welkom
commentaren
Solidariteit

Commentaar nr. 50 - 17 september 2006

Hun waarden en de onze

Sjarrel Massop

De verkiezingsstrijd is in Nederland losgebarsten. De partijprogramma's zijn in no time in elkaar geflanst. De verschillende politieke partijen weten nauwelijks meer te bedenken hoe origineel ze hun schamele producten moeten slijten. In de media treden de partijleiders bijna dagelijks op. Ze zijn veel aardiger tegen elkaar dan enkele maanden geleden en lijken vooral te zoeken naar onderlinge overeenkomsten.

Als het om zetels in de Tweede Kamer gaat, kruipen links en rechts naar elkaar toe. Bij een diepere blik, blijken in de samenleving echter nadrukkelijke verschillen in normen en waarden te bestaan. Niet alleen op de uiterste flanken van links en rechts en buiten het parlement, maar ook tussen de partijen die het electorale midden opzoeken.

Moraal en tegenstellingen

In 1938 schreef de Russische revolutionair Trotski een brochure met de titel "Hun moraal en de onze". Voor mij ligt de kern in de volgende passage. "Wie niet tot Mozes, Christus of Mohammed wil terugkeren, noch zich met eclectische [uit verschillende benaderingen het beste kiezen] hocus-pocus tevreden wil stellen, moet inzien dat de moraal een product van de historische ontwikkeling is, dat deze niets onveranderlijks kent, dat deze de maatschappelijke belangen dient, dat deze belangen aan elkaar tegengesteld zijn, dat de moraal, meer nog dan andere ideologische vormen, een klassekarakter draagt. Moraalvoorschriften geven slechts uitdrukking aan het feit dat de mens in zijn individuele houding door een zeker aantal algemene normen gebonden is, die uit zijn bestaan als lid van de maatschappij voortvloeien. De hoogste generalisatie van deze normen is het Onvoorwaardelijke Gebod [zoiets als de Tien Geboden of de Sharia]."

De genoemde moraal is het denken en handelen naar de maatschappelijke normen en waarden waarvan bijvoorbeeld Balkenende de mond vol heeft, het product van materiële tegenstellingen die zich in de actuele samenleving voordoen. De normen en waarden die JéPé voorschrijft, hebben tot doel de individuele burger in te passen in de maatschappelijke orde die de regering voor ogen heeft. Ga je terug naar de oorsprong van die voorschriften, dan kom je vaak uit bij religieuze uitgangspunten die elke verbinding met de huidige samenleving al lang hebben verloren.

De essentie is dat de schijn gewekt wordt dat er slechts één moraal is, dus dat algemeen geldende waarden bestaan. In werkelijkheid echter ontwikkelen maatschappelijke waarden zich uit maatschappelijke belangentegenstellingen. Waarden als democratie, respect voor de natuur en solidariteit hebben voor de rijken een hele andere inhoud dan voor arme mensen.

Waarden veranderen dus. Ze zijn historisch gebonden en niet, zoals moralisten ons willen doen geloven, absoluut. Een interessante vraag is of er vandaag een (post)modern, onvoorwaardelijk gebod wordt aangehangen dat gebaseerd is op de ontwikkelingen van maatschappelijke tegenstellingen. En of dit gebod bekritiseerd kan worden. Als ik de partijprogramma's tot me laat doordringen, dan kan ik daar in ieder geval één gebod uit filteren, namelijk de marktwerking. Verwerping van de marktwerking wordt door bijna niemand meer begrepen, dat lijkt amoreel en te getuigen van onrealistische normen en waarden. Toch komen velen tot de ontdekking dat juist die marktwerking waarden als democratie, respect voor de natuur en solidariteit ondermijnt.

Belangen en waarden

Het gaat in de democratie om de keuzevrijheid waar individuen en groepen bij willen horen. Bij de één of de ander, bij hen of bij ons. Welke invulling geven zij - de neoconservatieve machthebbers - aan begrippen als verantwoordelijkheid, democratie, respect voor de natuur en solidariteit. En welke criteria hanteren wij, vooruitstrevende solidaire mensen, bij de inrichting van de samenleving? Ter illustratie schets ik een paar tegenstellingen.

