegevens van het Turkse ministerie van Onderwijs verzuimt vanwege deze seizoenmigratie ongeveer 40 procent van de kinderen in de grote steden in het zuidoosten gedurende de helft van de schoolgaande periode.

Coalitie

In Nederland is de "Campagne Stop Kinderarbeid - School de beste Werkplaats" actief. 1 Daarin werkt een aantal NGO's samen met FNV Mondiaal en de AOb. Na de uitzending van EenVandaag is er contact gelegd met de Werkgroep Turkije van FNV Bondgenoten. Deze bestaat uit kaderleden en bestuurders met roots in Turkije die zich beijveren voor steun aan democratische vakbonden in Turkije. De werkgroep is een coalitie aangegaan met de Campagne Stop Kinderarbeid en aan de slag gegaan: publiciteit, contact met bedrijven en werkgeversorganisaties en mobilisatie binnen de eigen bond.

In gesprekken met Nestlé en Ferrero, grootverbruikers van hazelnoten in hun consumentenproducten, bleek dat deze concerns aanspreekbaar waren op de gesignaleerde Turkse kinderarbeid. Nestlé liet een onderzoek doen door de Amerikaanse Fair Labor Association (FLA). Dit bevestigde dat in de hazelnootteelt kinderarbeid en andere overtredingen van arbeidsregels op grote schaal voorkomen. Daarop heeft Nestlé een actieplan opgesteld, met als doel de aanvoer van noten te vrijwaren van kinderarbeid en andere schendingen van arbeidsrechten.
Het FLA onderzoek en het Nestlé actieplan zijn openbaar gemaakt. 2 Belanghebbende instellingen en organisaties worden gevraagd mee te werken aan maatregelen om deze vorm van kinderarbeid uit te bannen. Eén van de actiepunten van Nestlé is de organisatie van een Ronde Tafel Conferentie met de 'stakeholders' in de hazelnootketen. Daarbij zal onze coalitie niet ontbreken. Doelstelling: de hazelnootketen vrij van kinderarbeid in 2015.

¹ Zie: www.stopkinderarbeid.nl; voor meer informatie over internationaal vakbondswerk zie ook: www.fnvmondiaal.nl (terug)

² Beide rapporten zijn beschikbaar via: http://www.stopkinderarbeid.nl/NIEUWS/FLA-bevestigt-kinderarbeid-in-Turkse-hazelnootoogst-Nestle-komt-met-Actie-Plan (terug)