De economische crisis en de schuld van de derde wereld Drievoudig falen van grote particuliere banken Eric Toussaint, Damien Millet1 (vertaling Jan Taat) Sinds augustus 2007 staan de Europese en Amerikaanse kranten bol van nieuws over de financiële crisis en de effecten op de economie. De kapitaalafschrijvingen staan nu op 200 miljard dollar. Diverse onderzoeksbureaus en ervaren economen schatten dat de uiteindelijke schade meer dan 1.000 miljard dollar zal bedragen. 2 Hoe hebben de banken zo'n irrationeel leensysteem kunnen ontwikkelen? Omdat de hypotheekbedrijven op winst uit waren, gaven ze leningen aan mensen die al zwaar in de schuld zaten. De voorwaarden van deze leningen waren zeer gunstig voor de hypotheekverstrekker, maar betekenden wurgcontracten voor de hypotheeknemer. De rente was redelijk en constant gedurende de eerste twee jaar en steeg daarna snel. De leningverstrekkers overtuigden de leners dat de stijging geen probleem was: de huizenprijzen stegen immers ook enorm. Het probleem was echter dat de onroerend goed zeepbel in 2007 barstte en de huizenprijzen begonnen te dalen. Domino-effect Het aantal wanbetalers steeg en de hypotheekhandelaren kwamen in problemen bij de terugbetaling van hun leningen. Om zich te beschermen, weigerden de grote banken extra krediet aan de hypotheekhandelaren of gaven alleen nieuwe leningen tegen een veel hoger tarief. Maar uiteindelijk moesten de grote banken toch forse aantallen leningen overnemen om faillissementen en ineenstorting van het systeem te voorkomen. Ze ontwikkelden hiervoor speciale investeringsmaatschappijen (Structured Investment Vehicles, SIV) die 'hoog rendementshypotheken' bundelden en als pakket op de financiële markt aanboden. Vanaf augustus 2007 hielden de investeerders op met het kopen van de ongegarandeerde waardepapieren van de SIV's. De investering was te onzeker en ongeloofwaardig geworden. Vervolgens hadden de SIV's te weinig contanten om hypotheken op te kopen, met als gevolg dat de crisis uitbreidde. De grote banken die de SIV's hadden opgezet, moesten inspringen om te voorkomen dat de SIV's bankroet zouden gaan. Tot op dat moment waren ze buiten de boekhouding van de banken gebleven, zodat de risico's niet zichtbaar waren, maar nu kwamen ze uit de kast en in de boeken. Het resultaat was een algemene paniek. Tussen 1 januari en 17 augustus 2007 gingen in de Verenigde Staten 84 hypotheekbedrijven failliet of moesten gedeeltelijk stoppen. In 2006 waren dat er over het hele jaar slechts zeventien. In Duitsland konden de IKB Bank en Sachsen LB het hoofd maar net boven water houden. Recentelijk moest de Engelse regering de failliete Northen Rock Bank nationaliseren. Op 13 maart 2008 stortte het Carlyle Capital Corporation fonds - dat dicht bij de Bush-clan staat - ineen met een schuld die 32 keer hoger was dan zijn kapitaal. De volgende dag moest de prestigieuze Bear Stearns Bbank (de op vier na grootste investeringsbank) een noodkrediet aanvragen bij de Amerikaanse Federal Reserve. JP Morgen Chase Bank heeft Bear Stearns daarna voor een grijpstuiver overgenomen. Diverse onderdelen van de leenmarkt bestaan uit wankele constructies die op het punt van instorten staan. In hun val slepen ze hun makers mee: machtige banken, hedgefondsen en investeringsfondsen. Overheidsinstellingen moeten ingrijpen om particuliere, financiële instituten te redden. Zoals gebruikelijk gaan de winsten naar de private sector en moet de publieke sector de verliezen dragen. Kwijtschelding Dat brengt ons tot de centrale vraag: hoe kunnen banken zo eenvoudig schulden van tientallen miljarden dollars wegwerken en toch bij voortduring weigeren de schulden van ontwikkelingslanden kwijt te schelden. Waarom is het één mogelijk en het ander onmogelijk? We moeten daarbij niet uit het oog verliezen dat de schulden