Solidariteit extra: Proeftuin neoliberaal plan van de arbeid

Mehalev project - 'workfare' in Israël

Proeftuin neoliberaal plan van de arbeid

"Prol-position News" (vertaling/bewerking Herre de Vries)¹

De afgelopen jaren kent Nederland een restrictief uitkeringsbeleid. De huiszoekingen bij bijstandsgerechtigden zijn hiervan het toonbeeld. Door deze privacyschending en het gedwongen bezoek aan arbeidsmarkten worden mensen onder druk gezet om werk te accepteren. Deze ontwikkelingen zijn niet exclusief voor Nederland.

Het land dat op het grensvlak tussen het Westen en het Oosten ligt, Israël, is de afgelopen jaren een proeftuin geworden van neoliberale politiek. Solidariteit heeft al sinds midden jaren negentig contact met het Workers Advice Center (www.workersadvicecenter.org) en berichtte eerder over deze dwingende arbeid in Israël en Palestina.
Onderstaand artikel gaat over de bezuinigingen en 'workfare' plannen die de Israëlische regering invoert. De Hebreeuwse naam van het beleid is Mehalev, dat staat voor: "van sociale zekerheid naar baanzekerheid". De beweging tegen dit plan noemt zichzelf Yad Al Halev, een woordspel dat "met de hand op het hart" betekent. Het Mehalevplan wordt met medewerking van Nederlandse bedrijven momenteel op proef uitgevoerd in vier gebieden in Israël: Het staat bloot aan een brede, politieke oppositie van liberalen en Non Gouvernementele Organisaties tot arbeidersactivisten. Hier aandacht aan de nieuwe wetten, een overzicht van de uitvoering, de oppositie in het algemeen en dan meer specifiek de basisoppositie die gevoerd wordt door een zelforganisatie van activisten in Ashkelon, één van de vier gebieden. Maar eerst een schets van de achtergrond.

Israëlische situatie

Vanaf 1986 neemt in Israël de privatisering fors toe. Sinds de jaren negentig is het aantal mensen dat een werkloosheidsuitkering van de staat ontvangt twee à drie keer zo hoog. Het percentage van de bevolking dat daadwerkelijk werkt, is laag. Dit komt door de hoge werkloosheid (officieel 9 procent, maar veel hoger onder sommige delen van de bevolking), velen doen dienst in het leger, studeren en zijn jonger dan achttien jaar. Tot de Intifada werkten veel Palestijnen in Israël, maar dat is nu veel minder. Er zijn migrantenarbeiders uit Zuidoost Azië en Roemenië en illegale Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse arbeiders. Mehalev is wellicht het best te begrijpen, wanneer het geïnterpreteerd wordt als een mechanisme dat de explosieve groei van de werkloosheidsuitkeringen tracht terug te dringen.

