Solidariteit - Commentaar 490 - 16 juli 2023
De precairen - Inkomsten en uitgaven
Sjarrel Massop
Er zijn heel wat mensen in de samenleving met een gering inkomen - ouderen, schijn zelfstandigen, jongeren, vrouwen, migranten. Hier te noemen: de precairen (extra 487-2). Zij hebben veel last van de groeiende ongelijkheid die de politieke, sociale en economische crises van het kapitalisme over hen uitstorten.
Het kapitalisme heeft ook tegenwoordig geen oplossingen voor de vele crisisproblemen. Met als oorzaak, de niet aflatende honger naar groei en graaiflatie die het systeem zelf in leven heeft geroepen. De overheid en in haar kielzog de traditionele linkse partijen (GroenLinks, PvdA en SP) en de vakbeweging, zijn niet in staat de precairen in beweging te brengen om voor zichzelf op te komen.
Het wordt tijd om stappen te zetten naar een meer sociale samenleving.
De maand een week te lang
De genoemde precairen zijn de mensen met een klein inkomen, bijvoorbeeld een uitkering, een AOW met een pensioentje en een flexibel loon. Zij komen elke maand minstens 'een week tekort' om rond te komen. Verhoging van hun inkomen, zeker als het slechts geïndexeerd wordt, dus aangepast is aan de prijsstijgingen of inflatie, is meer dan onvoldoende. Zij zijn genomineerd voor de schuldhulpverlening, een verval in grote armoede is slechts een kwestie van tijd. De situatie voor hen wordt precair en hun aantal groeit snel.
De politiek laat deze precairen in de volle breedte aan hun lot over. De zorg voor hun noodzakelijke behoeften is geprivatiseerd: huisvesting, gezondheid, voedsel en energie. De verzorgingsstaat is nagenoeg afgebroken. Steeds meer mensen komen daardoor in de knel. Lapmiddelen die de overheid heeft aangebracht, zoals toeslagen, tekenen een schrijnend politiek wanbeleid. De precairen zijn de klos en komen (verder) in de schulden.
Informele arbeid
Politieke partijen en vakbeweging zijn grotendeels gecapituleerd voor het kapitalisme dat de reële onderschikking van de arbeid voltooid heeft (extra 482-2). De arbeidsverhoudingen verschralen meer en meer en de werkzekerheid wordt losgelaten. Het aantal vaste arbeidscontracten neemt af, oftewel de informele arbeid neemt toe.
Helaas weet de vakbeweging de lapmiddelen van de overheid niet te keren. Bovendien raakt haar kernactiviteit - opkomen voor arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden - de precairen niet of niet meer. Denk aan gepensioneerden, schijn zelfstandigen en uitkeringsgerechtigden. Ze zullen dus het heft, hun bestaan, in eigen hand moeten nemen en zich organiseren tegen de kwalijke praktijken van de overheid en het tekortschieten van de vakbeweging. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan.
Precairen en looneisen
De oplossingen worden meestal gezien aan de kant van de inkomsten. Dat is te illustreren aan de economische actualiteit van de stijgende inflatie: de winsten worden veiliggesteld, desnoods door de prijzen van producten verder op te schroeven. Het begrijpelijke antwoord van looneisen, verdoezelt echter de problematiek van de precairen die immers geen looneisen kunnen stellen.
De overheid is niet in staat deze problemen op te oplossen. Als het te moeilijk wordt, geeft ze niet thuis of gaat bezuinigen.
Een betere weg naar een sociale oplossing bevindt zich aan de uitgavenkant. Gratis medische zorg, goede en goedkope huisvesting. Gratis openbaar vervoer, onderwijs en kinderopvang. Geen BTW op verantwoord voedsel en isolatie van huizen. Gratis bibliotheken, vrij museumbezoek, mensa's waar mensen goed en goedkoop kunnen eten. Geen entree bij zwembaden en sportactiviteiten, om maar 'wat' te noemen.
Publiek fonds
Het gaat dus om nutsvoorzieningen die nu meestal geprivatiseerd zijn en aan winstprincipes moeten voldoen. Deze voorzieningen weer publiek maken, verlicht de precairen en biedt een meer sociale en leefbare samenleving. Te financieren door een publieke regeling met een fonds die zorg draagt voor een leefbare samenleving zonder armoede en schulden. (1) Wie het niet nodig heeft, kan er geen gebruik van maken.
Zo'n fonds moet uiteraard betaald worden. Hier een voorzet op weg naar een politieke en sociale discussie. Dat fonds is onder te brengen bij de Sociale Verzekeringsbank en te vullen door de enorme en disfunctionele winsten van grote bedrijven. Uit te breiden met de op de plank liggende vermogens. Dirk Bezemer wees hier al op in zijn boek Een land van kleine buffers(2). Er is geld genoeg, maar het wordt verkeerd gebruikt.
En laten we vooral onthouden: Waar een sociale wil is en een gevoel voor solidariteit, zijn sociale problemen oplosbaar.
Erkenning vrijwilligerswerk
Door de uitgaven voor de noodzakelijke levensbehoeften te verlagen, neemt de druk op het inkomen af. Wat gratis is, behoeft immers geen inkomen. Dat geeft aan precairen ruimte om naar eigen keuze het beschikbare inkomen te besteden. Dat is naar verhouding laag, maar hoeft geen afbreuk te doen aan een prettig leven. Zeker niet bij het noodzakelijke 'anders consumeren', gegeven de problemen van 'energie en klimaat'. Geen economische groei behoeft niet te betekenen dat de kwaliteit van leven achteruitgaat.
Een probleem dat opgelost moet worden is de informele arbeid. Zo verrichten bijvoorbeeld gepensioneerden werkzaamheden als mantelzorger, zorg voor de kleinkinderen of doen vrijwilligerswerk. Onbetaald. In Almere zijn er al initiatieven om dit werk te betalen via de instanties die het vrijwilligerswerk organiseren. Mooi meegenomen, dat kan de pensioengerechtigde leeftijd weer terugbrengen naar 65 jaar.
Vakbeweging
De vakbeweging worstelt met de problematiek rond het inkomen van de (nieuwe) precairen. Ze is gevangen in de oude gedachte primair op te komen voor de van een loon afhankelijken en heeft geen antwoord op het toenemende aantal precairen. Mensen die de belangenbehartiging het meest nodig hebben, beleven een vakbeweging die in oude (denk)patronen gevangen zit.
De huidige opbouw van de FNV in sectoren rust op uitgangspunten als activerend vakbondswerk aan de basis en democratisering van de organisatie. Soepel loopt het niet, terwijl deze uitgangspunten onmisbaar zijn voor een publieke regeling met een fonds voor de precairen. Dat geldt ook voor de vakbondshuizen die niet slechts dienen als de kantoren van de mensen die werken bij de bond, maar bruisende ontmoetingsplaatsen zijn waar de belangen van precairen aan bod komen.
(1)Zo'n publieke regeling met een fonds, is een mooie opmaat voor het basisinkomen dat onze hernieuwde aandacht vraagt.
(2)Bezemer Dirk (2020),Het land van de kleine buffers, er is genoeg geld maar we gebruiken het verkeerd, Amsterdam, uitgeverij Pluim.
(extra 435-1)
