Solidariteit - Commentaar 333 - 9 juli 2017

Een jaar Duterte - nieuwe wijn in oude zakken?

Jan Taat

Rodrigo Duterte, president van de Filipijnen, zwaait nu met veel rumoer een jaar de scepter. Of de knots ... De schone verkiezingsbeloften over snelle oplossingen voor de problemen van het land zijn vervlogen. 'De verwevenheid van de drugsmaffia met de politiek is veel groter dan we dachten', is een excuus. 'De IS organiseert met buitenlandse hulp een rebellie op het zuidelijke eiland Mindanao', is een andere boodschap van de regering. De oplossingen komen verdacht bekend voor.

Het afgelopen jaar heeft de Filipijnen niet te klagen over aandacht in de pers. Een grofgebekte president zorgt daar wel voor. Een meedogenloze oorlog tegen drugs, flirten met de presidenten Poetin en Xi Jinping, afgeven op Obama, lovende woorden voor Trump en de toestand in Mindanao leveren een voortdurende stroom van nieuws. Hier beknopt enkele ontwikkelingen, plus een aantal details die wellicht minder aandacht kregen.

Anti-establishment?

Duterte ging de presidentsverkiezingen in als anti-establishment kandidaat, als alternatief voor de politieke kliek in Manilla. Ondertussen bleek hij gesteund door de machtige Marcos familie (Ferdinand Marcos, dictator en president, 1965-1986) en door de voormalige president Aroyo (2001-2010). Als beloning werd Marcos alsnog op de nationale erebegraafplaats begraven en Aroyo - die vast zat wegens verdenking van verduistering - plotsklaps wegens gebrek aan bewijs vrijgelaten. Duterte werkt nauw samen met de politieke kliek in Manilla om zijn machtsbasis zeker te stellen.
Met de steun van Marcos/Aroyo heeft Duterte een ruime meerderheid in het congres en de senaat. Zijn kabinet bestaat voor een groot deel uit vrienden uit zijn woonplaats Davao, ex-militairen/politiefunctionarissen, studievrienden en een paar ‘linkse’ bestuurders (voorgedragen door het aan de communistische partij gelieerde Nationaal Democratische Front, NDF).

Oorlog tegen drugs

Na zijn aantreden verklaarde Duterte illegale drugs als volksvijand nummer 1 en startte ''een oorlog tegen drugs''. De regering stelde lijsten op van verdachte politici en ambtenaren en eiste die ook van het laagste bestuurlijk niveau, de wijken (barangay). Vrijwel alle barangays deden dat. Wie op een lijst staat, moet zich melden en een verklaring afleggen. Ontkennen kan, maar heeft risico's. Ongeveer een miljoen mensen meldden zich. Daarvoor zijn noch gevangenissen, noch rehabilitatiecentra beschikbaar. Velen hebben daarna niets meer gehoord.
De procedure geeft veel macht aan ambtenaren, politie, politici en de president zelf. Afpersing is schering en inslag. Verdachten zijn min of meer vogelvrij en afpersingen vinden aan de lopende band plaats. Volgens Rappler.com (nieuwsnetwerk, 23 april 2017) is het aantal dodelijke slachtoffers 7.000, waarvan 2.500 door politieacties en het merendeel door huurmoordenaars.

Progressieve noten kraken

Leni Robredo is met een nipte meerderheid gekozen als vicepresident boven Ferdinand Marcos, de zoon van de dictator. Als geste kreeg ze in het kabinet de post huisvesting, maar zonder opgaaf van reden heeft Duterte haar na een paar maanden eruit gezet. Marcos vecht de verkiezingsuitslag nog steeds aan en in een aantal districten zal hertelling plaatsvinden. Robredo hield een redevoering over de oorlog tegen drugs voor de Verenigde Naties, door veel congresleden gezien als 'onpatriottisch'. De congresvoorzitter dreigt met een afzettingsprocedure tegen Robredo en gegeven de krachtsverhoudingen is daar zeker kans op. Er zijn dus nog mogelijkheden voor Marcos om vicepresident te worden.

Duterte koos Gina Lopez als minister van Milieu en Grondstoffen. Gezien de schade die delfstoffenwinning aanricht, wil Lopez de milieuwetgeving voor mijnbouw strikt toepassen,. Uit een evaluatie door het ministerie bleek de sluiting van 22 mijnen vanwege vervuiling noodzakelijk. Duterte stond achter haar, terwijl de mijnbouwlobby haar betichtte van vooringenomenheid en incompetentie. Uiteindelijk strandde Lopez in de benoemingscommissie van het congres die de kabinetsbenoemingen toetst. Duterte stond erbij, keek ernaar en benoemde als vervanger een ex-militair die alles zal doen wat wettelijk mogelijk is om de mijnbouw te bevorderen.

Geen vrede

De hoop was dat Duterte vanwege zijn contacten met het NDF en moslimgroepen een stap zou zetten naar vredesverdragen in Mindanao (het zuidelijkste eiland, twee maal de oppervlakte van Nederland, 20 miljoen inwoners). De besprekingen met het Front worden regelmatig afgebroken na schendingen van eenzijdig afgesloten wapenstilstanden. Daar is nog een lange weg te gaan om vertrouwen en controle op te bouwen; niet iedereen heeft belang bij vrede.
Militante splintergroepen hebben het geweld verscherpt door afgelopen 23 mei, in naam van de Islamitische Staat, delen van de provinciehoofdstad Marawi (200.000 inwoners, 99.6 procent moslim) te bezetten. De bevolking is waar mogelijk gevlucht, het leger bombardeert en is na een maand nog niet in staat de gehele stad te heroveren. Het aantal burgerslachtoffers is volstrekt onduidelijk. Duterte heeft op grond van rebellie voor het gehele eiland de staat van beleg afgekondigd.

Armoede

Door de 'oorlogen' heeft Duterte nauwelijks tijd gehad aan armoedebestrijding te werken. De economie groeit nog steeds snel, maar daar wordt het arme gedeelte niet veel beter van. Duterte volgt het neoliberale beleid van zijn voorganger door de grenzen voor investeerders wijd open te zetten, ten koste van lokale producenten. Een nieuw belastingstelsel verlaagt weliswaar de inkomstenbelasting van de lage inkomens, maar verhoogt de indirecte belastingen (btw). Dat treft voornamelijk de armste groep die van de informele economie leeft. Andere maatregelen, zoals beperking van contractarbeid en eenmalige uitkeringen, liggen klaar. Vakbondsgroepen spreken van een verloren jaar.

Duterte tracht de economie te versterken door massale investeringen in de infrastructuur ('Dutertenomics'). De financiering zal voornamelijk uit het buitenland moeten komen via Publiek Private samenwerking. Een nieuw jasje, maar al door dictator Marcos gedragen, hij bouwde wegen en vulde via corruptie zijn zakken en die van zijn vrienden. Hij liet het land met een torenhoge staatsschuld achter.

Volgens Social Weather Stations (onderzoekbureau, juni 2017) is 78 procent van de volwassenen tevreden over de president. Voorlopig kan Duterte zijn gang gaan. De geschiedenis leert echter dat het geduld van het Filipijnse volk niet eindeloos is.