Klassenscheiding

De Ashkanasische Joden, vooral afkomstig uit Europa, vormen de heersende klasse en de middenklasse van hoger opgeleiden en intellectuelen. De Israëlische arbeidersklasse bestaat hoofdzakelijk uit vier groepen: Arabische Joden, Palestijnse Israëliërs, recente Joodse immigranten en de Orthodoxe Joden (van verschillende origine). De eerste twee groepen - Arabische en Islamitische burgers met Israëlische paspoorten en een volledig staatsburgerschap (in tegenstelling tot de niet-Israëlische Palestijnen) - vormen 15 tot 18 procent van de bevolking. Velen doen zwart werk, terwijl ze een werkloosheidsuitkering krijgen. Hun sterke familie- en gemeenschapsbanden betekenen dat ze hun huisvestingsproblemen kunnen verzachten door in de hoogte te bouwen en samen te wonen. Deze gebouwen zijn echter illegaal en worden periodiek gesloopt.
Vanaf de jaren negentig zijn er golven van Joodse immigranten uit Rusland, Ethiopië en andere landen geweest. Dit leidde tot een totaal van één miljoen nieuwe immigranten, een belangrijke oorzaak van de bevolkingsgroei van vijf naar zeven miljoen inwoners.
De orthodoxe Joden maken zo'n 18 tot 20 procent uit van de Israëlische maatschappij, merendeel kinderen. Ze leven overwegend in grote families, waarvan de mannen veelal niet werken, omdat ze 'studeren' en de vrouwen hard werken in laagbetaalde banen. Deze vrouwen zijn veelal redelijk hoog opgeleid. De bedrijven weten dit, profiteren ervan en buiten hun religie maximaal uit. Hun opleidingsniveau is hoog en ze hebben echt werk nodig. Kort geleden begonnen orthodoxe vrouwen te werken in de hightech industrieën tegen minimale lonen. Zo zette Matrix, een groot hightech bedrijf, vlak naast de orthodoxe nederzetting van Modiin Ilit een fabriek op voor de controle, modificatie en codering van computerprogramma's. Het werk werd aangeprezen als een rabbinaal goedgekeurde werkplek, geschikt voor orthodoxe vrouwen met kosjer voedsel in de kantine enzovoort. Er werd voor het minimumloon gewerkt onder streng toezicht, in samenwerking met de lokale rabbijn. Een groep activisten verzette zich hier tegen door de toegangspoorten van het hoofdkantoor in Herzelia te blokkeren en een spandoek neer te laten. De actie bracht ook de banden tussen de bedrijven en de kolonisatie van de Westoever voor het voetlicht.

Geschiedenis Mehalev

Het plan Mehalev werd in 2003 bedacht door Netanyahu in de tijd dat hij de functie van minister van Financiën vervulde in het kabinet van Sharon (2002-2005). Hij was van 1996 tot 1999 premier van Israël en voorzitter van de rechtse Likud Partij. Ondanks de introductie door de huidige premier, de notoir corrupte Olmert en de steun van zijn vriend, de vroegere minister van Werkgelegenheid, waren grote delen van de overheid officieel tegen het plan. De minister van Nationale Veiligheid - de feitelijk verantwoordelijke voor het uitkeringsstelsel - sprak zich uit tegen het plan, evenals zijn collega van Werkgelegenheid, een lid van de Orthodoxe Partij. Veel linkse NGO's waren ook uitgesproken tegen Mehalev. Ze verwierpen de privatisering van de sociale zekerheid en het feit dat vooral mensen met beperkingen en andere kwetsbare groepen getroffen worden.
Toch werd het in vier gebieden goedgekeurd voor een proefperiode van twee jaar: Ashkelon, Jeruzalem, Hadera en Nazareth. Internationale bedrijven uit Groot-Brittannië, Nederland en de Verenigde Staten verzorgen het programma in samenwerking met Israëlische uitzendbureaus. Het gaat om Maximus, een berucht Amerikaans bedrijf, A4E-UK (het eerste internationale contract voor dit in Groot-Brittannië succesvolle bedrijf) en Calder en Agens uit Nederland.

