Solidariteit - Commentaar 495 - 24 september 2023
Het grote verhaal en de dagelijkse zorgen
Patrick van Klink
Wanhoop is niet gek door de oneindige stroom nieuws over de groei van extreemrechts, de opwarmende aarde, de toenemende sociale kloof en het uit elkaar groeien van sociale bewegingen. Individualisme lijkt te winnen. Alles van waarde wordt in geld uitgedrukt.
Links geeft in haar antwoord vooral aandacht aan welke wereld we willen en hoe die door strijd te bereiken. De afgelopen tweehonderd jaar is veel gewonnen. Werknemers, vrouwen, mensen van kleur hebben sociale en democratische verworvenheden bevochten. Enige bescheidenheid past. Ondanks al die strijd is die betere wereld er nog niet. Alleen de schuld van een niet betrouwbare leiding?
Sociale verbanden
Veel is veranderd. Het neoliberalisme volgde na het breken van de klemmende banden van de jaren vijftig en verloren strijd in de jaren zeventig. Sociale verhoudingen zijn verzakelijkt. Marktwerking is geïntroduceerd in zorg, sociale zekerheid, onderwijs en sociale huisvesting. Door uitbesteding en flexibilisering lijkt niemand meer dezelfde baas te hebben. Iedereen is klant of leverancier. De rol van de overheid is weinig meer dan het in stand houden van deze anonieme relaties. Terugvallen op familie of buurt in tijden van nood is niet vanzelfsprekend. Onze oude partijen, verenigingen en coöperaties zijn geërodeerd of uit elkaar gevallen. Ondanks ons gelijk.
Nieuwe sociale verbanden zijn opgekomen, soms door die vermaledijde marktwerking. Mensen bieden onderlinge zorg, voorzien in lokale energie en voedsel. Energiecoöperaties groeien als kool. Ondanks en dankzij meebewegen met alle veranderingen heeft de vakbond bestaansrecht en waardering. Er is een milieubeweging gegroeid in een neoliberale omgeving vanuit het oude verhaal over een rechtvaardige sociale samenleving. Een combinatie van macht door organisatie en individuele keuze van de consument. En er is meer aandacht voor identiteitsverschillen en gelijkwaardige behandeling van iedereen. Belangrijk om te willen winnen. Hiervoor is een goede groepscultuur noodzaak.
Energiecoöperatie
Gemeenschap is terug. Niet alleen als geromantiseerd beeld van het verleden door BBB en NSC. Hun wens om de tijd te laten herleven, waarin mensen nog 'echt' contact met elkaar hadden. Ik herken hierin een verlangen naar samenwerken na jarenlange verzakelijking.
Gemeenschap is nodig om een eerlijke samenleving te bereiken. Niet alleen in partij of vakbond zijn medestanders te vinden ook in energiecoöperaties, broodfondsen, de gezamenlijke moestuin, kleine wijkinitiatieven.
Ondanks dat ze voortkomen uit marktwerking staan gemeenschappelijke initiatieven steeds meer onder marktdruk. Duurzame energie moet versnellen. Gaat een energiecoöperatie meters maken en samenwerken met een grote investeerder of niet? Een duivels dilemma met klimaatverandering voor de deur en de wens naar zeggenschap en een sociale energietransitie. Resultaat of principe. Een aloud dilemma. Te overwinnen als de markt door de politiek wordt ingedamd. Dat is morgen niet geregeld. Hier zijn grote politieke keuzes en meerderheden voor nodig. Redenen tot wanhoop?
Open toekomst
Hoop komt van jongeren die vechten. Zich op hun werk inzetten voor duurzaamheid. Die wegen blokkeren. Zij komen in actie wetende dat hun wereld eraan kan gaan. Wanhoop is dit laten gebeuren. Toegeven aan de illusie dat de toekomst vaststaat. Wie laat graag aan anderen over hoe de toekomst moet zijn? Die wil je zelf bepalen. Een positieve kant van individuele verantwoordelijkheid.
