Commentaar nr. 49 - 3 september 2006

De gezondheidsfabriek

"Maar meneer, ook bij ons draait alles om de 'turnover'." En daarmee werd de omloopsnelheid van de bezetting van een ziekenhuisbed bedoeld. De geboorte in een ziekenhuis gemist, verrijkte mijn leven zich de afgelopen drie maanden met ervaringen in een medisch centrum en een gasthuis. Heilzaam, en informatief over de arbeidsdeling en bureaucratie, de positie van verpleegkundig en ander uitvoerend personeel, de autoriteit van de arts en het fenomeen van de wachtlijsten.

Over die lijsten ben ik in de periode voorafgaande aan een eenvoudige meniscusoperatie veel wijzer geworden. Niet beschikkend over een 'extra superplus topgarant' polisvoorwaarde, koninklijke status, profcontract, commissariaat of ander privilege besloeg een serie van zeven handelingen - bij elkaar anderhalf uur - een periode van vijf maanden. Waarom?

Investering

Elke handeling (eerste onderzoek, foto, scan, enzovoort) kent een eigen wachtlijst. Ook in dit geval maken vele kleintjes een grote. Opgenomen in een vrij scherpe arbeidsdeling (zowel handeling en functionaris als plaats en tijd) voert 'de zieke' een taai gevecht subject te blijven en niet tot object te verworden in een door professionals beheerst kettingproces. Van de laatste in de rij vriendelijke, doch haastige artsen kreeg ik - als oudere, gepensioneerde man - te horen dat de beslissing over wel of niet opereren bij mij lag. Na de stap naar de huisarts kreeg ik voor het eerst een keuze en verantwoordelijkheid toegeworpen. "Ik twijfel gezien uw leeftijd aan het nut van de investering, maar het is uw besluit." Na een wat aarzelende tegenwerping "Nogal wiedes. Maar u was toch de professional", werd streng gevraagd of ik terugverlangde naar de autoritaire arts. "Daar gaat het niet om, ik verwacht een medische uitspraak, geen economische. Ik ben van uw deskundigheid afhankelijk zoals bij een machinist of advocate."

Omloopsnelheid

De operatie verliep overigens voorspoedig en bleek achteraf, gezien de opgetreden beschadiging, urgent te zijn.. Na vier weken zat ik weer op de racefiets. Van het ziekenhuisbed was slechts drie uur gebruik gemaakt. De uitspraak over de 'omloopsnelheid' viel dan ook in een andere, veel ernstiger situatie. De medische details zal ik laten rusten. Het kwam erop neer dat op de fiets m'n benen langer en sneller door wilden en konden dan de hoeveelheid zuurstof toeliet die het hart daarvoor nodig had. Zonder klachten in een situatie van rust belandde ik, opnieuw via de huisarts, in een Amsterdams gasthuis en wachtte, bewaakt maar mager geïnformeerd, op de operatiedatum. Na vijf dagen gaf ik uiting aan mijn ongeduldige nieuwsgierigheid en werd mij te verstaan gegeven dat ook het management van een ziekenhuis belang heeft bij een hoge 'turnover'. Bovendien verplichtte niemand me te blijven, de keuze om wel of niet te wachten was aan mij. Die chanterende intimidatie kwam me zo bekend voor dat ik te kennen gaf verder te willen zwijgen. Kort daarna volgde de vaardig uitgevoerde operatie. Weer vijf dagen later was ik min of meer gesloopt, èn gerepareerd, met een uitstekende prognose thuis. De hometrainer verleidt me met de dag vuriger.

Unitmanagement

Het bleef niet bij die 'turnover'. Een afdeling is een relatief autonome 'unit' met een vast budget, waaruit de uitbestede schoonmaak en catering worden betaald en het aantal eenheden verpleegkundigen en administratie. Het unitmanagement heeft een contract gesloten met een maatschap gespecialiseerde artsen. Voor zover je die laatsten ontmoet, zijn zij de enigen die geen uniform dragen, ergens is geheid een stukje burgerkleding te zien.
Binnen de kortste keren hoor je van degene die de bedden opmaakt of je in een rolstoel naar een onderzoekskamer brengt dat het ziekenhuis steeds meer op een fabriek lijkt, waar gebrek aan tijd en euro's en een heleboel onzichtbare, 'hoge' functionarissen de toon aangeven. Big brother bij dit alles is De Verzekeringsmaatschappij. Bij de medicijnen krijg je soms een brief overhandigd, waarin staat dat de (gehele) vergoeding van dat en dat merk in de toekomst onzeker is. De verpleegkundigen blijven na hun dienst wat hangen om toch een praatje met je te maken. Een wederzijds herstelproces. Gedurende het weekeinde is het stil met een lagere bezetting en nauwelijks een specialist. Waar wachtlijsten bestaan, zouden ze met een paar artsen meer in een aantal zaterdagen weggewerkt kunnen worden.

Anonimiteit

Ook hier dringt de arbeidsdeling zich op met in haar kielzog een bureaucratische anonimiteit. Degene die de diagnose stelt, heb ik niet meer teruggezien. De collega die uitleg geeft wat er aan de hand is, ontmoet je eveneens één keer. Dat geldt ook voor degene die vertelt wat er gaat gebeuren. Kennis over jou is handgeschreven, papieren informatie. Vlak voor de operatie snelt de anesthesist langs, een uurtje later gevolgd door de chirurg. Ook dit zijn eenmalige en nogal vluchtige contacten. Alles verloopt uiterst fatsoenlijk. De bereidheid informatie te verstrekken is groot, maar de ogen dwalen nogal eens af naar horloge of klok. Aan 'klantvriendelijkheid' is geen gebrek, maar het is aangeleerd en functioneel, waardoor de kwaliteit van de informatie sneuvelt onder de communicatieplicht. Persoonlijk contact is er met kamergenoten; lotgenoten in een soort gemeenschappelijke gijzeling. Daarnaast geniet je van het onbetaalde overwerk van de verpleegkundigen. Zij zijn het hart van 'het bedrijf', maar gebrekkig geïnformeerd over je feitelijk fysieke toestand. Een woord teveel, zo werd mij verteld, kan aanleiding zijn voor een schadeclaim. Een merkwaardig contrast. De uitvoerende zorgverleners die je veel ziet, weten niet veel of mogen niet veel vertellen. De beslissende professionals die je zelden ziet, weten veel maar vertellen slechts het hoogstnodige. Beide groepen zitten gevangen in een tijdsklem.

Gegeven de hoogontwikkelde technologie, kennis en uiteindelijk heilzame resultaten, wordt het des te duidelijker hoe de gezondheidszorg en de vele bereidwillige personeelsleden lijden onder de gevolgen van de vervreemdende arbeidsdeling en oprukkende markt.