Inhoud plan

Mahalev richt zich op langdurig werklozen, drugsverslaafden, mensen met gezondheidsproblemen (lichamelijk en geestelijk) en ex-gevangenen. Als je werkt en je verliest je baan, krijg je een bepaald soort werkloosheidsuitkering die de afgelopen jaren drastisch is ingeperkt, zowel de duur als de doelgroep. Degenen die een ander soort werkloosheidsuitkering aanvragen, worden verplicht mee te draaien in het Mehalev plan. In Shderot werd iedereen die om zo'n andere uitkering verzocht, gedwongen mee te doen. In Ashkelon namen ze mensen uit een specifiek gebied en zetten hen in het plan. Daar zijn arbeidsbureau plaatsen van agressie waar wekelijks gevechten uitbreken. Israël is een klein land en dergelijke ontwikkelingen zorgen voor veel spanningen in de gemeenschappen.
Op dit moment ontvangen uitkeringsgerechtigden meestal 200 shekels per maand, ongeveer 30 euro. Een gemiddelde secretaresse of elektricien verdient rond de 7.000 shekels per maand. Een Israëlische activist en parttime werker voor "Commitment": "Ik moet zeggen dat ik geen flauw idee heb hoe deze mensen overleven. Alleen al het eten kost meer dan dit bedrag. Om onder Mehalev nog steeds hetzelfde bedrag te ontvangen, moet je ook nog eens vijf dagen per week voor dertig uur naar een uitzendbureau!"
Oorspronkelijk zou het Mehalev plan 'vaardigheden bevorderend gemeenschapswerk' inhouden dat anderen niet wilden doen. Maar het dient er in werkelijkheid toe ambtenaren te ontslaan en te vervangen door 'workfare' deelnemers. Er zijn mensen van boven de zestig die gedwongen worden te werken, terwijl ze lichamelijk en geestelijk ziek zijn. Het begon met werk in de groenvoorziening, daarna schoonmaken van straten en ziekenhuizen en ten slotte volgde zelfs de legerbases. Maar nog meer mensen naar het leger sturen, is onlogisch. Alle mannen doen drie jaar dienst, vrouwen twee jaar. Veel mensen gaan jaarlijks nog een maand terug. Daarom is er simpelweg niet genoeg werk om iedereen bezig te houden. Bovendien zijn vrouwen vaak niet betrokken bij de 'actieve' dienst. Grote delen van het leger werken dus uitsluitend in de administratie, training en informatietechnologie. Stelen en verkopen van wapens was overigens één van de reacties van de 'workfare' mensen.
Er werden acties gevoerd die specifiek gericht waren tegen de deelname van het leger aan het Mehalev programma. Zo kreeg de minister van Nationale Veiligheid thuis een bezoekje, dat is een oude vakbondsactivist en linkse politicus die tegen privatisering is en daarom ook tegen Mehalev. Hij liet de activisten binnen en zorgde ervoor dat niemand meer via het programma bij het leger terechtkwam.

Tijdelijke contracten

De verdedigende redenering is dat mensen via het plan werk vinden voor de lange termijn. Maar degenen die dat lukt werk, krijgen tijdelijke contracten. In het kleine land Israël met veel nepotisme en bijbehorende netwerken tussen de lokale politici, profiteren degenen die de Mehalev projecten runnen, èn de bedrijven, van de nieuwe voorraad gedwongen goedkope arbeidskrachten. De functionarissen in de uitvoering van het project hebben nu ten opzichte van veel mensen een machtige positie. Ben je onbeschoft tegen deze lieden, werk je niet mee of veroorzaak je problemen, dan kan je uitkering gestopt worden. Er wordt van je verwacht dat je lacht, terwijl je wordt belazerd. Deze angst en de geïndividualiseerde manier waarop mensen getroffen en getreiterd worden, beperken de strijd tegen Mehalev.
De winsten van de bedrijven komen voort uit de beëindiging van de uitkeringen. Er wordt natuurlijk gezegd dat de mensen waarvan de uitkering stopt, werk hebben gevonden. Vaak echter hebben ze simpelweg zelf hun uitkering stopgezet. De enorme druk die Mehalev op mensen legt en de tijd die het vergt, zijn het geld niet waard dat ontvangen wordt. Sommigen krijgen niet meer dan 200 shekel, met nog wat extra's voor de eventuele kinderen, of bij een handicap enzovoort. Het normale inkomensniveau ligt tussen de 1.200 en 3.500 netto.

