Commentaar 76 - 16 september 2007

Overpeinzingen bij afvalligheid

Hans Boot

Nee zeggen tegen wat wordt ingepompt of opgedrongen, is aan te bevelen. Toch staat de dader van die afwijzing of ontkenning in een kwaad daglicht. Van Dale verwijst zelfs naar het spreekwoord: "Een renegaat is nog erger dan een Turk". Oftewel, de vroegere vriend is gevaarlijker dan een vijand. Links, al of niet revolutionair, kan daar over meepraten. Ook om die reden stemt de actuele commotie over de afvalligheid van moslims tot nadenken.

Het steuncomité voor Ehsan Jami dat zich beroept op zijn burgerplicht heeft wel wat weg van de 'protestanten' tegen zinloos geweld. In beide gevallen worden voor de hand liggende vragen nauwelijks gesteld. Zijn ze voor zinvol geweld? Wat is dat dan? Bevrijdend geweld, militair ingrijpen? Zijn er situaties denkbaar waarin 'iemand op straat in elkaar slaan' gerechtvaardigd is? Is geweld tegen afvalligen erger dan tegen scheidsrechters of de 'illegale' vreemdelingen die tegen hun wil gedeporteerd worden?

Wraak en verraad

Vragen stellen lukt vaak beter dan ze beantwoorden. Daarom wat puntsgewijze kanttekeningen, overpeinzingen bij een hardnekkige kwestie.
* Degenen die afstand doen van een geloof, zeker als dat met een hoofdletter begint, zijn niet voor niets aan de heidenen overgeleverd. De geloofsgemeenschap, zo vertelt ons de geschiedenis, is zeer betrekkelijk. De door god of dogma gegeven onderlinge band blijkt binnen de kortste keren door verdoemenis vervangen te worden. Ook een andere interpretatie van één zin is al snel een verbanning naar de hel. In dat opzicht is de joods-christelijke traditie als basis voor de Nederlandse nationale identiteit, voorzichtig gezegd, uitsluitend en volgens Bolkestein, Balkenende en Wilders ook zo bedoeld.
* Of die traditie meer humanistisch wordt door daaraan 'islamitisch' toe te voegen, is onaannemelijk. Een geloof scheidt per definitie de schapen van de bokken en de islam is daarop geen uitzondering. Als tussen twee geloven al de duivel slaapt, staat de afvallige weinig zegenrijks te wachten.
* Links als politieke beweging heeft 'renegaten' vaak even onverzoenlijk bejegend als kapitalisten. Kameraden werden elkaars vijanden die wraak en verraad niet schuwden, families vielen uiteen, concrete individuen gingen op in abstracte collectiviteiten. Het stalinisme voegde daar fysiek geweld tot in zijn uiterste vorm aan toe.
* De stille trom is niet populair bij afvalligen. Hun vertrek is nogal eens luidruchtig, kan leiden tot georganiseerde afsplitsingen en tot afrekeningen met voorheen geloofs- of partijgenoten. Niet ongebruikelijk is dat het afscheid gepaard gaat met een totale of verregaande verwerping van wat eerst aangehangen werd. Het comité van ex-moslims is hiervan een schoolvoorbeeld.

Exclusief de islam

Uitsluiting en verdoemenis mogen dan gekende mechanismen zijn om een religieuze en/of politieke identiteit te beschermen en afvalligen kunnen vervolgens aan dezelfde kwaal lijden, wat beweegt het bewuste steuncomité?
* Opkomen tegen geweld, bedreiging en intimidatie is een goede reden om een (tijdelijke) organisatie op te richten. Zo ook voor de verdediging en de uitoefening van de vrije meningsuiting. Al bestaande sociale bewegingen en organisaties die streven naar verandering van de grondslag van de bestaande maatschappij hebben hierin een permanente taak.
* Het steuncomité keert zich tegen "represailles" ten opzichte van ex-moslims en richt zich op de vrijheid van geloven en het stoppen daarmee. Tegelijkertijd betwist het comité de erkenning in de islam van het "recht op individuele onafhankelijkheid in religieus en levensbeschouwelijk opzicht". En verwerpt daarmee exclusief de islam.
* Niet alleen heeft het comité een beperkte opvatting over godsdienstvrijheid die het zegt principieel te onderschrijven, daarnaast is de houding tegenover fysiek en psychologisch geweld uiterst selectief. Samengevat huldigt de bonte coalitie het volgende standpunt: over geweld spreken we ons niet uit, behalve in het geval van moslims tegen ex-moslims. De gelijkstelling 'islam = geweld' is dan niet ver weg, een variant op 'alle moslims zijn terroristen'.

Deze kruistocht gaat voorbij aan het feit dat geweld tegen ex-moslims niet op zichzelf staat en negeert dat het mengsel van bluf, intimidatie, agressie, eigen belang en nationalisme tot de heersende ideologie behoort. Misschien illustreert dit wel het tragisch lot van een polderland zonder humanistisch-socialistische traditie.