Eenheid wordt, zoals gebleken is, gemakkelijker door lotgenoten in de gevangenis gesmeed dan door politieke krachten daarbuiten. In het begin was de Hamas-regering van Ismail Haniyeh tegen het document. Nadat de president Abu Mazen (van Fatah, ook wel Mahmoud Abbas genoemd) had gedreigd met een nationaal referendum over het Prisoners' Document werd Haniyeh welwillender. Het leek erop dat aan Palestijnse kant een basis was gelegd voor onderhandelingen met Israël.

Bijna overeenstemming

Wat betreft de Israëlische kant kunnen we ons afvragen waarom het Prisoners' Document op de agenda van de kabinetsvergadering stond. Eerder had Olmert het document een interne, Palestijnse aangelegenheid genoemd. Het antwoord ligt misschien in het gebrek aan steun voor zijn plan (eenzijdige terugtrekking) in Israël, de Arabische wereld, Europa en de Verenigde Staten. Olmert begrijpt dat het verspilde moeite en verlies van prestige is om te proberen zo'n plan door te drukken. Zijn belangrijkste doel is de terugtrekking uit een groot gedeelte van de West Bank, de isolatie van de Palestijnen en de internationale erkenning van de muur als nieuwe grens. De Israëlische publieke opinie die genoeg heeft van het conflict, is rijp voor een terugtrekking - op Israëlische voorwaarden natuurlijk. Ook voor de economie die sterk afhankelijk is van buitenlandse investeringen, is een politieke oplossing noodzakelijk.

Gezien deze achtergrond vinden sommige waarnemers de korte ontmoeting tussen Olmert en Abu Mazen op 22 juni jongstleden van bijzonder belang. De afspraak was dat ze elkaar in juli weer zouden ontmoeten tijdens het bezoek van Bush's vertegenwoordigers David Welch en Elliot Abrams aan de regio. De indruk bestond dat Olmert zich had neergelegd bij de samenstelling van de Palestijnse regering, ondanks de deelname van Hamas. Je zou je het volgende scenario kunnen voorstellen: Als Hamas Abu Mazens voorbeeld volgt en het Prisoners' Document ondertekent, zou Israël de tweede fase van de Road Map for Peace kunnen uitvoeren: de vestiging van een tijdelijke Palestijnse staat in een gedeelte van de bezette gebieden. Het voordeel voor Israël is dat dit plan meer erkenning heeft dan Olmerts eigen plan en de internationale gemeenschap de nieuwe grenzen - al was het maar tijdelijk - accepteert. En wat is er mis met 'tijdelijk'? Heeft Hamas niet een 'tijdelijk' staakt-het-vuren van zestig jaar lang aangeboden?

Militaire vleugel

Op de avond voor de actie is er bijna overeenstemming tussen Fatah en Hamas en een goede kans op nieuw overleg tussen de Palestijnse regering en Israël. Vervolgens komt Khaled Mashal, het hoofd van de politieke vleugel van Hamas in Damascus. Hij is tegen de tendens om Israël te erkennen, zoals dat in het Prisoners' Document gebeurt. De militaire vleugel van Hamas die de actie heeft uitgevoerd, staat meer onder zijn invloed dan die van de regering. Volgens sommigen is de timing van de actie van zijn hand (de codenaam was The Illution Evaporates - het luchtkasteel verdampt), zodat het proces van het Prisoners' Document verstoord zou worden.

Dat laatste is goed gelukt. Vermoedelijk was het effect groter dan Mashal voor ogen had. Een paar maanden geleden pronkte hij nog met de verkiezingsoverwinning van Hamas. Het probleem is dat hij de vruchten van de regeringsmacht wil zonder de verantwoordelijkheden. Nu heeft hij het Palestijnse volk in een gevaarlijk avontuur gestort. De crisis die het gevolg was, heeft de verdeeldheid binnen Hamas duidelijk aan het licht gebracht. Toen de spanning over de ontvoerde soldaat opliep, besloot premier Haniyeh het Prisoners' Document te ondertekenen. Daarmee gaf hij aan niet tot de militaire vleugel van Hamas te horen. Hij riep ook op de ontvoerde soldaat onvoorwaardelijk vrij te laten. Het antwoord van 'de straat' was echter de eis van ruil tegen Palestijnse politieke gevangenen.
Olmert heeft de eis van de ruil onmiddellijk afgewezen en het bestuur van Hamas gegijzeld. Met één slag is het verkiezingsresultaat ongedaan gemaakt en is het de wereld duidelijk welke waarde Israël hecht aan democratische verkiezingen.

Puinhoop

In bepaalde opzichten doen de Israëlische acties denken aan de operatie Defensive Shield van 2002. Het excuus was toen een zelfmoordaanslag bij de grensovergang Seder in Netanya. Het officiële doel luidde toen - met de bekende vaagheid van Sharon - "de infrastructuur van de terroristen vernietigen". Het werd al gauw duidelijk dat het werkelijke doel veel verder ging. Na de herovering van de steden verwoestte het Israëlische leger de Palestijnse regeringsgebouwen en sloot het Yasser Arafat op in zijn hoofdkwartier in Ramallah. Het leger deed ook zijn best bewijzen te fabriceren die een band tussen Arafat en terroristische organisaties moesten aantonen. De meest onthullende actie was de vernietiging van Jiblil Rajoub's kantoor. Deze voormalige gevangene was het hoofd van de Palestijnse veiligheidsdienst en Israëls beste vriend in het Palestijnse bestuur. Hij heeft zich steeds verzet tegen aanvallen op Israël. Het ging Israël er duidelijk niet om de infrastructuur van de terroristen te vernietigen, maar om de vernietiging van het Palestijnse bestuur zelf dat niet in staat was de vrede en rust te handhaven. Dezelfde boodschap wordt nu aan Ismail Haniyeh gegeven: Als je geen vrede en rust voor Israël kan bereiken, heb je geen bestaansrecht.

Hoewel Defensive Shield militair gezien een succes was, bleek het een strategische mislukking. De kracht van Fatah nam af en Hamas kreeg de overhand. Ook nu is het moeilijk in te zien wat Israël kan winnen door de Hamas regering te ontmantelen. De kiezers behouden hun reden om op Hamas te stemmen. Ze hebben al vaak laten zien zich niet te laten intimideren. De diepere oorzaak ligt niet in Hamas of de 'terroristen', maar in Israëls onvermogen de verantwoordelijkheid te nemen voor de puinhoop die het heeft gemaakt. Na veertig jaar bezetting is het bruto nationaal product per inwoner per jaar in Israël 24.600 dollar, op de West Bank 1.100 en in de Gaza strook 600 dollar!

Luchtkastelen

Tegelijkertijd wil Israël zich graag terugtrekken uit de bezette gebieden en een belangrijker speler worden op de wereldmarkt. Om dat te bereiken, is het onvoldoende van de bezette gebieden af te komen door eenzijdige terugtrekking, of door een tijdelijke staat onder toezicht van de Verenigde Staten, de Europese Unie, Rusland en de Verenigde Naties (Road Map for Peace) of door twee staten met een muur ertussen. De vooruitgang van de één en de verpaupering van de ander is een bron van eindeloos geweld. Het soort vrede dat Israël zoekt - zonder erkenning van zijn verantwoordelijkheid en zonder de wil jaren van uitbuiting te compenseren - zal de bloedige vicieuze cirkel niet doorbreken. Israël heeft het aan zich zelf te wijten dat de kiezers op een partij stemmen die luchtkastelen belooft.