* De meeste partijen hebben als slogan: terugdringing van de bureaucratie en meer ruimte voor de marktwerking. Waar dat toe leidt, laten private elektriciteitsbedrijven, de Nederlandse Spoorwegen en zorginstellingen zien. Juist meer bureaucratie en bovendien willekeur. Daarbij gelden twee regels: efficiëntie en concurrentie. Dat laatste vreet een enorme hoeveelheid geld aan reclames.
** Wij hebben geen belang bij verspilling, maar verlangen 'groene', betrouwbare stroom, toegankelijk openbaar vervoer, snelle en goede zorg en hoogwaardig onderwijs. En we willen er zeggenschap over.

* De belangen van grote oliemaatschappijen en de regeringen die deze belangen behartigen vertragen of verhinderen het inzicht dat een crisis in aantocht is in de voorziening van fossiele brandstoffen. Met alle vervuilingsproblemen van dien. Aan openbaar vervoer wordt weinig gedaan, het nieuwe dienstrooster van de Nederlandse Spoorwegen zal geen succes zijn, nog meer en bredere wegen worden aangelegd. De natuur wordt opgeofferd aan de heilige koe, de auto. Ontbossing, klimaatveranderingen, hongerepidemieën bedreigen ons als gevolg van de bedrieglijke noodzaak tot meer economische groei.
** Waar wij behoefte aan hebben, is gezonde lucht om in te ademen, gratis en schoon openbaar vervoer, participatie aan het maatschappelijke leven en dus ook voldoende vrije tijd om dat te kunnen doen wat we echt leuk vinden.

* De wereldbevolking groeit snel. Zeker in de derdewereldlanden leidt dat in megasteden als Mexico Stad , Lagos en Calcutta tot mensonterende situaties. Miljardenverslindende oorlogsindustrieën verdringen een goede voorlichting over hygiëne en virusepidemieën. Zeer verouderde, religieuze moraalregels bevestigen de onderdrukking van vrouwen en blokkeren het gebruik van condooms.
** Willen wij de internationale solidariteit bevorderen en de dreigende overbevolking tegengaan, dan dient de vrijheid eigen keuzes te kunnen maken centraal te staan. Dan keren we ons tegen sociale uitsluiting en steunen we de strijd voor volwaardige en betaalbare huisvesting met riolering en stromend water.
Dat houdt in dat we gemeenschappen heel laten. Mensen bewust worden dat ze niet als individu kunnen overleven. Dat het belangrijk is echt te kunnen genieten van een lange en gezonde oude dag na een lang arbeidzaam leven. Dat de stijging van de arbeidsproductiviteit, door gebruik van de technologie, aangewend moet worden voor de verbetering van de positie van alle mensen, opdat ze langer leven en minder belastend werk hoeven te verrichten.

* Zij vinden, nu het tijdelijk beter gaat met de economie, dat vooral de lasten voor het bedrijfsleven omlaag moeten, zodat zij meer werkgelegenheid kunnen scheppen. Zelfs GroenLinks heeft iets dergelijks in het verkiezingsprogramma opgenomen met betere fiscale voorzieningen voor startende ondernemers.
** Wij weten al lang dat als het om werk en solidariteit gaat, we het niet moeten hebben van bedrijven die er op uit zijn alleen maar hun winsten te vergroten door met minder mensen meer te produceren. Ons belasten van de rijken heeft als doel de maatschappelijke welvaart eerlijk te verdelen.

Tot slot, is het beroep op onze maatschappelijke, eigen verantwoordelijkheid zoiets als het laten escaleren van de conflicten met de moslimlanden door er nog meer militairen heen te sturen? Is dat het niet naleven van brand- en veiligheidsvoorschriften met als gevolg rampen zoals in Enschede, Volendam, New Orleans en Schiphol?
Terwijl heel wat te kiezen is in de dilemma's tussen hun moraal, normen en waarden en de onze, kies ik voor ons, voor echte solidariteit, echte vrijheid, echte democratie.
Ik ken mijn verantwoordelijkheid, maar eerlijk gezegd weet ik niet bij welke partij ik 22 november het beste thuis ben. Misschien is dat ook wel van ondergeschikt belang, hoef ik ook geen concessies te doen aan mijn moraal, normen en waarden.

Klik hier