Overlevingsstrategieën

Er zijn schandalige verhalen over hoe mensen die hun uitkering opzegden de eindjes aan elkaar moesten knopen door belastingontduiking, criminaliteit en laagbetaald zwart werk. Uitkeringen zijn zo laag dat veel mensen sowieso vaak zwart werk doen. Uit angst om betrapt te worden of uit vrees niet aan de eisen van het project te kunnen voldoen, zeggen ze hun uitkering dan maar zelf op. Voor het project hopten veel mensen van het ene laagbetaalde zwarte baantje naar het andere. Ze gebruikten de uitkering om hun situatie te stabiliseren, dus om te overleven in plaats van - wat door de ontwerpers en uitvoerders van het programma gedacht wordt - een makkelijk leventje te leiden op kosten van de belastingbetaler. Ze hadden tenminste een gegarandeerd inkomen, hoe gering dan ook. Nu moeten ze leven van een mager loon uit zwart werk op bouwplaatsen, in de schoonmaak, de kinderopvang, op de markt en in kleine bedrijfjes. Er bestaat in het algemeen een mentaliteit om geen belasting te betalen en werk of handel niet te melden, behalve als het echt niet anders kan. Maar desondanks levert dit soort zwart werk vaak niet meer op dan 3.000 shekel per maand, dus niet genoeg om van rond te komen. Het minimumloon is vastgelegd op 3.800 shekel en een voltijd salaris voor 'middelbaar' opgeleiden ligt tussen de 6.000 en 8.000.
Er is dus een groot gat tussen het geld dat iemand nodig heeft en het geld dat in deze situatie ontvangen wordt. En dit valt ook nog eens samen met een teruggang van de sociale huisvesting.

Terugvechten

Mehalev is enorm impopulair en iedereen haat het, maar de deelnemers kunnen niet stoppen, omdat ze bang zijn hun uitkering kwijt te raken. Toch zijn er acties in stadscentra en stadhuizen geweest, met graffiti en al.
Verschillende NGO's startten een campagne om een einde te maken aan het Mehalev project. Hoewel de meeste alleen nog actievoeren om details van het project te veranderen, zodat het iets minder heftig is, streven de radicalere zelforganisaties nog steeds naar beëindiging van Mehalev. Sommige NGO's zijn zich bewust van een strategisch conflict. Tussen enerzijds veel te verliezen hebben bij de steun aan werklozen als dezen radicaler willen zijn en anderzijds mensen niet willen stimuleren of dwingen acties te doen die kunnen leiden tot het verlies van hun uitkering.
In de vier gebieden waar Mehalev wordt gepraktiseerd, is, zoals gezegd, heel wat weerstand. Hier volgen een paar illustraties.

* Jeruzalem
In Jeruzalem zijn onder meer actief:
- "Community Advocacy" - een organisatie die al veertien jaar groepen en gemeenschappen ondersteunt en campagne voert op buurtniveau.
- "Commitment for Peace and Social Justice" (kortweg Commitment) - een onafhankelijke NGO die campagne voert en onderzoek verricht. Gerund door linkse, sociaal-democratische intellectuelen. Commitment speelde een sleutelrol in de steun aan een aantal basisgroepen. Dat verliep niet geheel zonder de gebruikelijke problemen bij samenwerking van legale NGO's met radicalere, autonome groepen.

* Nazareth
De langdurig werklozen in Nazareth zijn vooral Palestijnse Israëliërs. Ze kennen een sterke organisatie die wordt aangevoerd door communistische activisten. Hun spontane antwoord op Mehalev was het afbranden van het betreffende kantoor. Ironisch genoeg wordt de gemeente bestuurd door de officiële Communistische Partij. De arbeidersorganisatie van Nazareth ondersteunt echter het lokale bestuur niet. Nog ironischer, deze communistische politici hebben gelobbyd om Mehalev in Nazareth te krijgen. Ze meenden dat het discriminatie van Palestijnen was als het project niet in hun gebied geïntroduceerd zou worden. Maar toen het dan toch begon, werden ze erg kritisch.

* Hadera
Het belangrijkste verzet in Hadera wordt geleid door een paar NGO's. Eén daarvan is Alon, een groep die zich vooral richt op voorlichting in scholen. De leden zijn vaak jonge mensen die de 'sociale dienstplicht' vervullen. Ze worden geacht hierna toch nog enige tijd het leger in te gaan, maar de meesten doen dit niet.
Een andere organisatie is Rabbi's for Peace, Hakeshet hademocratit hamizrahit, een Arabisch Joodse groep, die zich richt op mensenrechten en culturele kwesties.

