De jaarlijkse reis door de eeuwen heen Het jaar veertien Harry Peer Deze keer is het relaas over 'het jaar x door de eeuwen heen' korter en bondiger dan voorgaande jaren. Een selectie was nodig om een uitdijend boek te voorkomen. Een krachtige typering heeft de beeldende beschrijving vervangen. Wel is het nu gelukt alle jaren aan bod te laten komen, voor elk jaar wordt iets van bijzondere historische betekenis vermeld. Met het motto van Eric Hobsbawm "We weten niet waar we heen gaan. We weten alleen dat de geschiedenis het zo ver met ons heeft laten komen". Voor de eerste zes eeuwen worden gebeurtenissen in het Romeinse rijk en aspecten van de opkomst van het christendom aangestipt, terwijl voor de moderne geschiedenis meer bronnen ter beschikking staan. De aanduidingen zijn iets uitvoeriger dan de voorgaande jaren, met veel aandacht voor het begin van de Eerste Wereldoorlog, eveneens met wat dat in Zuid-Afrika teweegbracht. Afgesloten wordt met de meest markante voorvallen en gebeurtenissen uit 2014, waarbij de ernstige gevolgen voor de burger van de zogenaamde hervormingspolitiek van het kabinet Rutte II breed worden uitgemeten. Romeinse periode Terugblikkend op 'het jaar 14 door de eeuwen heen' komen met een krachtige pennenstreek of beter gezegd een ferme aanslag op de toets markante personen en bijzondere gebeurtenissen kort naar voren. Om te beginnen natuurlijk de beroemde keizer Augustus die in het jaar 14 van onze jaartelling op hoge leeftijd overleed. Hij heeft meer dan veertig jaar geregeerd, het langst van alle Romeinse keizers. Na een periode van hevige twisten in de nadagen van de republiek schiep deze achterneef van Julius Caesar zijn Pax Romana. De keizer heeft grootse militaire overwinningen op zijn naam staan, maar toch een keer moeten buigen voor de Germanen. In het jaar 9 werden de legioenen van Varus in het Teutoburgerwoud vernietigd. Er is veel dat nu nog in Rome herinnert aan de prestaties van Augustus. Het verbaast niet dat het aan hem toegeschreven goddelijke karakter op Jezus is overgeplant. Jezus in de voetsporen van Augustus, een boven alle mensen verheven god en toch gewoon mens tegelijkertijd. Wonderlijk. Overigens is het niet verrassend dat velen de gekruisigde Jezus zien als een symbool van de lijdende mensheid, de anonieme massa waarover koningen, keizers en pausen regeren. De eerste christenen hadden gruwelijk te lijden onder wrede keizers als Nero en Caligula. Ze gingen als martelaren rechtstreeks naar het paradijs. Het is niet vast te pinnen op een enkel jaartal zoals in dit relaas, maar onmiskenbaar is dat christelijke gelovigen de eerste eeuwen worden vervolgd door eigen vorsten en daarnaast bedreigd door opdringende heidense volkeren. De vervolgde Kerk ontwikkelt zich al gauw tot een vervolgende Kerk, tegen ketters, interne dissidenten en tegen ongelovigen van buiten. Constantijn de Grote, de eerste christelijke keizer. "In de tweede eeuw van de christelijke jaartelling omvatte het Romeinse rijk het grootste deel van de wereld en het meest beschaafde deel van de mensheid. Een eeuwenoud ontzag voor de Romeinen en hun gedisciplineerde legers droeg zorg voor de bewaking van de grenzen van dit uitgestrekte imperium. Dankzij de zachtmoedige maar krachtige invloed van wetten en zeden waren de provincies allengs tot een eenheid gesmeed", schrijft Edward Gibbon in Herfsttij en ondergang van het Romeinse rijk. In het jaar 114 overlijdt Plinius de Jongere, Romeins schrijver en letterkundige. Van hem is een dankrede aan keizer Trajanus bewaard gebleven, Plinius is blij met de aan hem verleende consulaire bevoegdheden. Plinius is vooral vermaard vanwege zijn Brieven. In twee daarvan beschrijft hij