Wanhoop is geen goede politiek. Je keert naar binnen, naar een politiek van navelstaren, eindeloze discussies en interne machtsspelletjes. Wanhoop verzwakt onze organisaties. Is gebaseerd op wat in het verleden mis ging. Het motiveert mensen niet in beweging te komen. Integendeel: actie heeft geen zin, je wordt uiteindelijk verraden.
Eigen gelijk helpt niet
Actie en beweging komen niet vanzelf. Dat vraagt opbouwen. Mensen die verbinding zoeken. Een open houding naar jongeren en tegenstrijdige ontwikkelingen. Op basis van sociale rechtvaardigheid bouwen aan samenwerking tussen klimaat en vakbeweging. Vakbondsleden zien ook dat verandering nodig is, maar zijn terecht bang zekerheden kwijt te raken. Het is niet makkelijk te zoeken naar wat ons bindt in plaats van wat ons scheidt. Er is verschil in begrippen, cultuur, ervaringen en gevoelde belangen. Er is wantrouwen tegen neoliberale politiek en tegen socialistische oplossingen.
Bij verbinding helpt redeneren vanuit eigen gelijk niet om mensen te laten luisteren. Er is een hele generatie opgegroeid zonder de lessen die wij uit overwinningen en nederlagen hebben getrokken. Bij 'de vervuiler betaald' wordt naar grote bedrijven gewezen, maar ook naar de aan de auto verslaafde flexwerker. Grote bedrijven worden onder druk gezet via aandeelhoudersvergaderingen. Moeten we dit wegzetten als een illusie? Via het grote geld en parlement is geen verandering te verwachten?
Klimaat en Vakbeweging
Garantie op succes? Nee, de tijd dringt. Klimaat en vakbeweging staan soms tegenover elkaar zoals bij het Sterrebos. Vanuit hun eigen grote verhaal strijden beide voor een sociale en duurzame wereld. Daarom moeten algemene uitgangspunten concreet worden. Angst voor verlies van werk en inkomen bespreekbaar. Neem de discussie over degrowth ('ontgroeien'). Het lijkt duidelijk: fossiele industrie moet stoppen. Maar wat maken we wel, hoe en hoeveel? Personal laptops? Op hoeveel kleding heeft iedereen recht? Een eigen auto, water in flessen, wapenindustrie? Hoe ziet die terugdringing van de uitstoot in flinke stappen binnen tien jaar eruit? Hierover ook het gesprek aangaan met werknemers in de chemie, Schiphol of de haven. Zij weten hoe die werelden werken. Serieus ingaan op hun angsten, als hoe zit het met China en het werk dat over de grens gaat bij strenge regels. Zwaar bevochten zekerheden, werk en inkomen staan onder druk. Klimaatverandering komt daar bij. Serieus kijken naar de argumenten van jongeren over wat wel en niet past op een duurzame planeet, Meewegen dat kolenuitbater RWE (energiebedrijf) met 332 miljoen gecompenseerd wordt vanwege de verplichting CO2 uitstoot te verminderen. Samen vechten voor goede duurzame banen en een leefbaar inkomen. Die strijd is nu, elke dag.
We kunnen leren van Marx. Niet, omdat hij de eeuwige waarheid heeft, maar van zijn kritische houding de wereld te begrijpen om die te veranderen. Niet beginnen met de vraag wie, maar welke mechanismen zitten een rechtvaardige oplossing voor klimaatverandering in de weg en hoe veranderen we die. Niet starten met de bekende antwoorden, maar vanuit de huidige tegenstrijdige ontwikkelingen. Om tot eigen initiatief te komen het gesprek aangaan over welke banen verdwijnen en nodig zijn. Wie dat bepaalt en hoe we dat samen, klimaat en vakbeweging, op een rechtvaardige manier aanpakken. Vragen die niet altijd met open armen ontvangen zullen worden. Maar blijven proberen, falen, succes hebben en doorgaan. Zo een gemeenschap bouwen voor een sociale duurzame toekomst.
