Israël en Palestijnen - Vredesbesprekingen Consensus versus consensus Yacov Ben Efrat 1 Uiteindelijk is het er toch van gekomen. Barack Obama heeft directe besprekingen geopend tussen de Israëli's en de Palestijnen. Vanaf Carter probeerden Amerikaanse presidenten langs deze weg tot vrede te komen. Steeds eindigend in een bloedige mislukking. Daarom rust er een zware verantwoordelijkheid op de betrokken leiders, los van de vraag of zij zich dit realiseren. Het is voor het eerst in dertig jaar onderhandelingen dat er sprake is van een duidelijke consensus over de uitkomst van de besprekingen, alle partijen rekenen op een mislukking. Het zou een wonder zijn als Obama erin slaagt de kloof te overbruggen tussen een op rechts leunende Israëlische regering en een Palestijnse delegatie die onder zware druk staat van islamitische tegenstanders. Oude orde in gevaar De Israëlische premier Bibi Netanyahu weigert de voortzetting van de bouw in de nederzettingen te bevriezen. Bovendien zijn er geen aanwijzingen dat hij met voorstellen komt over de toekomstige grenzen. Het is dan ook nauwelijks voorstelbaar dat het de Palestijnen lukt meer van Mister Groot-Israël af te dwingen dan in de tijd van Ehud Barak en Ehud Olmert (de Ehuds). Ondanks de bijna hopeloze opdracht vrede te bereiken, zwermen de regionale leiders uit naar Washington in hun ultieme zoektocht naar de vierkante cirkel. De reden is eenvoudig. De consensus over de kans op falen valt op een ongemakkelijke manier samen met een andere, door dezelfde partijen gekoesterde consensus, namelijk dat de huidige status quo niet kan worden gehandhaafd. Op basis van de actuele krachtsverhoudingen lijkt de tijd in het voordeel te zijn van de radicale elementen, vooral de islamisten die van Irak tot Afghanistan de oorlog tegen Amerika tot op de bodem willen voeren en ook de strijd van Hamas tegen Fatah steunen. De zogenaamde gematigde Arabische landen zijn, evenals Israël en Amerika, er geheel van overtuigd dat de oude orde meer dan ooit in gevaar is en alles uit de kast moet worden gehaald om het extremistische tij te keren. Nederzettingen, grootste obstakel De recente gebeurtenissen rond de Turkse vloot dwong Israël de isolatie van Gaza af te zwakken. De militaire aanval was, ironisch genoeg, tevens een aansporing tot besprekingen gericht op de verlichting van het isolement van Israël zelf. De wereld heeft de buik vol van de bezetting en eist een oplossing. Het grootste obstakel wordt gevormd door de nederzettingen. Rond dit thema heeft zich een andere consensus gevormd: in elke overeenkomst dienen de nederzettingen in het hart van de Westelijke Jordaanoever klaargemaakt te worden voor evacuatie (uitgezonderd de blokken bij de grenzen tussen Israël en de bezette gebieden: de Groene Lijn). Ondanks deze consensus is nog nooit een Israëlische regering in staat geweest de nederzettingen te ontmantelen. De prijs zou een burgeroorlog zijn. Dit vooruitzicht is een onderdeel geworden van de ongeschreven Israëlische consensus. Zo ontweek Yitzak Rabin het gevaar, toen hij weigerde het onderwerp van de nederzettingen op te nemen in de Oslo Akkoorden, heiligde Netanyahu dit principe in zijn eerste ambtstermijn en zorgde Ehud Barak voor de bevestiging door de bouw van nederzettingen uit te breiden. Ariel Sharon wekte de schijn de kwestie te negeren door eenzijdige ontmanteling van nederzettingen in Gaza. De werkelijkheid is echter de dreiging van een burgeroorlog vanuit de Westelijke Jordaanoever waar Israël zijn controle versterkt. Is het reëel te veronderstellen dat Netanyahu, in zijn tweede termijn, zou kunnen gaan doen wat niemand eerder aandurfde? Bevriezen of niet De nederzettingen zijn de lakmoesproef geworden van de bedoelingen van Israël. Dat is de reden waarom de Palestijnen, en met hen de Amerikanen, vorig jaar de voorwaarde van indirecte besprekingen koppelden aan een bevriezing van de nederzettingen. Dat was voor de duur van tien maanden, tot 26 september 2010. Op deze datum zijn nu de ogen gericht. Obama bleek in staat de Palestijnen directe besprekingen in te sleuren door hen ervan te overtuigen dat het dan voor hem gemakkelijker zou zijn Netanyahu tot verlenging van bevriezing te dwingen. Het effect is dat de besprekingen een politieke manoeuvre zijn geworden om Netanyahu te testen. Wil hij een vredesakkoord of prefereert hij zijn rechtervleugel coalitie? Verklaringen van de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken, Ahmed Aboul Gheit, laten geen ruimte voor twijfel: "De Europese Unie en de Verenigde Staten