de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus aan de geschiedschrijver Tacitus. Keizer Trajanus steekt in 114 met elf legioenen de rivier de Tigris over. Armenië wordt als nieuwe provincie ingelijfd bij het Romeinse Keizerrijk. De Romeinen probeerden de grenzen van hun rijk aan alle kanten uit te breiden. Een eeuw later treedt keizer Caracalla op. Hij nam met zijn vader keizer Septinus Severus (193-211) en zijn broer Geta deel aan de campagnes in Britannia. Na de dood van hun vader zwaaiden Caracalla en Geta korte tijd samen de scepter. De geestelijke gestoorde Caracalla vermoordde december 211 zijn broer om alleen als keizer verder te gaan. In 214 neemt Caracalla tijdens een veldtocht in het oosten de Syrische koning Abgar VIII gevangen. Het koninkrijk Osvene (nu Turkije) wordt officieel een Romeinse provincie. Wie het zwaard hanteert, zal er door omkomen. De weerstand tegen de steeds krankzinnig wordende koning wordt beslecht als hij in april 217 door de prefect van de Praetoriaanse garde om het leven wordt gebracht. Op 1 augustus 314 roept keizer Constantijn in Arles een concilie bijeen van westelijke kerkleiders, voorgezeten door de bisschoppen van Arles en Syracuse. Het donatisme dat een scheiding tussen kerk en staat voorstaat, wordt veroordeeld. Paus Silvester (314-335) die de kort daarvoor overleden Miltiades was opgevolgd, had als Patriarch van het Westen enkele vertegenwoordigers gestuurd. Uit de gang van zaken bij dit concilie in 314 is af te leiden dat de wereldlijke keizer in die tijd op het religieuze vlak bijzonder invloedrijk was, gesteund door de traditie dat volgens het Romeinse staatsbestel de zorg voor de religie tot de rechten en plichten van de civiele magistratuur behoorde. Tevens blijkt dat de paus zijn eerste plaats als bisschop en drager van het kerkelijk gezag niet alleen ten opzichte van de keizer helder moest krijgen, maar eveneens moest bevechten op andere bisschoppen. Oudejaarsavond wordt naar paus Silvester ook wel Silvesteravond genoemd. In het begin van de vijfde eeuw voltrekt zich de neergang van het Romeinse Rijk. De inmiddels tot staatsgodsdienst bevoordeelde rooms-katholieke kerk had daarin kunnen worden meegesleurd. In 410 plunderden de Visigoten Rome. Bij het bloedbad werd een derde van de bewoners gedood, waaronder veel christenen. Enkele jaren daarna in 414 begint koning Yardagird de christenen in het Perzische Rijk te vervolgen. Hij voelt zich kennelijk door hen bedreigd. Kerken worden verwoest en de christelijke gelovigen uit het land verdreven. Middeleeuwen De in 514 overleden paus Symmachus is vooral bekend geworden door de verwikkelingen met tegenpaus Laurentius. Ze hadden elk hun eigen aanhang, geleid door respectievelijk de Oost Gotische koning Theodorik en Anastasius van het Byzantijnse Rijk. Interne twisten dus, maar de kerk werd ook van buitenaf bedreigd. Tijdens zijn pontificaat steunde Symmachus de Noord Italiaanse kerkprovincies die door de barbaren uit het noorden werden aangevallen en ondersteunde hij de Afrikaanse bisschoppen die erg te lijden hadden onder de vervolging van de Ariaanse vandalen. In 614 overvalt en plundert een Perzisch leger van 26.000 man Jeruzalem na een belegering van twintig dagen. De soldaten brengen ongeveer 60.000 inwoners van de stad om het leven; 35.000 worden tot slaaf gemaakt. Veel kerken in Jeruzalem waaronder de Kerk van het Heilig Graf worden verbrand en bijzondere relicten waaronder het Ware Kruis, de Heilige Lans en de Heilige Spons worden als buit meegenomen naar de Perzische hoofdstad. In 714 wordt Pepijn de Korte, telg uit een geslacht van machtige hofmeiers, geboren in Saint-Denis. Zijn vader is Karel Martel die de mohammedanen in 732 bij