Solidariteit - commentaar 200 - 17 juni 2012

Rookgordijnen, riten en roerige tijden

Hans Boot

Agendasetting - Audit Committee - co-creatie - crowdsourcing - externe stakeholders - flexportal - front-office - hybride structuur - lidmaatschapspropositie - ontdekcheques - pro actief - stijlrepertoire - swot. In welk rookgordijn ben ik verzeild geraakt? "Niet opgeven, denk aan je toekomst", hoor ik de bovenmeester van de Nederduits Hervormde School in het toen nog anonieme Haagse Laakkwartier zeggen.

Braaf doorzettend, stuitte ik na 55 pagina's op "de kernwaarden van de nieuwe organisatie". "Wij doen het samen." "Wij zijn open en eerlijk." "We stellen ons kwetsbaar op en respecteren elkaar." "Wij willen de beste zijn." "We maken de goede keuzes en halen onze resultaten." "Wij kijken naar buiten."
Onwillekeurig moest ik denken aan de bezwerende spreuken op de muren van Fords autofabrieken in de jaren negentig van de vorige eeuw. "Onze mensen vormen de krachtbron." "Wij koesteren onze talenten." "Ondernemen is als sport, alleen de beste wint." "Wij zien op elkaar en het bedrijf ziet op ons toe."
Het is een eer om het tweehonderdste commentaar van webzine Solidariteit, voorheen blad voor een strijdbare vakbeweging te mogen schrijven. En geloof het of niet, ik heb net "De ontwikkeling van de nieuwe vakbeweging" gelezen, het eindrapport van de kwartiermakers, 11 juni 2012, dat overigens nauwelijks afwijkt van hun eerdere teksten.

Bond als bedrijf

Of die nieuwe vakbeweging er komt, is vandaag nog duister. Niet alle bij de FNV aangesloten bonden gaan mee, een geheel of gedeeltelijk uitstel zingt rond. Ondanks alle behoefte aan een ommekeer is het langzamerhand de vraag of dat erg is. Het schip dreigt te zinken en het orkest speelt het lied van de blije geboorte. De oprichting staat nog steeds voor volgende week, 23 juni, genoteerd. Het tempo is hoog, helaas niet bij de keuze voor een andere ommekeer. Wat inspirerend zou de steun zijn aan de ideeën voor een algemene staking op maandag 10 september, twee dagen voor de verkiezingen. Een succesvolle oproep tot deelname door politieke partijen aan hun leden en electoraat zou een ware krachtproef zijn die als leuk bijproduct in één klap de peilingsgekte van De Hond overbodig maakt.

Het is in de artikelen in ons dossier De Nieuwe Vakbeweging al eerder geconstateerd, de kwartiermakers (plus hun ondersteuningsteam en naamloze 'externe deskundigen') volgen een verkeerd spoor. Van de 'bond in het bedrijf' zijn ze beland bij de 'bond als een bedrijf'. De geciteerde managementtaal en opwekkingsrites zijn dan ook geen uitglijders. Zo behoren algemeenheden als het "opkomen voor goed werk en een goed inkomen" tot de 'missie' en staat in de 'probleemstelling' de vage bekentenis dat "er een groeiende kloof [is] tussen mensen met wie het goed gaat en mensen met wie het niet goed gaat". Is dat wat de kwartiermakers begrepen hebben uit minstens anderhalve eeuw arbeidersbeweging?

Wegmoffelen en vervangen

Hoe tevreden vakbondsleden ook zijn over de inwilliging van de historische eis voor verenigingsdemocratie, het pleidooi van de kwartiermakers voor een nieuwe vakbeweging is gammel. In de eerste plaats is de inhoud van het conflict over de pensioenen weggemoffeld en omgezet in een vraagstuk van interne machtsverdeling. In de tweede plaats worden ingrijpende veranderingen in de wereld van de arbeid verantwoordelijk gesteld voor de verzwakte positie van de vakbeweging.
Het machtsconflict scoort hoog, maar beperkt zich tot de vorm. De zogenaamde kleine bonden achten zich overheerst door de grote, met name FNV Bondgenoten en Abvakabo FNV. In alle of in veel kwesties, of alleen in het geval van het pensioenakkoord? Het kan niet toevallig zijn dat de twee genoemde bonden de meest strijdbare onderdelen van de FNV bevatten. En dat daarin, onder invloed van de kritische kloofdichters, de Abvakabo FNV een aanvoerder is die binnen en buiten de vakbeweging met argusogen gevolgd wordt. Dat zou wel eens de doorslaggevende reden kunnen zijn voor de ingrijpende herziening van de beslissingsstructuur in wat inmiddels 'de koepel' heet. De al genoemde bovenmeester kende dat verdelingsprobleem ook, zijn oplossing was 'stil, en uit elkaar die banken'. De kwartiermakers zijn wat bedrevener: "Angst voor versnippering (de macht van het getal) moet overwonnen worden door vertrouwen in de diversiteit (de kracht van verscheidenheid)."

Diezelfde kwartiermakers lijken uit te sluiten dat het jarenlange gedogen van de ontwrichtende effecten van de flexibilisering heeft bijgedragen aan de daling van de organisatiegraad. De beleidsaanpassingen die zij bepleiten, beperken zich tot een gerichte werving van de slachtoffers. Treden ze toe, dan hebben ze recht op steun en professioneel advies. En als ze buiten de vakbeweging blijven? Of zullen ze de voorkeur geven aan een vakorganisatie die de tijdelijke arbeidscontracten verwerpt, evenals de humbug van Het Nieuwe Werken, de gedwongen deeltijdarbeid en de onvrijwillige zelfstandigheid zonder personeel?

De komst en de omvang van de nieuwe vakbeweging zijn onzeker. Uitstel of afstel zou tevens de aankondiging moeten zijn van roerige tijden. Als de FNV daarin de kop neemt, opent ze de aanval op de huidige stand van de pensioenen, de AOW en de verschillende vormen van flexibilisering. Dan zijn solidaire verbindingen mogelijk en zal vervolgens een nieuwe eenheid in strijd leden doen toestromen.