Solidariteit – commentaar 212 - 2 december 2012

Rode droom lijkt weer nachtmerrie, maar het tij kan keren

Sjarrel Massop

Pruttelend en struikelend komt Paars III op gang. Hoewel paars, ik heb donkerblauw en licht rose nog nooit gemengd, weet eigenlijk niet welke kleur eruit komt. Politiek heb ik wel een donkerbruin vermoeden en verwoord het maar zo dat de rode droom zal uitlopen op een nachtmerrie.

Meteen al laat de achterban van de VVD weten het niet eens te zijn met de signatuur van dit kabinet. Het is ook niet wat veel anderen willen, om uiteenlopende redenen. Zowel links als rechts heeft strategisch gestemd, wat Nederland krijgt is een rechts kabinet dat door de sociaaldemocraten gelegitimeerd wordt. Maar je kunt opportunisme niet legitimeren.

Ontbreken van een utopie

Ik vraag me af wat links leert van de geschiedenis. Niet alleen van de recente paarse debacles, maar ook van het rare parlementarisme van de sociaaldemocraten van de laatste eeuw. Inspirerend is de discussie tussen Rosa Luxemburg en Eduard Bernstein over de koers van de toenmalige, Duitse sociaaldemocratie. Ik verwijs daarnaar, omdat het gaat om een belangrijke kwestie, namelijk de verbinding tussen politiek en economie.
Maar eerst een stukje vaderlandse geschiedenis. Daarvoor ben ik te rade gegaan bij twee geschriften - Anet Bleich, Een partij in de tijd: veertig jaar Partij van de Arbeid 1946-1986 (1986) en Piet de Rooy (redactie), De Rode Droom, een eeuw sociaaldemocratie in Nederland (1995). De strekking van beide betogen is nagenoeg gelijk, hier een samenvatting.

De rode droom is volgens de schrijvers sinds 1974 onderhevig aan een permanente crisis. De wortels daarvoor liggen in het idee dat de wereld maakbaar was via de weg van de geleidelijkheid. Die weg kon bereikt worden als er eenmaal algemeen kiesrecht zou zijn, want de meerderheid van de werkende klasse zou toch wel stemmen op de socialisten?
Dat is niet bewaarheid, daarvoor geven De Rooy en de zijnen drie factoren.
1) De omvorming van 'massapartij' naar 'kaderpartij'. Traditioneel hechten mensen uit de arbeidersklasse grote waarde aan een verbondenheid met elkaar en met de sociale beweging. Door de oriëntatie op de geleidelijke verandering van de samenleving door politieke strijd heeft de sociaaldemocratie haar worteling in de samenleving losgelaten; zij vervreemdde van de beweging.
2) Het gebrek aan richting. Een probleem dat samenhangt met de eerste factor. Wie zich niet meer kan identificeren met de mensen, raakt verstrikt in een grote bureaucratie van wet- en regelgeving. Vervolgens is het moeilijk een goede koers vast te houden.
3) De belangrijkste factor die de schrijvers noemen, is het ontbreken van een utopie, een nieuwe wereld. Het socialisme is losgelaten, wat is er dan nog om voor te vechten?
Ik teken daarbij aan dat het socialisme geen utopie is, maar het resultaat zal zijn van de uitgewoede klassenstrijd van de menselijkheid tegen het kapitaal, waaruit uiteindelijk één overwinnaar voortkomt: de menselijkheid.

De sociaaldemocratie is hopeloos verstrikt geraakt in het web wat de conservatieven en vooral de liberalen voor haar hebben gesponnen. Aanvankelijk waren er nog gedachten dat met de ontwikkeling van de verzorgingsstaat de scherpe kantjes van het kapitalistische systeem af gehaald konden worden; het Rijnlandse model is toch wel acceptabel als perspectief? Naarmate echter de ontwikkelingen voortschrijden en de sociaaldemocratie amechtig nieuwe compromissen zoekt, wat niets anders is dan de ene knieval naar de andere, raakt het echte perspectief, het socialisme verder uit beeld. De sociaaldemocratie heeft nooit werkelijk de agenda bepaald, ook niet in haar beste tijden, de tijden van Drees en Den Uyl.

Politiek en economie

Het essentiële inzicht van Rosa Luxemburg in haar strijd tegen het reformisme en het revisionisme van Bernstein, de grondlegger van de huidige sociaaldemocratie, is de noodzaak de politieke strijd om de staatsmacht te verbinden aan de economische strijd en de machtsvorming in de bedrijven. Die strijd wordt gevoerd door de vakbonden en gaat erom hoe het kapitaal aan banden te leggen, hoe het onder arbeiderscontrole te krijgen. Die macht komt tot stand door massa-acties, stakingen en strijd tegen de oorlog.
Het inzicht dat consequent in gedachten gehouden moet worden, is dat de klassenstrijd de ultieme factor is waarop de toekomst van de mensheid gebaseerd zal zijn. Dat was de drijfveer van Luxemburg, en zou het moeten worden voor de huidige socialisten.
De politieke praktijk heeft telkens de dilemma's van de sociaaldemocratie laten zien. De oude Duitse sociaaldemocraten stemde in met de oorlogskredieten, hetgeen tot rampzalige gevolgen heeft geleid. Onze eigen Drees ging tijdens de opbouw van de verzorgingsstaat akkoord met de politionele acties in Indonesië. Den Uyl schoot de Molukse vrijheidsstrijd uit de treinen, nog net niet met kruisraketten. Kok is gevallen over Srebrenica.

Herbezinning

Telkens weer is de lijn van de sociaaldemocraten de angel uit de economische strijd te halen. Drees was de kampioen van de geleide loonpolitiek. Kok was nog vakbondsleider in 1982, toen hij het akkoord van Wassenaar sloot om een economische crisis te bezweren; dat was jongstleden 24 november precies dertig jaar geleden. Zijn carrière als politicus was vervolgens snel gemaakt en het polderen kon, met dramatische gevolgen voor de vakbeweging, een aanvang nemen. Alleen wat via het overleg binnengehaald kon worden, zou het maximaal haalbare zijn.
Sindsdien stemden de leden met de voeten. Gestaag blijft de organisatiegraad dalen om in 2011 nog 20 procent te bedragen, maar als de trend zich doorzet is ook die grens overschreden. De huidige staatssecretaris van Sociale Zaken, Jetta Kleinsma, heeft haar voorwerk gedaan. De vakbeweging, al geen strijdorganisatie meer, is met de heer Heerts voorop, al polderend, verworden tot een parlementaire werknemersorganisatie.

Socialisten zouden zich moeten herbezinnen, en het kan.
De schoonmakers hebben al bewezen dat echte strijd werkt. Nu organiseren de thuiszorgwerkers en alphahulpen zich in een voorbeeldige strijd om de onmenselijke bezuinigingen van tafel te krijgen en een menswaardige solidaire samenleving te verwerven. Grote delen van de AbvaKabo FNV komen tot het inzicht dat er meer strijd nodig is en minder overleg. Ook FNV Bondgenoten lijkt zich te heroriënteren.
Slechts strijd loont, de verbinding van de politiek met de economie is het adagium van de ware socialisten. In Den Haag valt niet veel meer te halen, de kruimels zijn allang van tafel geveegd en opgezogen. Het wordt tijd voor echte actie. De socialisten moeten de sociale agenda gaan bepalen, niet de sociaaldemocraten. Het kan!