De televisie als maatschappelijke thermometer Overpeinzingen bij de dood van Duys Rob Lubbersen Op 2 juni 2011 overleed Willem Duys. In een ziekenhuis in Hilversum. Willem Duys werd 82 jaar. Zijn overlijden en begrafenis bleken aanleiding tot een Ware Willem Welle. Talloze terugblikken in kranten en op de televisie werden aan zijn leven gewijd. Meerdere malen mochten we weer getuige zijn van stukjes uit zijn programma's. Fragmenten uit Voor de vuist weg of Babbelonië en Muziek Mozaïk vulden de ether. Zelfs Youp van 't Hek besteedde zijn wekelijkse column in de NRC geheel aan de man die als artiestennaam ook wel Willem O'Duys voerde. De goudvissenkom, een krokodil op het podium, een nepschietpartij, Willem als tenniscommentator, Willems stem op de zondagochtend bij de aankondiging van een door hem uitverkoren muziekuitvoering, dat alles en meer passeerde wederom de revue. Opmerkelijk is dat deze enorme "In Memoriam Willem Duys" al was ingezet twee weken vóór zijn dood. Op 17 mei 2011. In de duizendste aflevering van De Wereld Draait Door. De Duysendste. Die DWDD stond helemaal in het teken van WOD. En die was er zelf nog bij ook. Het meest merkwaardige is echter niet het tijdstip van dit eerbetoon, maar dát het plaatsvond. Rakker Willem Duys schijnt een liefhebbende vader te zijn geweest. En voor zijn vrienden een goede vriend. Bij zijn begrafenis werd hij bewierookt door zijn familie en een grote schare aan artiesten. Ook zijn nieuwe vrienden van de VARA waren ruimschoots vertegenwoordigd en zongen zijn lof. Dat zegt best wel iets. Maar niet alles. Het beeld van een aardige, onomstreden, alom gewaardeerde, ja virtuoze radio- en televisiepresentator klopt niet. Ik hield een kleine enquête onder mensen in mijn directe omgeving en op de vraag "Wat vond jij van Willem Duys?" kreeg ik de volgende antwoorden: "Een kwijl." "Een kwal." "Een engerd." "Een zeikerd." "Een aansteller." Allemaal nogal negatief. Bij doorvragen voegden sommigen hier aan toe dat ze zijn programma's aanvankelijk wel spectaculair vonden, maar al gauw erg flauw. "Je keek wel, want er was domweg nog helemaal niks anders op tv." Sommigen hadden zich ronduit geërgerd aan zijn woordwatervallen, nu geroemd als 'improvisatietalent', die het gebrek aan verdieping in zijn onderwerpen moesten verbloemen. Anderen herinnerden zich dat hij in zijn muziekprogramma's opvallend veel musici van zijn eigen twee platenlabels draaide. Meerdere mensen vonden hem ook een "rechtse rakker". Een mannetje van recht en orde, van vaderland en vorstenhuis. Zoals dat tot uiting kwam in het spontaan aanheffen van het Wilhelmus aan het slot van één van zijn 'vuisten'. En in zijn uitbarsting dat hij de man die zijn dochter zou lastig vallen, dood zou slaan. "En als hij uit gevangenis komt, dan zou ik hem nóg doodslaan." Dat soort sentimenten werd zeker niet door iedereen gedeeld. Over de formule van zijn programma's valt nog wel meer te zeggen. Elke show was gebouwd rond vier thema's: kinderen, dieren, ouderen en muziek. De 'huiselijkheid' hiervan oefende vast op brede lagen van de bevolking aantrekkingskracht uit. Maar het had ongetwijfeld ook een afstotingseffect op de generatie van de jaren zestig jaren die steeds meer politiek bewust werd en 'belangrijker zaken' op de agenda en de buis wilde zien. Toch waren het niet alleen de 'revolutionairen' van die dagen die niets ophadden met Willem Duys. Toen Koos Postema, werkzaam voor de VARA, eens bij Duys op visite was geweest, waren er meerdere sociaal-democratische omroepcollega's die dagenlang niet met hem wensten te spreken. Links en rechts Zelf heb ik lang niet alle afleveringen van Voor de vuist weg (1963-1978) gezien. Tot 1967 hadden wij thuis geen tv. We keken televisie bij buren (De Verrekijker), bij een collega van mijn vader (voetbalinterlands) of bij mijn ome Joop en tante Dina (toneelstukken en films). Voor Voor de vuist weg gingen we deur niet uit. Ook nadat we een 'kassie' in huis hadden, keken we lang niet altijd naar de Vuist. Vanaf 1965 kon je namelijk kiezen uit maar liefst twéé televisienetten: Nederland 1 en Nederland 2. Bij ons thuis was Willem Duys niet erg populair. Bij mijn ome Joop wél. Ome Joop was rechts, VVD, De Telegraaf, AVRO, Toon Hermans en dus Willem Duys. Wij waren links, PvdA, Het Vrije Volk, VARA, Wim Kan en dus Mies Bouwman. Je was bereid daar een robbertje voor te knokken! Tsja en dan voelt zo'n volstrekt onkritisch ophemelen van een 'oude vijand' door je vrienden van de VARA toch een beetje als verraad.