Solidariteit – Commentaar 323 – 5 maart 2017

Armoedebestrijding: een vakbondstaak

Dick de Graaf

Armoede in Europa is een groeiend probleem. In juni 2016 nam de Europese Raad van Ministers, dan onder voorzitterschap van minister Asscher, een notitie aan, waarin de landen van de Europese Unie zich verbinden om meer werk te maken van armoedebestrijding. De officiële Europese doelstelling was om in 2020 het aantal mensen dat te maken heeft met armoede (en sociale uitsluiting) te verminderen met 20 miljoen: van 80 naar 60 miljoen. Per land zijn daarbij ook streefcijfers afgesproken.

Door de crisis - zo staat in de notitie van Asscher/Klijnsma - is het aantal mensen dat met armoede te maken heeft, gestegen met 4 miljoen. Niet door de crisis, denk ik dan, maar door het bezuinigingsbeleid dat in de Europese landen is doorgevoerd. Daarom worden de lidstaten nu door de Raad opgeroepen hun inspanningen te verhogen om de oorspronkelijke doelstelling, vermindering met 20 miljoen, alsnog te bereiken. Maar in het voortgangsrapport van de Europese Commissie in het kader van het Europese Semester van februari 2017 wordt al vastgesteld dat deze doelstelling waarschijnlijk niet zal worden gehaald. Het verschil in omvang van het armoedeprobleem binnen Europa is aanzienlijk. Onder ouderen, gepensioneerden bij voorbeeld bedraagt het gemiddeld bijna 14 procent en loopt de bandbreedte van ongeveer 5 (Hongarije, Nederland, Luxemburg, Slowakije) tot meer dan 20 procent (Baltische staten, Bulgarije, Kroatië, Cyprus).

FERPA

Armoedebestrijding staat hoog op de agenda van FERPA, met name de armoede onder ouderen, boven de 65 jaar; eigenlijk de gepensioneerden dus. Voor de FNV ben ik de vertegenwoordiger in FERPA, de Europese Federatie van Vakbonden van en voor Ouderen en Gepensioneerden. Een bundeling van ruim 8 miljoen vakbondsleden uit 25 Europese landen. De afkorting FERPA komt van de Franstalige benaming: Fédération Européenne des Retraités et des Personnes Agées. FERPA is verbonden met het Europees Vakverbond EVV. Op de agenda staan onderwerpen die voor ouderen van belang zijn: fatsoenlijke pensioenen, goede, betaalbare zorg en volwaardige deelname aan de samenleving.

De FNV is met FERPA vooral verbonden via de Sector Senioren; overigens de grootste sector binnen de FNV. Maar ook de senioren van de aangesloten bonden zoals AOb, Horecabond en KIEM zijn via mijn vertegenwoordiging verbonden met FERPA. Om de belangenbehartiging van en voor gepensioneerden te coördineren, wordt gewerkt aan een Senioren Netwerk binnen deze brede FNV-structuur.

Pensioen gat

Verbazing en ongeloof is te lezen op de gezichten van andere deelnemers aan de FERPA vergadering in Brussel, als ik meld dat in Nederland armoede onder ouderen relatief minder vaak voorkomt dan onder andere leeftijdsgroepen. Na de vergadering komen ze op me af: hoe kan dat? En wat is dan precies die oudedagsvoorziening in Nederland?
Het loont de moeite om de Europese collega's uit te leggen hoe de Nederlandse AOW in elkaar zit. Die geldt voor alle inwoners van Nederland en is onafhankelijk van het arbeidsverleden. Mannen en vrouwen hebben daarin dezelfde rechtspositie. De uitkeringshoogte is gekoppeld aan het sociaal minimum en wordt geïndexeerd. Vrijwel nergens in Europa bestaan vormen van staatspensioen die los staan van het arbeidsverleden. En dat betekent dat in de andere Europese landen vrouwen gemiddeld gesproken een lager pensioen hebben dan mannen en er dus een fors 'gender pensioen gat' is voor oudere vrouwen in Europa. Dat wordt voor de gehele EU geschat op gemiddeld 39 procent.

Als we het aanvullend pensioen in Nederland erbij betrekken, ontstaat ook bij ons een fors 'pensioen gender gat'. Want dit aanvullend pensioen, is weer wel afhankelijk van de verrichte werkzaamheden in het verleden. En gemiddeld gesproken hebben vrouwen daarbij minder rechten opgebouwd dan mannen. Voor het grootste deel van de huidige generatie oudere vrouwen is het aanvullend pensioen in Nederland nog betrekkelijk laag. Bekende redenen: geen of korte, vaak parttime dienstverbanden in vaak lager betaalde functies.
Binnen de groep ouderen in Nederland bestaan overigens ook aanzienlijke inkomensverschillen. Zo moet 10 procent rondkomen van alleen AOW; ruim 40 procent heeft een vermogen van 200.000 euro; maar dat zit bijna altijd in de stenen van het eigen huis.

Actieplannen

Bij de Asscher/Klijnsma notitie voor de Europese Raad zit een bijlage met 'best practices' uit alle Europese landen. Door Nederland worden de gemeentelijke initiatieven met de sociale wijkteams en met het zogenoemde kindpakket beschreven. In FERPA verband gaan we aan de slag om kritisch naar deze 'best practices' te kijken en er onze eigen vakbondsvoorstellen tegenaan te leggen. Armoedebestrijding wordt het belangrijkste thema van de Tussentijdse Algemene Vergadering van FERPA in oktober 2017 in Rome. Met als doel op internationaal en nationaal niveau actieplannen te ontwikkelen om armoede onder ouderen te bestrijden.

Het is waardevol daarbij samen te werken met andere organisaties in Europa die zich inzetten voor armoedebestrijding. Een groot aantal daarvan heeft de krachten gebundeld in het European Anti-Poverty Network (EAPN). Vanuit Nederland zijn daarbij veertien kleinere basisorganisaties aangesloten en vijf landelijke verenigingen (vrouwen in de bijstand, dak- en thuislozen, arbeidsongeschikten, mensen zonder betaald werk en ATD Vierde Wereld: ATD: All Together for Dignity).

Vakbondswerk

De sector Senioren van de FNV wil armoedebestrijding weer hoger op de agenda van de FNV zetten. Want ook in Nederland hebben overheidsmaatregelen in reactie op de economische crisis geleid tot een verhoging van het aantal mensen dat leeft onder de armoedegrens. De meest kwetsbare groep, mensen die al tenminste vier jaar onder de laagste inkomensgrens leven, is de laatste jaren gestegen met ruim 10 procent tot meer dan 220.000. Die groep bestaat uit: éénoudergezinnen en gezinnen die langdurig van de bijstand moeten leven. Maar ook het verschijnsel 'werkende armen' rukt op: te kleine deeltijdbanen; gedwongen zzp'ers.

Tot voor enkele jaren nam de FNV actief deel aan het gezamenlijke initiatief: de Arme Kant van Nederland. Dit initiatief is in 2014 stukgelopen. Een vervolg is gevonden in de samenwerking binnen de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid, kortweg de Sociale Alliantie. Het wordt tijd om actiever te werken aan de bestrijding van de armoede in Nederland. Het wordt tijd voor een nieuwe inspanning binnen de FNV, met als startpunt een discussieproject vanuit het Ledenparlement, om armoedebestrijding weer een prominentere plaats te geven. Wat de sector Senioren betreft: ook internationaal.