die nu bij de ontwikkelingslanden worden geïnd, nog gemaakt zijn door criminele dictators en corrupte regimes die samenwerkten met grootmachten en investeerders. De grote banken gaven overvloedig leningen aan beruchte regimes, zoals Mobutu in Zaïre, Suharto in Indonesië, de Latijns Amerikaanse dictators van de jaren zeventig en tachtig, om het nog maar niet te hebben over het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Hoe is het mogelijk dat de banken doorgaan met het belasten van de bevolking met de schulden van de onderdrukkende regimes die destijds door de banken gesteund werden? Juridisch gezien zijn veel leningen die in de boekhouding van de banken komen, besmet en hoeven niet betaald te worden. Maar de banken gaan door met het uitpersen van de ontwikkelingslanden. We moeten daarbij ook niet vergeten dat de schuldencrisis van de derde wereld werd veroorzaakt door de eenzijdige renteverhoging van de Federale bank in 1982.3. Tot dat moment leenden particuliere banken graag met een variabele rente aan landen die al zwaar in de schuld zaten. Toen de krach kwam, konden die landen hun aflossing niet meer volhouden. Vandaag herhaalt de geschiedenis zich, maar deze keer in het noorden: de huishoudens met grote schulden in de Verenigde Staten worden geconfronteerd met hypotheken die ze nooit kunnen terugbetalen, terwijl ze de waarde van hun eigendommen zien verschrompelen. De manier waarop banken hun schulden op dit moment wegwerken, rechtvaardigt het standpunt van het Committee for the Cancellation of the Third World Debt en van anderen die eisen dat de schulden van de Derde Wereldlanden worden kwijtgescholden. Waarom? Omdat de lange termijn schuld van de regeringen van Derde Wereldlanden aan internationale banken slechts 181,9 miljard dollar bedraagt.4 Sinds augustus 2007 hebben de banken al een veel groter bedrag weggewerkt en er komt nog veel meer. Eerste stap Het is duidelijk dat de grote particuliere banken op drie manieren hebben gefaald: ze hebben een particulier leensysteem ontwikkeld dat tot de huidige ramp heeft geleid; ze hebben geld geleend aan tirannieke regimes en dwingen de huidige, democratische regeringen de besmette leningen tot de laatste cent terug te betalen; ze weigeren de schulden van de ontwikkelingslanden kwijt te schelden, terwijl de terugbetaling leidt tot steeds slechtere leefomstandigheden van de bevolking. De banken moeten verantwoordelijk worden gesteld voor hun activiteiten in de laatste decennia. De regeringen van de zuidelijke landen kunnen hun schulden doorlichten - zoals Equador doet - en alle schulden afwijzen die besmet of illegaal zijn. De banken hebben laten zien dat zo'n stap volledig haalbaar is. Dit zou een eerste stap zijn om de oorspronkelijk rol van de financiën te herstellen, namelijk mannen en vrouwen behulpzaam zijn. Iedereen, zonder uitzondering. Bronnen: Oorspronkelijke Engelstalige versie op webstek van CADTM: http://www.cadtm.org/spip.php?article3196 - zie ook International Viewpoint voor verwijzingen naar andere artikelen over de crisis: http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article1454 1 Respectievelijk voorzitter van Committee for the Cancellation of the Third World Debt (CADTM) en woordvoerder van CADTM France. Auteurs van: Who owes who?, Zedbooks, 2004. (terug) 2 Op 7 maart 2008 schatte de onderzoeksafdeling van Goldman Sachs de verliezen op 1.156 miljard dollar. George Magnus van de Zwitserse bankinstelling UBS noemde een bedrag van meer dan 1.000 miljard dollar en voor Nouriel Roubini van de universiteit van New York is 1.000 miljard dollar de laagste schatting. (zie: http://www.rgemonitor.com/blog/roubini). (terug) 3 De stijgende rente leidde in Nederland destijds ook tot een crisis op de huizenmarkt - JT. (terug) 4 Wereldbank, Global Development Finance 2007. (terug)