Commentaar 80 - 11 november 2007

Leefbaar loon

Herre de Vries

FNV Lokaal plaatste 16 oktober jongstleden een stuk over de campagne "London Living Wage". In Londen hebben vakbonden en verschillende maatschappelijke organisaties samen de strijd aangebonden om een leefbaar loon en goede arbeidsvoorwaarden te eisen. Het is een voorbeeld van 'community unionism'. Een interessante aanpak van een probleem dat ook in Nederland bestaat en een verklaring verdient.

Flexibilisering en uitbesteding van arbeid hebben ertoe geleid dat grote groepen arbeiders in verschillende sectoren zeer weinig verdienen en onder slechte voorwaarden werken. Bedrijven in de Londense zakenwereld, maar ook ziekenhuizen en universiteiten huren allerlei diensten in bij onderaannemers. De inhurende bedrijven voelen zich niet verantwoordelijk voor de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van het ingehuurde personeel. De onderaannemers kunnen dus doen wat ze willen. Van een uitkering bij ziekte en opbouw van vakantiedagen en pensioen is geen sprake. Deze ontwikkeling komt dubbel hard aan, want het leven in een stad is duur. En als aan de ene kant je loon daalt, terwijl aan de andere kant bijvoorbeeld de huizenprijzen en huren met recordsnelheid stijgen, heb je een probleem. En dat probleem heet armoede.

Organiseren in de gemeenschap

In 2005 publiceerde de Universiteit van Londen een onderzoek naar laag betaald werk in deze metropool. Van de laagbetaalde arbeiders bleek 22 procent lid te zijn van een vakbond, terwijl 40 procent aangaf actief te zijn in een religieuze organisatie. Dit maakt coalities met bijvoorbeeld moskeeën en kerken aantrekkelijk. Het vergroot de reikwijdte van het vakbondswerk.
In Oost Londen ontstond al in 1995 "The East London Communities Organisation" (Telco). Dit is een coalitie van onder meer kerken, moskeeën, vakbonden, scholen en ziekenhuizen. Gezamenlijk vertegenwoordigen de meer dan veertig aangesloten organisaties 50.000 leden. In 2001 begon Telco met de "Living Wage" campagne voor de schoonmakers in ziekenhuizen en het zakendistrict Canary Wharf. Inmiddels hebben ze ook allerlei toezeggingen afgedwongen over het werk dat ontstaat met de voorbereiding van de Olympische Spelen van 2012.

Dure stad

Telco strijdt ook voor betaalbare woonruimte, veilige en schone wijken en een humane behandeling van asielzoekers. Ondanks deze oriëntatie die breder is dan werk alleen, mis ik een fundamentele verklaring van het ontstaan van deze situaties. Een miljoenenstad die één van de grote handelscentra van de wereld is, kent ook mechanismen die niet direct de arbeid, maar wel de arbeiders raken.
Deze economische en politieke mechanismen zijn in Nederland, vooral in de Randstad, duidelijk te herkennen. Oude volkswijken worden gesaneerd: huizen gesloopt, bewoners verplaatst en koopkrachtige bevolkingsgroepen nemen hun intrek. De woningschaarste en het goede imago van bepaalde wijken leiden ertoe dat de huizenprijzen hoog zijn. Speculanten en bouwbedrijven pikken hier hun graantje van mee. De concentratie van vele soorten werk zorgt voor een eindeloos gaan en vooral komen van mensen naar de stad. De concurrentie op de arbeidsmarkt is moordend, maar de snelle doorstroom van arbeidskrachten biedt ook kansen. Reisafstanden zijn groot en de reistijd lang. Mensen brengen veel tijd buitenshuis door. En het prijspeil ligt er hoger dan elders. Dit maakt het leven veel duurder.

Eisen en vervolgens realiseren dat een 'leefbaar salaris' betaald wordt, is een eerste bestaansvoorwaarde in zo'n stad. De eis richt zich direct tegen de inhurende bedrijven en de onderaannemers en is dus overzichtelijk. Maar het maakt geen einde aan de eerder geschetste mechanismen. Hogere lonen afdwingen is er zelfs een onderdeel van, wanneer niet de marktwerking zelf een halt wordt toegeroepen. Daarvoor moet een bredere eis voor een leefbare stad worden afgedwongen. Gebaseerd op een kritiek op de economische en politieke mechanismen die het leven in steden duurder maken dan elders, strijden voor een leefbare stad waar de markt niet zo'n alomvattende greep heeft op haar bewoners.