Commentaar 89 - 16 maart 2008
Van grijze golf naar zilveren stroom
Harry Peer1
U herinnert zich ongetwijfeld de hete herfst van najaar 2004. Een door de vakbeweging georganiseerde protestdemonstratie bracht op zaterdag 2 oktober maar liefst 300.000 mensen op de been naar het Museumplein in Amsterdam. Uit het hele land waren ze toegestroomd tegen de verslechteringen in de sociale zekerheid en de prepensionering door het kabinet Balkenende II.
Met de daarop volgende CAO-onderhandelingen wisten de vakorganisaties één en ander tegen te houden. Bijvoorbeeld, de leeftijd waarop werknemers formeel afscheid nemen van het arbeidsproces. De regering zette in op 65, in CAO's werd het een lagere leeftijd; vaak 62 of 61 jaar. Veel werknemers, zeker in de slijtende beroepen, hebben het na 45 jaar hard werken wel gehad - voor zover ze al niet ziek of gehandicapt thuis zitten - en kijken uit naar een wat rustiger periode.
Langer doorwerken
De laatste jaren wordt ingezet op een omslag van cultuur, mentaliteit en beleving ten aanzien van het ouder worden in het arbeidsproces. Het klinkt nogal dreigend. Er komt een 'grijze golf' op ons af. Dat kan volgens de autoriteiten de Nederlandse economie niet dragen. De boodschap is duidelijk, we zullen er door overspoeld en meegesleurd worden. Ik denk even aan de wijze woorden van Annie M.G. Schmidt: "Noem ons liever een zilveren stroom en zie ons ouderen als een verrijking van de samenleving."
De overheid wil dat de werknemer langer mee moet en zelf gaat geloven dat hij dat kan en wil. De aanname is dat de vergrijzing van de bevolking financieel niet op te brengen is, tenzij de grijsaards langer blijven werken. Maar daar wordt verschillend over gedacht. De regiegroep GrijsWerkt onder leiding van Ed Nijpels (opgevolgd door Talent45plus) propageert langer werken. Het leeftijdsbewuste personeelsbeleid in bedrijven staat in het teken hiervan. De Commissie Gelijke Behandeling beschouwt de extra vrije dagen voor oudere werknemers, opgenomen in veel CAO's, als leeftijdsdiscriminatie. Een merkwaardige uitspraak, alsof je mensen tussen 20 en 65 jaar als leeftijdloos kunt zien. Die extra dagen zijn niet voor niets in de CAO terechtgekomen. Uit de harde praktijk blijkt dat met de ouderdom de kwalen komen en de hersteltijd van arbeid bij iemand van 55 nou eenmaal langer duurt dan iemand die dertig jaar jonger is. Dat lijkt me een objectieve rechtvaardigingsgrond voor het maken van onderscheid.
Jong voor oud
Maar gaat het de overheid er nou alleen om mensen tot hun AOW aan de slag te houden, mogelijk zelfs de pensioenleeftijd te verhogen? Een nauwelijks verborgen agenda bij al die voorstellen is arbeid goedkoper te maken. Dat pikken werkgevers graag op.
In dezelfde regeerperiode van Balkenende II ruilde minister De Geus van Sociale zaken en Werkgelegenheid het 'lifo-principe' bij ontslag (last in, first out) in voor het afspiegelingsprincipe (naar leeftijdgroepen). Ten opzichte van voorheen werkt dat nadelig uit voor oudere werknemers en is het financieel aantrekkelijk voor werkgevers. Voor zover je op je vijftigste elders aan de slag kunt, zal het tegen een lager salaris zijn en zul je bovendien de eerste zijn die er in een mogelijke ontslagronde bij die nieuwe baas uitgaat. Waar vroeger een oudere en wat duurdere werknemer bij een reorganisatie niet kon worden ontslagen, blijft nou een goedkopere jongere collega achter. Alle onderzoeken wijzen uit dat werknemers boven de 55 kansloos zijn op de arbeidsmarkt. Hierop gelet, is het navrant dat De Geus het lifo-principe heeft afgeschaft. In het conceptvoorstel van de ABVAKABO voor de CAO Welzijn las ik over een afspiegelingsbeginsel bij aanname van personeel. Dit met het oog op het voorkomen van uitsluiting van ouderen op de arbeidsmarkt. Een origineel idee.
Demotie is ook iets waar we de laatste tijd meer van horen. Het zal best soms verstandig zijn dat een werknemer, tot aan de directeur toe, op een gegeven moment een wat rustiger baan krijgt met minder verantwoordelijkheid. Maar vaak betekent dat onverhoeds en keihard een andere functie, misschien niet meteen met een inkomensachteruitgang, maar wel zonder financieel groeiperspectief.
Parlementair onderzoek
Even uitgaande van de leeftijd van 65 jaar waarop mensen met pensioen gaan, zou je verwachten dat werkgevers op een creatieve manier naar hun personeel en het arbeidsproces kijken, zodat werknemers het vol kunnen houden. Gezond en wel de 65 halen. Het tegendeel lijkt het geval. Over verlichting van de arbeidsbelasting, over een andere inrichting van het arbeidsproces, kom ik bitter weinig tegen. Niemand kan tegen slimmer en efficiënter werken zijn, maar het betekent ook dàn nog net zo hard of harder werken om de gewenste hogere productiviteit te halen.
De werkgeversvoorstellen bij CAO-onderhandelingen zetten in op de vermindering van de seniorendagen, met afschaffing als uiteindelijke bedoeling. Bij de CAO metaaltechniek willen werkgevers de halvering van de leeftijdsdagen zelfs gebruiken voor het in het leven roepen van een zorgfonds waaruit zaken gefinancierd kunnen worden als een kraamverlof voor gezondheidsonderzoek en een hypotheek voor jonge starters. Wie bedenkt zoiets? Zo worden werknemers ook nog tegen elkaar uitgespeeld. Wanneer het in dit verband over arbeidstijden en een verstandige benutting van het arbeidspotentieel gaat, mag je toch verwachten dat werkgevers met voorstellen komen over deeltijdpensioen. Bijvoorbeeld vanaf je zestigste met behoud van inkomen vier dagen in de week werken, vanaf je 62-ste drie dagen in de week. Dat heeft niets met leeftijdsdiscriminatie te maken, iedereen bereikt die leeftijd in principe. Zo kan vakkennis voor de organisatie worden behouden en overgedragen op de jongere generatie en kan de werknemer rustig afbouwen.
De commissie Dijsselbloem bracht half februari 2008 een verbijsterend rapport uit over de onderwijsvernieuwing van de afgelopen twintig jaar. Jongeren en leerkrachten werden het slachtoffer van irreële ambities en politieke compromissen. Over een jaar of tien zal een nieuw parlementair onderzoek wel uitwijzen dat de politiek, in dit geval het kabinet Balkenende-Zalm, voortgezet door Balkenende IV, de generatie oudere werknemers heeft opgeofferd aan misplaatste dadendrang en economisch wensdenken.
1 Dit is een verkorte versie van "Een zilveren stroom. Oog voor de oudere werknemers". Lees de langere versie hier
|