Poitiers versloeg. Zonder hem had Europa een ander religieus gezicht kunnen hebben. In 751 sluit Pepijn een overeenkomst met paus Zacharias om hem te steunen in de strijd tegen de Longobarden die Rome bedreigen. In hetzelfde jaar wordt Childerik II die alleen nog in naam koning was, als laatste vorst van de Merovingen aan de kant gezet. Pepijn wordt daaropvolgend tijdens een landdag in Soissons met toestemming van de paus tot koning van de Franken gekozen. Hoort wat, voort wat. Pepijn overlijdt in 768 en wordt naast zijn vrouw Bertruda van Laon begraven in de kathedraal van Saint-Denis in Parijs, waar hun graf nog steeds is te bezoeken. Zoon Karel de Grote treedt in de voetsporen van zijn vader Pepijn en verwerft eeuwige roem. De in Aken in 814 overleden Karel de Grote wordt gezien als een soort voorloper van de Europese eenheid. Met zijn veroveringen schept de koning van de Franken en Longobarden een groot rijk dat lijkt op de kern van de huidige Europese Unie. Karels bekeringsdrift kostte duizenden Saksen letterlijk de kop. Het leverde hem de bijnaam op van 'de Saksendoder'. Op Eerste Kerstdag van het jaar 800 wordt de koning van de Franken en de Longobarden Karel de Grote in Rome door paus Leo III tot keizer van het Westen gekroond. De associatie destijds met het machtige Romeinse Rijk en grote namen als Julius Caesar en keizer Augustus lag voor de hand. Met dit verschil dat het een christelijk keizerrijk was geworden dat het Romeinse Rijk in Midden- en West-Europa overtrof. In 914 overlijdt paus Lano. Vanwege de korte duur van zijn pontificaat, van juli 913 tot maart 914, is weinig van hem bekend. Vrijwel zeker is hij vermoord. Zijn opvolger Johannes X die eerst bisschop was geweest in Bologna en daarna aartsbisschop van Ravenna, houdt de Heilige Stoel langer bezet: tot 928. Tijdens Johannes' pontificaat wordt Italië belegerd door de Saracijnen. Een door de paus opgezet front slaat de aanval af. Het waren geen gemakkelijke tijden. De pausen hadden zo hun tegenstanders. Naar verluidt wordt Johannes om het leven gebracht in de Engelenburcht in Rome. Wat dichter bij huis. Een stormvloed treft de Engelse kust in de ochtend van 28 september 1014. Het zeewater dringt diep het land in. 's Avonds worden Vlaanderen en het zuidelijke deel van Nederland overstroomd. Het toenmalige eiland Walcheren loopt zware schade op. De kroniek van de abdij van Quedlinburg in Saksen maakt melding van duizenden doden. We zouden het nu een tsunami noemen. De ontzetting van Willem van Malmesbury in de Angelsaksische kroniek is te merken: "A tidel wave grew to an astonishing size such as the memory of man cannot parallel, so as to submerge villages many miles inland and overhwelm and drown their inhabitants." De bewoners van de Lage Landen voeren een eeuwigdurend gevecht tegen het wassende water. Dat merken ze twee eeuwen later in 1214 opnieuw. Deze keer wordt zowel het zuiden als het noorden van Nederland getroffen door een stormvloed. Het leidt tot een verdere afslag van veengebieden in ons land. Even in de tijd vooruit: op 30 september 1514 treft de Sint Jeronimusvloed Holland en Zeeland. Er zullen nog maar weinig mensen zijn die een overstroming opvatten als een straf van God, zoals toentertijd vaak het geval was. Het jaar 14 is werkelijk een ongeluksjaar in de Lage Landen in het gevecht tegen het wassende water. Moderne ridders orde Heilige Graf In 1114 wordt de Orde van het Heilig Graf opgericht. De oorsprong voert terug op kanunniken die adellijke pelgrims bij het graf van Jezus in Jeruzalem tot ridder laten slaan door een door Franciscanen benoemde gardiaan. De ridder kon zich daarna tooien met het kruis van Jeruzalem op zijn kleding en wapenschild. Aan