Gedachten bij een socialistisch alternatief - een roep om reacties
Mankerende hoop
Hans Boot
Medio juni 2012 belde een oudere kameraad me met de vraag: houdt de redactie van Solidariteit zich wel eens bezig met de brandende kwestie "hoe de politieke strijd een algemeen perspectief te geven". Het was zondagmorgen, een uur of tien. Na enig keelgeschraap luidde mijn antwoord "zelden". Hij reageerde met "nou, dat wordt dan wel tijd". Einde gesprek.
De vraag liet me niet los. Gaven we aandacht aan die momenten van actie, verzet, strijd die zichtbaar maken dat er een reëel alternatief voor het kapitalisme is? Zoekend bleef ik hangen in verwijzingen naar de zelforganisatie bij de Nederlandse schoonmakers en de antikapitalistische kritiek van de internationale protest- en actiebeweging in 2011 op de pleinen van grote steden, variërend van Occupy Wall Street tot de Spaanse Indignados.
In een beschouwing over gemeenschappelijk bezit, beheer en gebruik van de productiemiddelen, over sociaal-economische gelijkheid van allen, over volwaardige democratie, enzovoort zag ik niet zo veel. Toen de kameraad kort geleden weer belde, stuurde ik hem onderstaande 'stellingen'. Zijn reactie zal vast nog wel komen.
Bovendien zal hij zeer geïnteresseerd zijn in reacties van anderen. Op zijn vraag, of op die stellingen. Heel graag naar: redactie@solidariteit.nl
Vijf stellingen
1.
Het tragische van 'links' is dat dankzij Marx de kritiek op de kapitalistische economie hoog ontwikkeld is en in het verlengde daarvan, zij het in mindere mate, op het kapitalistisch maatschappijsysteem, maar dat de vervanging door in eerste instantie het socialisme tot fatale mislukkingen heeft geleid. "In mindere mate", omdat de maatschappijkritiek gedomineerd wordt door of breekt met de door Marx gegrondveste politiek-economische analyse.
Veel nieuws bevat deze eerste stelling niet, maar bijvoorbeeld de vraag of cultuuruitingen pas relevant zijn als zij maatschappijkritiek bevatten, is nog niet zo gemakkelijk te beantwoorden.
2.
De weg naar en de vestiging van het socialistisch alternatief lijden hevig aan de mislukkingen in Afrikaanse, Amerikaanse, Aziatische en Europese landen. Die mislukkingen zijn voor de pleiters en vechters voor dat alternatief zo ingrijpend dat er nauwelijks sprake is van een nieuwe zoektocht. Waren er in het, ook recente, verleden meer of minder kritische verwijzingen naar de Sovjet-Unie, Cuba, Nicaragua of bevrijdingsbewegingen, in de 21ste eeuw zijn de aanhangers van het socialisme veelal aangewezen op de opsomming van een aantal hoofdkenmerken. Voor zover zij democratie en zelfbestuur betreffen, zijn ze echter zelfs in de eigen organisatie zelden consequent en volledig gepraktiseerd.
Is het socialisme tot abstractie gedoemd?
3.
Marx en Engels zagen de vakverenigingen als een 'school voor het communisme', een leer- en oefenplaats voor het socialistisch alternatief. Gegeven de principieel ondemocratische grondslag van de kapitalistische arbeidsorganisatie zou dat betekenen dat vakbondsstrijd, geworteld in de collectieve belangenbehartiging, zich ook op de democratisering van de arbeidsplaats zou richten. Het overleg en de ondernemingsraad even terzijde geschoven, kent deze kwestie echter geen prioriteit. De eerder in bepaalde linkse kringen bepleite strategie van arbeiderscontrole is dan ook een actualisering meer dan waard. Zeker wanneer deze ook de organisatie en inhoud van de arbeid tot strijdterrein zou verklaren.
Is de koestering van de arbeidstrots wel zo verstandig?
4.
De actuele crisis heeft een dodelijke invloed op de kapitalistische economie en maatschappij en verdrijft meer dan ooit de zingeving uit de arbeid. Alarmbellen klinken alom, toch maken de kritiek op noch het verzet tegen het vastgelopen systeem en de groeiende (zelf)vervreemding een hoge vlucht. Bovendien is velen de idee van een in alle maatschappelijke opzichten sociale gelijkheid (socialisme), vreemd. Idee, kritiek en verzet bewegen zich helaas in de marge van het maatschappelijk bewustzijn of zijn in het gunstigste geval opgenomen in de hardnekkige, sociaaldemocratische omvorming. De tegenstander is sterk, het systeem is taai en onze organisaties blaken niet van overtuigingskracht, culturele vitaliteit en sociale aantrekkelijkheid.
Hebben we toch gelijk of mankeren we wat?
5.
Al deze bedenkingen kunnen onze ogen niet doen sluiten voor het inhumane fundament van het kapitalisme en de humane potentie van het socialisme. Maar ook niet voor de intellectuele initiatieven en de wereldwijde demonstraties, acties en stakingen die dat fundament blootleggen en de potentie aantonen. Daarin ligt onze hoop. Helaas ondergaat deze levensbron weinig vernieuwende impulsen en is ze te veel in staal gegoten. Dat geschiedt ook, omdat de ideologie van de kapitalistische heerschappij selectief winkelt in de ideeënwereld van het socialisme (denk aan het 'bevrijdingsmanagement' en de 'virtuele emancipatie'). Als 'links' één slag verloren heeft, is dat om de heersende opinie zoals de media die uitstralen en uitdragen.
Wat voor onze strijd relevant is, haalt zelden of nooit de openbaarheid van de media. Doen we daarom zo ons best?
|