eisten dat de Palestijnen zouden deelnemen aan de directe besprekingen om te voorkomen dat Israël zou doorgaan met de bouw van nederzettingen." De minister voegde eraan toe dat de Palestijnen tot deelname besloten om Israël voor een dilemma te plaatsen. Besluit Israël de bevriezing te verlengen, zullen de besprekingen worden voortgezet. Besluit Israël te bouwen, verliezen de besprekingen elke betekenis (Al-Hayat, 9 september 2010, een pan-Arabische krant). Op hetzelfde moment kwam Netanyahu's coalitiepartner, de leider van de Arbeiderspartij Ehud Barak, met een verklaring in het Israëlische dagblad Haaretz (9 september 2010). Hij beschreef nauwkeurig de variabelen van een mogelijk akkoord met de Palestijnen op alle belangrijke kwesties: de grenzen, vluchtelingen, veiligheid en toekomst van Jeruzalem. Maar zijn allerbelangrijkste opmerking was: "Als de regering in haar huidige vorm hiertoe niet in staat is, eis ik ten gunste van een vredesakkoord uitbreiding van haar samenstelling." Hier, zo lijkt het, ligt het echte probleem voor Netanyahu. Mislukken de besprekingen vanwege zijn weigering de bevriezing van de bouw van nederzettingen te verlengen, zal dan Ehud Barak met de Arbeiderspartij in de regering blijven? Onzekere coalitie Tijdens de afgelopen twintig jaar wisten Israëlische premiers heel goed hoe zij de onderhandelingen moesten ingaan, maar niemand kon ooit de uitkomst voorspellen, politiek of anderszins. Onvoorzien was dat een Israëlische premier zou worden vermoord als gevolg van zijn handtekening onder een overeenkomst. Drie jaar later, in 1998, viel de eerste regering van Netanyahu na ondertekening op de Wye Plantation in het Amerikaanse Maryland. Barak verloor na het mislukken van Camp David in juli 2000. Alleen Olmert slaagde erin niet geheel te falen, omdat hij voortijdig moest aftreden vanwege corruptiepraktijken. Nu is het Netanyahu's tweede maal. Hij zal moeten beslissen wat hij wil. Ofwel voortzetting van de coalitie met uiterst rechts, hetgeen neerkomt op problemen met Obama en het vertrek van de Arbeiderspartij. Ofwel Kadima (middenpartij "Voorwaarts") binnen de coalitie halen en werken aan een akkoord volgens de toekomstschets van Ehud Barak. Het is duidelijk welk alternatief Obama verkiest. Hij dringt al heel lang aan op politieke veranderingen in Israël. Het is correct om te stellen dat hij geen scrupules heeft over de wijze waarop. Het is schelden of knuffelen. De laatste tijd is het knuffelen. Het pad naar een coalitieverandering is echter niet bezaaid met rozen. Bibi Netanyahu loopt grote politieke risico's. Wanneer hij zijn partners van de rechtervleugel in de steek laat en door Kadima vervangt, zal hem dit waarschijnlijk verzwakken en volstrekt afhankelijk maken van zijn linkse rivalen. De intrede van Kadima, met de door Amerika gesteunde Livni aan het hoofd, maakt haar tot een sterke tegenstander tijdens de volgende verkiezingen. De grote vraag is wat er over blijft van de Likud ideologie, wanneer haar leider Netanyahu onderhandelt met de Arbeiderspartij en Kadima? Wat zal dan nog het verschil zijn tussen Likud en Kadima? Het is duidelijk dat Likud nu voor een pijnlijke keuze staat: verliezen van haar ideologische uitgangspunten of weggezet worden naar de troebele marges van de Israëlische politiek. Gewetensbezwaren Het lijkt er niet op dat Netanyahu klaar is voor een ommekeer. Momenteel gedraagt hij zich als een gemiddelde politicus die aan de macht wil blijven. Verder dan zijn persoon en zijn bekrompen overwegingen staat echter de Israëlische maatschappij als geheel voor geen geringe uitdaging. Is deze samenleving klaar, voor eens en voor altijd, zich te verlossen van de bezettingspolitiek en de strijd tegen de kolonisten zonder handschoenen aan te gaan? Eind augustus/begin september 2010 zagen we hiervan een voorproefje. Acteurs, toneelschrijvers en regisseurs ondertekenden een petitie waarin zij te kennen gaven gewetensbezwaren te hebben om producties uit te voeren op de bezette Westelijke Jordaanoever (met name de nederzetting van Ariel). Een storm van negatieve reacties barstte los in de populaire media. Het probleem is dus niet alleen Bibi. De Israëlische bevolking is psychologisch nog niet klaar om de prijs voor vrede te betalen, ook al is deze klein in vergelijking met de winst die ermee behaald kan worden. 1 Uit: Challenge, A Magazine Covering the Israeli-Palestinian Conflict - www.challenge-mag.com - 5 september 2010. Oorspronkelijke titel: The Peace Talks: Consensus vs. Consensus. Vertaling/bewerking: Roland Siebe. (terug)