extra
Van kunstvezelfabriek in de Sovjet-Unie tot windmolens in NederlandDie eeuwige bureaucratie .....Rob Lubbersen In de Sovjet Unie rekenden de communisten lange tijd op snelle economische voorspoed. Daar zou de planeconomie voor zorgen, immers geen gedoe met concurrentie tussen kapitalisten, overproductie en dus verspilling. Lenin schreef in Staat en Revolutie over het socialisme: "De gehele samenleving zal dan een enkel kantoor en een enkele fabriek geworden zijn, met gelijkheid van arbeid en beloning." De economie zou zich eenvoudig laten aansturen. Waardoor op efficiënte wijze in de behoeften van de bevolking kon worden voorzien. Het liep echter anders. De planeconomie smoorde in een autoritaire bureaucratie. Stagnatie sloeg toe. Iets waar het kapitalisme niet voor hoeft te vrezen? Niet zo simpel
Het maken van een plan, of een vijfjarenplan, voor de hele economie bleek nog niet zo simpel. Francis Spufford geeft daarvan in De Rode Belofte (2012) enkele sprekende voorbeelden. Spufford onderzocht de periode waarin Nikita Chroetsjsjov premier was van de Sovjet Unie (1958 - 1964). Het was een tijd van groot optimisme. De eerste computers deden hun intrede. Met behulp daarvan en van de snel vorderende wetenschap kon een planeconomie gerealiseerd worden Cybernetica heette dat. Eindelijk kon de droom van het socialisme werkelijkheid worden: welvaart en welzijn voor iedereen. Maar Spufford toont aan dat dit toch niet zo eenvoudig was. SabotageSpufford laat tevens zien hoe in een poging toch met een centraal vastgesteld vijfjarenplan te werken van alles mis kon gaan. Mede, omdat door gebrek aan vrije meningsuiting en democratie correcties onmogelijk waren. Zo ontstonden in het centrale plancomité soms volkomen willekeurige productienormen. Hij beschrijft hoe de leiding van een kunstvezelfabriek uit angst voor vervolging akkoord ging met een veel te hoog productiestreefcijfer. Omdat ze dat cijfer niet konden halen en bang waren voor saboteur te worden uitgemaakt … saboteerden ze op ingenieuze wijze één van de machines. Ze hoopten dat deze werd vervangen door een nieuwe snellere machine. Maar die kregen ze niet. De machinefabriek kon die nieuwe machines wel maken - sneller en goedkoper zelfs dan het oude model - maar ze weigerden. De machinefabriek werd namelijk zelf afgerekend op de kilo's machine die zij produceerden en de oude modellen wogen aanzienlijk meer! Daar zat meer bonus aan vast! Allemaal bedacht door een bureaucraat een paar duizend kilometer verderop. Verspilling
Over het falen van de planeconomie in de Sovjet Unie valt veel meer te zeggen. Allerlei economische, technologische, sociale, politieke, ecologische en psychologische factoren moeten daarbij in beeld worden gebracht. Waarschijnlijk is met de huidige computertechniek en met meer vrijheid en betrokkenheid van de directe producenten wel méér mogelijk dan toen en daar. Buiten kijf staat dat de bureaucratie een verstikkende rol speelde. Het blind en onwrikbaar volgen van regeltjes die ver weg vanachter een bureau zijn verordonneerd, leidt onherroepelijk tot ongelukken en verspilling. Kapitaalvernietiging
Op de website van de NOS van 17 november 2014 stond het volgende bericht: 1 Pure verspilling als gevolg van regeltjes bedacht door een bureaucraat in Den Haag. Bureaucratie? Kennelijk niet heel erg systeemgebonden en (nog steeds) van alle tijden! 
|
Om te beginnen moest bij het opstellen van een totaalplan voor de Sovjet Unie in 1964 rekening worden gehouden met 50 miljoen variabelen en 5 miljoen beperkende factoren. In die tijd konden zelfs de meest krachtige computers dat niet aan. Om met een samenhangend programma op de proppen te komen, zouden ze maar liefst honderd miljoen jaar moeten draaien.