Solidariteit - commentaar 247 - 6 april 2014

Een zinnige zondagavond

Rob Lubbersen

Van de zondagavond valt best wat te maken. Voor mij begint die avond om zeven uur. Inderdaad, met een bord op de bank voor de buis. Nederland I. Studio Sport Eredivisie. Even geen gezeur. Dat 'gezeur' komt om acht uur vanzelf weer de huiskamer binnen met Het Journaal. Toch altijd weer een verplicht nummer. Ook al zeggen goede vrienden dat bij de NOS tegenwoordig de CDA-bazen wel erg opzichtig de dienst uitmaken.

Om kwart over acht schakel ik razendsnel naar Nederland II. De VPRO. Die is momenteel bezig met een serie reisverhalen. Maar niet zomaar reisverhalen. In de serie neemt Jan Leyers - u weet wel, die Belg die ook Zomergasten heeft gepresenteerd - ons mee naar "Acht Steden en Twee Werelden".

Informatief

Die acht steden zijn: Sao Paulo, New Delhi, Havana, Peking, Johannesburg, Dubai, Berlijn en Los Angeles. De twee werelden, dat zijn de wereld van de Armen en de wereld van de Rijken. Jan Leyers is niet bang of verlegen. Hij komt echt overal. In zwaarbeveiligde rijkeluiswijken en in volkomen verloederde sloppenwijken. En hij praat met iedereen. Hij laat zo veel mogelijk de mensen zelf aan het woord. Over hoe ze arm of rijk zijn geworden, over hoe ze hun bestaan beleven, over hoe ze tegen de groeiende ongelijkheid aankijken en óf en hoe ze denken daar wat aan te doen. Het is een sterke formule. Sommige rijken zwelgen alleen maar in hun rijkdom. Sommige armen hebben geen enkel uitzicht op verbetering van hun situatie, maar vaak ook blijken ze actiever dan verwacht in pogingen om vooruit te komen. "Acht Steden en Twee Werelden" - informatief, soms schokkend, soms ontluisterend, soms hoopgevend.
Overigens is Nederland rijp voor een aflevering. De afgelopen weken bleek de tegenstelling arm-rijk in Nederland flink te zijn toegenomen na de crisis van 2008. Op dit ogenblik heeft 1 procent van de Nederlandse huishoudens een vermogen van 273 miljard euro. Daar staat tegenover dat 30 procent van de huishoudens geen enkel vermogen heeft of juist in de schulden zit. Dat in 2013 de arbeidslonen met gemiddeld 8 procent zijn gedaald (!) zal de kloof met de kapitaalbezitters alleen maar groter hebben gemaakt.

Koffie

Om tien over negen is Jan Leyers klaar. Dan kun je natuurlijk bij de VPRO blijven hangen. Zelf schenk ik me dan nog een kopje koffie in en schakel vast over naar National Geographic. Daar hebben ze altijd wel iets over Wilde Dieren, over De Oorlog of over Neergestorte Vliegtuigen. Saai is het op deze zender bijna nooit. En al helemaal niet op zondagavond om tien uur. Want dan begint "Cosmos, A Spacetime Odyssey".

Revolutie

Ruim dertig jaar geleden zei een kameraad tegen me: "Na de revolutie gaan we dát programma verplicht op alle scholen vertonen!". Hij doelde op de toenmalige tv-serie "Cosmos". Een dertiendelig programma van Carl Sagan over het ontstaan van het heelal, over het universum, over de evolutie, over het menselijk brein. Maar het was vooral een vurig pleidooi voor de wetenschap. Voor een redelijke benadering van de alomvattende werkelijkheid tot in onze atomen. Een pleidooi voor de belangrijkste peilers waarop het bouwwerk van de wetenschap is gefundeerd: nieuwsgierigheid, twijfel aan bestaande 'zekerheden', vrijheid om te twijfelen en te onderzoeken, waarnemen en observeren, logisch denken en beproeven. Volgens Sagan allemaal voorwaarden voor het realiseren van een humane wereld. Dat sprak die kameraad van me aan. Vandaar die uitspraak over "na de revolutie". Overigens sprak "Cosmos" meer mensen aan. Uiteindelijk werd het programma in zestig landen door zo'n zeshonderd miljoen kijkers gezien.

Verlichtend

Die revolutie kwam er (nog?) niet. Wel werd in navolging van "Cosmos" een prachtig boek gemaakt. Niet meer door Carl Sagan die in 1996 overleed, maar door Bill Bryson. Zijn schitterende "Een Kleine Geschiedenis Van Bijna Alles" ging over dezelfde onderwerpen en kende dezelfde spirit als "Cosmos". Ook Brysons boek werd aan het begin van de 21ste eeuw een wereldwijd succes. Misschien dat mede daarom enkele Amerikaanse topwetenschappers - waaronder Ann Druyan, de weduwe van Sagan - besloten te gaan werken aan "Cosmos, A Spacetime Odyssey".

In veel opzichten lijkt deze serie op de oorspronkelijke. In dertien delen wordt vanuit het heelal (of heelallen?) ingezoomd op de moderne mens en zijn overtuigingen. Daarbij wordt enige discussie met 'gelovigen' niet uit de weg gegaan. Aan de hand van feitenmateriaal over de evolutie van het oog wordt het idee van een Eenmalige Schepper aan de kant gezet. In drie opzichten wijkt de nieuwe "Cosmos" af van de oerversie. In de eerste plaats is de presentator ditmaal de sterrenkundige Neil deGrasse Tyson die ons meevoert in een denkbeeldig ruimteschip. In de tweede plaats zijn de allerlaatste wetenschappelijke inzichten verwerkt. Ten derde zijn de animaties, dankzij de modernste technieken, nog mooier dan ze al waren. In 170 landen kan er van worden genoten. "Cosmos, A Spacetime Odyssey" - verfrissend en verlichtend.
Dat kan in 't geheel geen kwaad in een wereld waar geloof en bijgeloof nog volop woekeren, waar de donkere middeleeuwen worden geherwaardeerd, waar zelfs linkse theoretici (Michael Löwy) koketteren met De Romantiek en waar irrationaliteit en nationalistische retoriek de plaats lijken in te nemen van een universele humane wetenschap.

DVD

De uitzendingen van "Acht Steden en Twee Werelden" en die van "Cosmos, A Spacetime Odyssey" op de zondagavond zijn inmiddels halverwege. Dat is geen punt, beter ten halve ingestoken dan helemaal niet. Ongetwijfeld komen er herhalingen en ze zijn beide binnenkort op dvd verkrijgbaar. Dan kun je ook op andere avonden je eigen zinnige zondagavond organiseren. Voor Studio Sport hoef je die moeite niet te doen, die blijft vanzelf wel komen ...