Voorproefje van "Het jaar 11 door de eeuwen heen" Muziek en avontuur in 1911 Harry Peer Welke bijzondere personen, voorvallen of gebeurtenissen uit 1911 zijn honderd jaar later nog inspirerend? Is er misschien zelfs een enkeling bij die de eretitel 'erflater van onze beschaving' verdient? Een kunstenaar, een ontdekkingsreiziger, een strijder? Muziek brengt een vestrooiende noot in huiskamer en concertzaal, het is van alle tijden en culturen. Twee componisten staan in verband met 1911 volop in de belangstelling. In 2010 vierde Wenen de 150ste geboortedag van Gustav Mahler, dit jaar wordt stilgestaan bij het overlijden op 18 mei 1911 van deze beroemde componist en dirigent van de Weense Staatsopera. Leeftijdgenoot Richard Strauss (1864-1949) kan - samen met zijn librettoschrijver, de dichter Hugo van Hofmannsthal - nog vele jaren genieten van het succes van zijn op 26 januari 1911 in Dresden voor het eerst opgevoerde Der Rosenkavalier, zijn beroemdste opera. Kunstenaars Mahlers Lieder eines fahrenden Gesellen, Kindertotenlieder, Das Lied von der Erde en zijn negen symfonieën vormen een overgang van de negentiende-eeuwse romantiek naar de twintigste-eeuwse atonale muziek. Overigens is reserveren voor de Mahler serie van het Concertgebouworkest nog mogelijk. Der Rosenkavalier is 'een komedie op muziek' die zich afspeelt in het achttiende-eeuwse Wenen. Binnen een jaar werd de opera uitgevoerd te Wenen, Praag en Amsterdam. Op 4 december 2010 opende Opera Zuid in Rotterdam op fraaie wijze daarmee haar seizoen. Karin Strobos imponeerde als Octavian. Naast het oor kan ook het oog gestreeld worden en de bron hiervan ons emotioneel beroeren. Enkele maanden geleden bezocht ik de tentoonstelling DerBlaue Reiter in het Gemeentemuseum in Den Haag. Het is de naam van een schilderij van Wassily Kandinsky en verwijst naar de in 1911 door hem en Franz Marc opgerichte groep expressionistische kunstenaars die tot onze verbeelding spreekt door de lyrische schilderijen vol felle kleuren. Paul Klee die een 'eigen museum' heeft in het Zwitserse Bern, is een andere bekende naam uit dit gezelschap. Ontdekkingsreizigers Wie heeft in zijn jeugd niet met een boekje in een hoekje genoten van de avonturen van de ontdekkingsreizigers? Nu geldt dat de ruimte, maar nog niet zo lang geleden was de aarde zelf terra incognita. In 1911 bereikte de Noor Roald Amundsen na een barre tocht van meer dan 3.200 kilometer over sneeuw en ijs de Zuidpool. Extra dramatisch vanwege de wedloop met zijn concurrent de Brit Sir Robert Scott die de terugreis met zijn bemanning niet overleefde. De kou en ontberingen zij na te voelen. De Zuidpool is lastig te bereiken voor de gewone toerist, gelukkig maar. De in 1911 door de Amerikaanse archeoloog Hiram Bingham ontdekte Incastad Machu Picchu, hoog in de Andes in Peru, wordt daarentegen al decennialang overstroomd door vakantiegangers. In Indianapolis in de Verenigde Staten gaat het dat jaar allemaal veel sneller. Ray Harrou wint er de eerste 500 miles race. Uit eigen waarneming in 1971 weet ik dat de race zowel een spectaculair sportevenement is als een massaal enthousiast sociaal samenzijn. Op 30 mei 1911 waren er 77.000 bezoekers, in 1971 toen Al Unser als eerste over de streep ging het al om meer dan 300.000. Strijders Geografisch werd de wereld veroverd; maar ook ontbrandde het gevecht voor politieke en sociale rechten die een eeuw later vanzelfsprekend lijken. In 1911 demonstreerden 50.000 vrouwen in Londen voor het vrouwenkiesrecht. De suffragette Emily Pankhurst heeft een vaste plek gekregen in de geschiedenisboeken. In meerdere Europese havensteden, waaronder Amsterdam en Rotterdam, staakten de zeelieden en de havenarbeiders tegen loonsverlagingen en het invoeren van werkboekjes. De solidariteit wordt op de proef gesteld. Actievoeren, zo nodig staken voor je rechten of een betere arbeidspositie, blijft noodzakelijk. Het schoonmaakpersoneel en de postbodes hebben de sympathie van het grote publiek. We zijn eraan gewend geraakt dat westerse landen aan onbezonnen buitenlandse militaire avonturen beginnen en hun imperialistisch karakter tonen. Op 2 juli 1911 sturen de Duitsers de kanonneerboot de Panther naar de Marokkaanse havenstad Agadir. Op 30 september valt Italië de Libische stad Tripoli aan. De Verenigde Staten helpen in Nicaragua de conservatieve Adolfo Diaz als president in het zadel. In China stort het eeuwenoude Mantsjoe-rijk in. In Mexico breekt een revolutie uit. Tegen de achtergrond van al dat geweld krijgt de uitreiking van de Nobelprijs voor de vrede dat jaar extra reliëf. Onze landgenoot Tobias Asser, onvermoeibaar strijder voor een internationale rechtsorde, en de Oostenrijks-Duitse pacifist Alfred Fried hebben de eer die in Oslo in ontvangst te mogen nemen.