welkom
commentaren
Solidariteit

Solidariteit – Commentaar 238 – 1 decemmber 2013

Radicale veranderingen

Joop Zinsmeister

Al een jaar of vijf leven we met een economische crisis. Sinds de val van de Lehman Brothers krimpt de economie en loopt de werkloosheid sterk op. Staatsinterventies hebben de crisis in 2009 kunnen verlichten, maar dat was tijdelijk. Daarna is die verhard. In de klassiek Griekse traditie betekent crisis dat daarna niets meer hetzelfde is en fundamentele beslissingen zullen volgen.

Vroeger leerde ik dan ook dat een structurele crisis het moment is voor structurele hervormingen en het denken over de samenleving structureel verandert. Zo is eind jaren zeventig/begin jaren tachtig door de regeringen Lubbers de afbraak van de verzorgingsstaat in gang gezet. De retoriek was dat de staat te veel zorg droeg voor het welzijn van zijn burgers en onbetaalbaar was geworden. In navolging van de grote voorbeelden Reagan en Thatcher (en niet te vergeten Pinochet) kreeg het (neo)liberalisme de vrije ruimte met deregulering, privatisering en belastingverlaging als leidende thema's. Vandaag zien we waartoe dat heeft geleid: een crisis die ingrijpt als de 'grote depressie' van de jaren twintig en dertig.

Maatschappij als onderneming

Het zou min of meer logisch zijn dat ook deze crisis door politici wordt aangegrepen om radicaal structurele hervormingen door te voeren. Bijvoorbeeld met plannen om de neoliberale maatschappij te ontmantelen die immers functioneert als een op maximale winst gerichte onderneming - dus op de korte termijn en ten koste van alles en iedereen. Plannen om de op hebzucht georganiseerde maatschappij voor alternatieven in te ruilen. Plannen om met de marktwerking en alle schadelijke gevolgen af te rekenen. Niets is minder waar. Wat doet de wereld van politiek dan wel?

Daar is, met Wim Kok voorop, afscheid genomen van het nadenken over en vormgeven aan de samenleving. Zonder ideologische veren kreeg de markt alle ideologische ruimte. De heersende politici zorgen ervoor dat de regels die de markt hinderen, worden weggewerkt. Tot welke crisis dat heeft geleid ervaren we dagelijks.
Niet de politiek, maar de individuele burger wordt geacht de participatiesamenleving in te richten. Op 'eigen kracht' worden gemeenten vertimmerd tot markten waar het meeste te halen valt voor de sterkste schouders. Alle commentaren uit de welzijnssector dat velen niet in staat zijn tot participeren, worden platgewalst.
De politieke agenda volgt de opstellers van opiniepeilingen via 'het volk' dat antwoord geeft op de in vele varianten voorgelegde stelling "vindt u ook niet dat ...". Maurice de Hond als minister-president zonder parlement. Discussie of controle is uitgesloten. De consequentie is dat allerlei (oppervlakkige) thema's de publieke opinie voor enkele dagen bepalen ("60 procent van de mensen vindt dat kaas van melk gemaakt moet worden").

De politieke praktijk

In de politieke wereld gaat het steeds meer om individuele carrières - die gemaakt of gebroken kunnen worden. Zo is het bij menige partij geen probleem om mensen die geen lid zijn op kandidatenlijsten te zetten, als ze maar een aansprekende naam hebben. En zo'n naam kan je behouden, als je aansluit bij de publieke opinie, dat laat Ton Elias of Fred Teeven zien.
De politiek stelt de normen die het neoliberalisme bevorderen niet ter discussie en doet net of ze niet normerend handelt. Verreweg het mooiste voorbeeld is de Brusselse norm van 3 procent. Kwantitatieve normen worden verheven tot kwaliteitsopvattingen. Dat betreft niet alleen de 3 procent, maar ook het aantal behandelingen van een fysiotherapeut, hoeveel treinen er op tijd rijden, hoelang een verzorgende bezig is met een bewoner, het aantal talenten dat een docent aflevert, enzovoort.
Over mijn dagelijkse wereld van het onderwijs gesproken. Dat is net als de politiek ontdaan van iedere ruimte om creativiteit te ontwikkelen. Scholen zijn omgebouwd tot productiegerichte ondernemingen, waar vooral op de kosten en de baten, in termen van geld, wordt gelet. Creativiteit is monddood gemaakt, emancipatorisch onderwijs afgeschaft. Er zijn hogescholen waar studenten verplicht zijn om een offerte te maken als ze een onderzoeksplan indienen. Doen ze dat niet, krijgen ze geen goedkeuring voor hun project. Universiteiten worden voor het onderzoek afgerekend op het aantal publicaties en krijgen voor het onderwijs betaald naar het studierendement. Kwaliteit wordt slechts gekend in termen van kwantiteit.

Nieuwe scenario's

Wat we nodig hebben, zijn politici die nieuwe vergezichten durven te schilderen. Nieuwe scenario's weten te ontwerpen hoe tot een samenleving te komen die de bronnen van de crisis uitsluit. Ik denk aan een radicale breuk met de markt, met de hebzucht als leidende waarde. Nieuwe ideeën over hoe onze rijkdom te verdelen. Er zijn veel te veel mensen voor de beperkte hoeveelheid arbeid op basis waarvan we nu de rijkdom scheef verdelen. Ontwerp een basisinkomen en verkort de werkweek radicaal. Belast de vermogens van de rijken zo dat ook zij naar draagkracht financieel bijdragen aan de samenleving. Verklein de inkomensverschillen. Voer de grondwet uit en maak waar dat iedereen recht heeft op kwalitatief goede arbeid. Geef onderwijs de ruimte zo dat leerlingen zich kunnen ontwikkelen tot volwaardige mensen in plaats van beroepskrachten die benut kunnen worden. Laten we weer mens zijn in plaats van consument. De tijd is rijp voor radicale hervormingen.

Waar in de jaren zeventig en tachtig de moed tot radicale hervormingen in de politiek tot stand kwam onder druk van de grote werkgevers en hun zetbazen, zullen nu de werkenden, werklozen, bijstandtrekkers, huurders, migranten, studenten ... hun moed moeten tonen en zich in protest laten horen en zien. Dat is minimaal nodig om een progressieve beweging te krijgen in de sociale en politieke verhoudingen.

Klik hier