Brochure Grenzeloos - de Strijd voor een echt nieuwe vakbeweging Kritische en betrokken ooggetuigen Hans Boot "... een poging van de FNV om zichzelf opnieuw uit te vinden", "niet alleen de eigen bond, maar ook de vakcentrale weer (...) heroveren", "... een activistische, zelfbewuste vakbeweging (...) noodzakelijk", "we willen ook een sociaal rechtvaardige oplossing voor de gevolgen van de milieucrisis", "een stroming die streeft naar een strijdbare en democratische vakbond". 1 Verwachtingsvolle en bemoedigende passages uit een brochure in de serie "Grenzeloos geschriften" die deze maand november verscheen met een achttal artikelen over de (nieuwe) vakbeweging (in beweging). De artikelen waren eerder, september 2011/juni 2013, te lezen op de website van Grenzeloos en zijn geschreven door Lot van Baaren - Abvakabo FNV, Ger Geldhof - idem, Patrick van Klink - FNV Bondgenoten, alle drie gekozen in het ledenparlement van de FNV, en Willem Bos - Abvakabo FNV. Op verzoek van de Grenzeloos' redactie hier een bespreking; een impressie van de inhoud, een paar vragen en een kanttekening. De toestand Een terugkerend thema in de artikelen, ook in de korte inleiding, is enerzijds de afwijzing van een overleggende vakbeweging die meehelpt sociale onrust te voorkomen en anderzijds het pleidooi voor een activerende vakbeweging die consequent opkomt voor de belangen van de leden. De eerste, een "bobo-bond", domineerde het optreden en beleid in de afgelopen decennia, dacht en deed gretig mee aan de sociaaleconomische besturing van het land, zag het vakbondslid als klant en was nauwelijks aanwezig op de werkvloer. De tweede, een "democratische vakbond" - in sommige sectoren zichtbaar - stelt collectieve belangenbehartiging centraal, steunt op een strijdbare organisatie van onderop, is wervend en herkenbaar in bedrijf en instelling. De onvermijdelijke spanning tussen de zich schikkende en de zich verzettende vakbeweging wordt volgens de schrijvers onhoudbaar ten tijde van "het pensioendrama" in juni 2011. Een onder leiding van FNV-voorzitter Agnes Jongerius gesloten sociaal akkoord over de pensioenen stuit op ernstige kritiek van de geraadpleegde leden en de besturen van de twee grootste bonden (Abvakabo en Bondgenoten). De daarop volgende crisis in het federatiebestuur is niet te sussen en loopt na ingewikkelde, externe bemoeienissen uit op wat de 'nieuwe vakbeweging' is gaan heten. Deze biedt, mede door democratiserende structuurveranderingen als het Ledenparlement, een meer actiegericht en minder volgzaam elan. Daarin gesteund door al lopende koerswijzigingen, met 'organizing' als brandpunt, en het mobiliserend vakbondswerk onder invloed van de 'kloofdichters' in Abvakabo. Weliswaar hier en daar wat zwaar aangezet met "Op naar een volgende stap en de volgende overwinning", de artikelen tonen een ontwapenend perspectief van een vakbondsstrijd dat behalve "keihard werken" vooral een "lange adem" vergt. Geen onbekende hoop en verwachting, maar in deze brochure voorzien van kracht door de directe betrokkenheid en lange ervaring van vakbondsactivisten. 