Solidariteit – commentaar 208 - 7 oktober 2012

Haren en de angsten van het Tourette Syndroom

Klaas Stutje

Het leek wel een nationale vorm van Gilles de la Tourette. 'Ons Nederland' kon zich net weer wat ontspannen, na een duidelijke verkiezingsuitslag en met een bedarende Eurocrisis, toen er schijnbaar uit het niets een neiging, een dreiging, een onbedwingbare drang opborrelde om heel hard iets onvoorspelbaars en ongepast te roepen. Ons Nederland probeerde het nog te bedwingen, maar de spanning bouwde zich op en nog voor ze iets kon doen, klonk hard en onbeheerst "HAREN!!", en een heel villadorp stond op z'n kop.

Eén van de kenmerken van het Tourette Syndroom is het verlies van controle over angstfantasieën. Tragisch genoeg worden deze angstbeelden juist verwerkelijkt in plaats van onderdrukt. De duizenden facebookers zouden toch niet werkelijk op komen dagen? Ze zouden het toch wel gezellig houden? Het zouden toch geen rellen worden in Haren? En juist daarom kwamen er mensen op af. De angstvisioenen rond het aanstaande evenement, met een toepasselijke vaagheid "Project X" gedoopt, maakten de baldadige nieuwsgierigheid en sensatiezucht alleen maar groter.

Nationale angst voor tuig

In de landelijke media zijn de rellen in Haren inderdaad geduid zoals bij het angstsyndroom te verwachten was. De discussie ging niet over het angstobject zelf, de redeloze jeugd in Haren, maar vooral over de escalerende rol van de sociale media, de reguliere media, de overheid en de politie. Zoals het weinig zin heeft om het woord 'Kut' te onderzoeken bij een Tourette-patiënt, zo keek vrijwel niemand naar de redenen van jongeren om af te reizen. Niet naar de omstandigheden waaronder ze het gevecht met de politie aanbonden en hoe ze daar zelf op terugkeken. En waarom zouden de media? Iedereen kon immers zien dat het redeloze en dronken hooligans waren zonder speciale eisen en zonder concreet doel.

Tuig nader bekeken

Waar de gevestigde orde verhullende kwalificaties als 'hooliganisme' en 'tuig' gebruikt voor ordeverstoringen, is het een goede linkse traditie verder te kijken. We kunnen daarbij twee richtingen uit denken en ik stel daar een derde tegenover.
Allereerst kunnen we proberen de maatschappelijke context te schetsen waarin deze jongeren woede opkroppen en afreageren, zij het op een apolitieke manier. De redactie van Socialisme.nu schrijft bijvoorbeeld: "Decennia van neoliberalisme proppen arbeidersjongeren steeds strakker in een dwangbuis. Op school en werk ben je een nummer, je rechten worden uitgehold, en consumeren mag alleen hoe en waar bedrijven en autoriteiten dat goed vinden. Vrijwel iedereen wordt dat een keer zat, en wil eruit - al is het maar even."
Al zijn deze observaties op zich waar, ik vind deze denktrant voor het geval Haren minder sterk. Afgaande op de televisiebeelden en de facebookpagina's, hing er eerder een jolige en ondeugende stemming dan een gevoel van woede en wraak tegen het bestaan van alledag. In die zin was deze rel wezenlijk anders dan in Londen vorig jaar die de dagelijkse praktijk van racisme en uitzichtloosheid radicaal beantwoordde met chaos.

Een andere denkrichting biedt het anarchistische weblog van Peter Storm. Ook hij onderkent dat er weinig politieke motieven gezocht moeten worden achter Project X. Maar dat neemt niet weg dat de ervaring van Haren voor jongeren feitelijk een politieke ervaring wás. De sensatie dat ze het nieuws bepaalden en de politie de baas konden, moet hen aan het denken hebben gezet.
Storm signaleert dat de rellen antiautoritair van karakter waren, zonder formele structuur en hiërarchie, tegen de massaal aanwezige politie en tegen de Albert Heijn. Ze voldeden daarmee aan de voorwaarden van een anarchistisch evenement. Deze denktrant beschrijft al beter de stemming die er op de bewuste avond in Haren heerste, maar ik zie niet in waarom deze rellen positief moeten worden uitgelegd. Is hiermee niet elke rel met de politie toe te juichen? Is de politieke leer van het anarchisme niet meer dan een geweldsinstructie?

Vermarkting van feestcultuur

Volgens mij is het mogelijk in te gaan op de structurele oorzaken van de rellen in Haren, zonder te vervallen in de gangbare linkse reflexen. Waarom kijken we niet naar de feestcultuur in Nederland en hoe die de afgelopen jaren vermarkt en verhard is? Hoort Haren niet meer thuis in het rijtje Nieuwjaarsnacht, kermisfeesten en uiteindelijk Hoek van Holland, dan dat het vergeleken wordt met Londen? Het valt namelijk op dat massaal geweld tijdens feesten tegenwoordig vaak voorkomt, en dat de autoriteiten daar een waar angstcomplex bij hebben ontwikkeld. De feestcultuur in Nederland wordt de afgelopen jaren steeds meer gedomineerd door grootschalige evenementen, omdat de ouderwetse discotheken - inderdaad op neoliberale wijze - je tot op de laatste cent leegplukken. Een entreeprijs van meer dan 15 euro is gangbaar. Het bier kost in Amsterdamse clubs tegenwoordig al gauw 2,50 euro, en ook de garderobe en het toilet kosten geld. Tegelijkertijd verheffen de organisatoren massabeheersing tot een kunst.

Uit de band

Nieuwe feestculturen ontstaan waar oude onaantrekkelijk worden. De tientallen nieuwe festivals met een volledig verzorgde 'experience', is één ontwikkeling, al worden ook die duurder en massaler. Illegale 'rave parties' en schuurfeesten zijn hierop een ander antwoord. Drugsgebruik, tenslotte, is een manier om onder de hoge drankprijs uit te komen.
Het lijkt erop alsof meer en meer de behoefte bestaat te ontsnappen aan toezicht, regulering, en de daarmee verband houdende gelddwang van overheid, politie en feestorganisatoren. Deze neiging van de jeugd gaat lijnrecht in tegen de geschetste angst voor oncontroleerbare massa's bij de overheid, de politie en het deel van de bevolking dat meer is gesteld op rust dan op reuring.

En zo kon de Slag bij Haren ontstaan. Het stond 1-0 voor de relfeestende massa die de autoriteiten overrompelden. Het wordt nu 1-1 in een golf van opsporing en repressie. De toekomst moet uitwijzen of de jeugd manieren vindt om haar losbandige leven zo vorm te geven dat het door de autoriteiten herkend wordt als 'feestelijk'. Zo niet, dan voorspel ik dat de laatste Tourette-tic nog niet geweest is.