Solidariteit – Commentaar 239 – 15 decemmber 2013

Wat participatie?

Sjarrel Massop

Een oplossing voor de alsmaar stijgende kosten voor zorg en sociale zekerheid is volgens de regering Rutte/Samsom de participatie van de burgers in de samenleving. Hopelijk wordt een verschil van opvatting over het begrip participatie een splijtzwam in het kabinet en ook in de samenleving.

Het (a)sociale dilemma is als volgt te omschrijven. Rutte en de liberalen zeggen dat je mee mag doen als je iets bijdraagt, oftewel waarde aan de samenleving toevoegt in ruil voor je uitkering. De sociale en meer solidaire benadering is, denk ik, dat meedoen betekent een goed inkomen, goede huisvesting en, indien nodig, goede noodzakelijke zorg. Iedereen zal, als daaraan is voldaan, zijn of haar bijdrage aan de samenleving leveren. Het succes van de Participatiewet wordt bepaald door de mogelijkheid om dit dilemma op te lossen.

Geen sociale benadering

Staatssecretaris Jetta Klijnsma heeft de taak om deze participatie in de wet vorm te geven. Ze was begin december bij Pauw en Witteman om het toe te lichten, maar faalde pijnlijk. Ze probeerde met haar gebruikelijke enthousiasme, maar niet meer overtuigende grijns, de werkelijke problemen te overschreeuwen. Ze slaagde niet in haar missie. De dominantie van de VVD-lijn van Rutte is te groot en de PvdA is op geen enkele manier in staat of bereid de sociale benadering door te laten klinken. Het duidelijkst kwam dat naar voren toen Jeroen Pauw de vraag stelde waar het verschil zat tussen het beleid van nu en dat van de vorige staatssecretaris Paul de Krom (VVD). Jetta kwam daar niet uit en dat komt, omdat er geen substantieel verschil is. De enige klacht die ze uitte, was dat de sociale zekerheid zo duur is geworden en dat de verdere stijging beteugeld moet worden. Daarover zullen afspraken met de Vereniging Nederlandse Gemeenten volgen.

Maar dit kabinet loopt achter de feiten aan en het failliet van het beleid tekent zich af. De afbraak van werk zet zich gestaag door en de inschakeling van uitkeringsgerechtigden en vrijwilligers op wat voorheen gewone banen waren, is inmiddels normaal geworden. Dat is geen participatie, dat is uitbuiting en uitsluiting waar staatssecretaris Kleinsma niet mee weg komt. Ik dacht overigens aan haar houding te zien dat ze er zelf ook niet meer in gelooft. Het zou getuigen van sociaaldemocratische, politieke moed om met dit beleid te kappen en de slechte gevolgen te erkennen.
De vakbeweging is inmiddels begonnen om de vinger op de zere plek te leggen en voert campagne voor Echte Banen.

Tegenprestatie

De Participatiewet houdt een pleidooi voor de 'ontschotting' van de arrangementen in de sociale zekerheid. Dat betekent dat van alles op één hoop wordt gegooid: Mensen met een verstandelijke beperking, mensen die aangewezen zijn op een sociale werkplaats, psychiatrische patiënten, mensen met een zogenaamde grote afstand tot de arbeidsmarkt en jongeren in de jeugdzorg. Allemaal mensen met een beperkte 'zorgzwaarte indicatie', die volgens een niet 'geoormerkt' budget door een gemeenteambtenaar die geen verstand van zaken heeft, naar de Wet Maatschappelijke Ondersteuning gaan. Gemeenten gaan vervolgens de sociale zekerheid voor al deze groepen regelen, maar moeten onderwijl wel zo'n 15 procent van hun budget inleveren. Er kan een gedeeltelijke loonkostensubsidie komen, maar het uitgangspunt is en blijft dat al deze mensen een bijdrage moeten leveren aan de samenleving in ruil voor hun uitkering.
In deze Rutte-participatie wordt de begeleiding van die kwetsbare groepen georganiseerd op de werkplek, door begeleiders aldaar. Dat zijn bij voorbaat geen zorgprofessionals, maar het liefst toezichthouders uit de bedrijven die controleren of mensen hun werk goed doen, zonder verstand te hebben van de zorg die de mensen nodig hebben. Alle professionele mensen werkzaam in de zorg weten welke ellende deze plannen veroorzaken.

Van iemand uit de Flevopolder hoorde ik het volgende voorbeeld. Een vrouw zorgde naast een baan voor haar dementerende moeder, de inmiddels bekende vorm van mantelzorg. Ze verloor haar baan en raakte in de bijstand. Vervolgens moest zij zich melden bij de consulent van de gemeente om deel te nemen aan een re-integratietraject in het kader van haar bijstandsuitkering. Daar kreeg ze te horen dat ze de mantelzorg aan haar moeder moest stoppen, omdat de betreffende werkzaamheden haar geen perspectief boden tot re-integratie op de arbeidsmarkt. Een onbegrijpelijke stelling die de vrouw wanhopig maakte. De menselijke maat is hier volledig zoek. Dit is participatie volgens Rutte, waarvoor Kleinsma beleidsverantwoordelijkheid accepteert.

PvdA … breek met dit gedrocht

In de Tweede Kamer en zeker ook in de samenleving zal er veel weerstand komen tegen de Participatiewet. Het is zoals taalkundige Wim Daniëls zegt: het begrip participatiesamenleving deugt op geen enkele manier. Het feit dat we deel uitmaken van de samenleving betekent al dat we participeren. De narigheid is dat mensen niet meer zelf mogen uitmaken hoe ze deelnemen, die vrijheid wordt hun door het liberale dogma volledig ontnomen.
Wil de PvdA haar sociale gezicht terugkrijgen - wie weet - dan zal ze moeten breken met dit gedrocht. Sociaal beleid wil zeggen: nadrukkelijk mogelijk maken dat mensen zich een respectvolle positie in de samenleving verwerven. De Participatiewet in de voorgelegde vorm organiseert willekeur en sociale uitsluiting op de korte termijn en grote sociale ellende en ontzettende kostenstijging op de langere termijn. Deze wet zal zeker niet leiden tot hoe de schrijver Hans Dorrestijn Nelson Mandela karakteriseerde: "een monument voor de menselijkheid".