30 november 2013 - demonstratie FNV in Utrecht Vragen Hoe sympathiek en verwant de geboden teksten ook zijn, de zin van de papieren verzameling van al digitaal uitgebrachte artikelen is me niet helemaal duidelijk geworden. De meer verslagleggende dan analyserende inhoud lijkt zich te richten op lezers en lezeressen die onbekend zijn met Grenzeloos. Met een dergelijke keuze is niks mis, wel dringen zich vervolgens vragen op over niet of marginaal aan de orde gestelde onderwerpen. Hoewel aandacht aan wat er niet staat irritant kan zijn, waag ik het er even op. Waarom is niet stilgestaan bij het geprezen vakbondswerk via organizing - wat is het, hoe werkt het en zet het door? Welke ervaringen zijn er met het nieuw verworven Ledenparlement, waarin immers drie van de vier schrijvers zitting hebben - wat betekenen de meerdere keren genoemde mogelijkheden tot contacten tussen vertegenwoordigers uit verschillende sectoren, hoe werkt de toebedeelde macht tot beslissing en controle, zijn de verslagen openbaar beschikbaar? Medemacht/tegenmacht Tot slot. De hiervoor getrokken conclusie 'meer verslag dan analyse' geldt het minst voor het laatste artikel "Waarom linkse activisten actief moeten zijn in de vakbeweging". Daarin bespreekt Willem Bos in algemene zin het genoemde thema dat in de loop van de geschiedenis aangeduid is als het 'dubbelkarakter' van de vakbeweging. Daarin geeft hij aandacht aan het ontstaan en de ontwikkeling van een vakbondsbureaucratie die, opgenomen in een reeks van overlegstructuren met staat en ondernemers, "een rem vormt op de strijdbaarheid en de activiteit van de leden zelf". In tegenstelling tot anderen wijst hij er terecht op dat dit, in het kapitalistisch systeem geïntegreerde, professionele apparaat van beleidsmakers en bestuurders niet de alles bepalende blokkade is op de weg naar een democratische en strijdbare vakbeweging. Het is nuttig en nodig, maar beslissend zijn welke taken onder democratische controle worden uitgevoerd. Bovendien is het bestaan van deze bureaucratie afhankelijk van de ervaringen, activiteiten en opvattingen van leden, waarvan de betreffende functionarissen zich nooit geheel kunnen losmaken. 30 november 2013 - themabijeenkomst over 'werk zonder loon', oftewel dwangarbeid Tot zover volg ik de analyse van Willem graag, maar voor een volledige betekenis van het dubbelkarakter van de vakbeweging ontbreekt, volgens mij, een beslissende schakel. De risicomijdende, door de groene tafel beklemde bureaucratie is de uitdrukking van één van de 'karakters' van de vakbeweging, namelijk die het kapitalisme aanvaardt en waar nodig corrigeert en verbetert. Daarvoor zijn middelen als overleg, onderhandeling, druk en sociale acties beschikbaar. Dit aan het kapitalisme verbonden 'karakter' komt tegemoet aan de primaire behoefte van de vakbondsleden: sociaaleconomische bescherming en lotsverbetering, zo mogelijk in wetgeving vastgelegd. In het andere, daarmee strijdige 'karakter' zijn leden geschoold door ervaringen en inzichten en verbinden ze hun directe belangen en de behartiging daarvan aan de strijd tegen de inhumane grondslag van het kapitalisme. Ze dwingen bondsdemocratie af, kiezen hun onderhandelaars en controleren de beleidsmakers. De loop van de geschiedenis van de vakbeweging, beginnend in de periode zonder bureaucratische vertegenwoordiging, is getekend door de onvermijdelijke en permanente botsing van deze twee 'zielen'. 2 De acht artikelen in de brochure van Grenzeloos zien een einde komen aan een lange periode van een vakbeweging die de illusie van de medemacht koestert en geven munitie voor een beweging van tegenmacht. En dat is een waardevolle oproep. 1 Te bestellen door vier euro over te maken op: 5571638, Grenzeloos, onder vermelding van 'Vakbondsbrochure'. Email adres: en webstek: www.grenzeloos.org (terug) 2 Zie voor een uitvoerige tekst: - Hans Boot, De twee botsende zielen van de vakbeweging, Ingezonden 16 juni 2013 - Solidariteit, Een ongewisse oppositie, in Hans Boot (redactie), "Om de vereniging van de arbeid", uitgave Solidariteit 2005 (terug)