* Ashkelon
Ashkelon en Shderot zijn kleine steden dichtbij de grens met Gaza. Shderot wordt regelmatig gebombardeerd door Palestijnen. Het is het proefgebied dat het meest levendige en vooral zelf georganiseerd verzet tegen Mehalev heeft genoten. Er was een grote actie op de eerste dag van het programma, waarbij de deuren van het kantoor werden dichtgelijmd en pamfletten uitgedeeld.
Het project is gesitueerd in een buurt waar vooral Arabische en enkele Russische Joden wonen. De mensen leven van de visserij, veel armen zijn 's zomers vissers. Sommigen kampen met ernstige drugsverslaving, maar over het algemeen is het een hechte gemeenschap. De onderlinge banden vormden de basis voor de strijd die nieuwe banden smeedde. De oprichting van de zelforganisatie van activisten die zich Ma'ane Enoshi (Menselijk Antwoord) noemen, deed nieuwe solidaire banden in de buurt ontstaan.
De groep werd geïnspireerd door een vrouw, Ronit, die de buurtacties aanvoerde. Lid van de vissersgemeenschap, werd ze gedwongen aan het project mee te doen. Ze verzette zich hevig en het Mehalev kantoor pakte haar hard aan. Samen met anderen zocht ze een manier om de strijd aan te gaan, maar in Ahskelon waren er geen NGO's die deze beweging oppakten. Daarop werd Ma'ana Enoshi opgericht. De groep steekt veel tijd in ondersteuning van mensen bij het indienen van bezwaarschriften tegen de uitkeringsstop. Sommige mensen doen dat niet, ze willen liever niet als lastig worden gezien en daarmee al hun uitkeringen in gevaar brengen. Het probleem is dat de strijd te vaak teruggebracht wordt tot dit individuele niveau: een individueel bezwaar en een individuele confrontatie met het Mehalev kantoor. Ma'ane Enoshi heeft banden met Commitment, hetgeen de groep legitimiteit geeft en toegang biedt tot bepaalde voorzieningen en legale structuren.

Ook in Ashkelon werden de ware kleuren van het project onthuld toen de onderburgemeester een overeenkomst sloot met de eigenaar van een lokale textielfabriek. Deze ligt tachtig kilometer buiten het gebied en mensen werden gedwongen twee weken gratis te werken, alvorens allemaal ontslagen te worden. De groep deed ook een kleine actie tegen deze fabriek. Eén van de strategieën van Ma'ane Enoshi is problemen veroorzaken op de plaats waar mensen tewerkgesteld worden, totdat ze worden ontslagen.

Hoe verder?

De tweejarige proeftermijn is bijna voorbij. De NGO's leiden de campagnes die het programma proberen te stoppen of tenminste radicale veranderingen willen afdwingen. Bijvoorbeeld private bedrijven het recht ontnemen het project te beheren en te bepalen, wanneer de uitkering wordt gestopt. Ze vinden dat deze bevoegdheid alleen bij de overheid zou mogen liggen. Tachtig van de honderdtwintig parlementsleden hebben getekend voor deze veranderingen.
De groepen in Nazareth en Ashkelon zeggen zeer duidelijk "rot op!" tegen Mehalev en gebruiken hun eigen gemeenschapsnetwerken om terug te vechten en elkaar te ondersteunen. Het bewustzijn van hoe slecht het is net over de muur in Palestina, waar het Israëlische leger opnieuw Palestijnen als menselijke schilden gebruikt tijdens invallen, beïnvloedt natuurlijk het gevoel van de strijd in Israël. Niettemin zouden solidariteit en radicaal activisme van de Israëlische arbeidersklasse wel eens een effectievere manier kunnen zijn om niet alleen een beter leven te bereiken en een rem te zetten op het volgende offensief tegen de arbeidersklasse, maar ook om vrede te bereiken.

¹ Zie voor oorspronkelijke, Engelse tekst: www.prol-position.net/nl/2007/09/workfare-in-israel (terug)