de aanwezigheid van de kanunniken in Jeruzalem kwam al gauw een eind toen in 1187 Guy de Lusignan het onderspit delfde tegen Saladin. Ze weken vervolgens uit naar Italië. De orde bestaat nog steeds en beschouwt de ondersteuning van christenen in het Heilig Land als haar belangrijkste taak. Op de ledenlijst van de orde staan invloedrijke conservatieve katholieken. Fabiola van België is net afgevoerd, maar Antoine Bodar en Camiel Eurlings sieren de lijst nog. Ook strijd tegen het water en op het land in 1214. Op 27 juli 1214 worden keizer Otto IV en de Engelse koning Jan zonder Land en hun bondgenoten door Filip Augustus van Frankrijk verslagen bij Bouvines. Het is een beslissende slag in de al twaalf jaar durende oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Ferrand van Portugal en talrijke Vlaamse edelen worden gevangen genomen. Frankrijk wordt de machtigste staat van Europa (wel met andere grenzen dan nu) en profiteert van het rijke graafschap Vlaanderen met zijn lokkende lakenindustrie. Jan zonder Land stond al langer onder druk. De baronnen moesten zware belastingen ophoesten voor de bekostiging van Jans militaire campagnes. De paus excommuniceerde de koning in 1209, omdat Jan kerkelijk grondgebied in beslag had genomen. De verloren slag bij Bouvines leidt vervolgens in Engeland tot verzet van edelen tegen Jan die in 1215 aan hun eisen tegemoet komt met de beroemde Magna Charta. Robert Bacon, de grootste wetenschapper van zijn tijd, wordt in 1214 geboren. Toch nog iets opwekkends over dit jaar. In Frankrijk, 1314, komt de Grootmeester van de Tempeliers Jacques de Molay op een pijnlijke manier op de brandstapel aan zijn einde. Met de Slag van Bannaockburn leggen de Schotten de basis voor hun onafhankelijkheid. De Engelsen worden verpletterend verslagen. Standbeelden van Edward en Robert Bruce en het volkslied The Flower of Scotland herinneren aan deze heroïsche strijd en de vrijheidsdrang van de Schotten. Concilie van Konstanz, 1414-1418 In 1414 is de Roomse wereld verenigd in het Concilie van Konstanz. Bij aanvang zijn er drie pausen (dat zijn er twee teveel) en een ketter Johannes Hus; de beroemde Tsjech komt het jaar erop vlammend ten einde. De brandstapel van toen is de onthoofding van nu. De rechtvaardiging voor de folteringen van de zijde van de kerkelijke inquisitie was dat de aangeklaagde om op het rechte pad te komen beter kortstondig op aarde pijn kon lijden dan later eeuwigdurend in de hel te branden. Daar kan de CIA ook wel mee uit de voeten. Een echt christelijk lichtpuntje is de "Initatio Christi" van Thomas à Kempis. Daar heeft de goedgelovige houvast aan. De pausen laten zich al eeuwen financieel bijstaan door geslepen bankiers. In 1414 zijn dat de Medici uit Florence. Er is geen enkele reden om ons schertsend uit te laten over de Friezen. Dat blijkt al uit het lot van Bonifacius die in 754 bij Dokkum om het leven wordt gebracht, omdat hij de vertrouwde symbolen en de goden van de heidense Friezen beledigde. Alle zes expedities waarmee de Hollanders 660 jaar later de Friezen in 1414 willen onderwerpen lopen op een mislukking uit. Expanderend Europa Een half millennium geleden: 1514. De bankier Jacob Fugger krijgt de titel Rijksgraaf en steunt de verkiezing van Karel de Vijfde met enorme sommen geld. In het rijk van Karel V gaat de zon niet onder, zo hebben we geleerd. Daarbij helpt de nasleep van de in 1514 uitgebroken oorlog tussen de twee islamitische grootmachten, het Perzische Rijk van de Safaviden en het Ottomaanse Rijk. Dit jaar vierde de Rijksuniversiteit Groningen zijn vierhonderd jarig bestaan met vele festiviteiten. Van alles kwam aan bod: vier eeuwen wetenschap, studentenleven, kunst, enzovoort. De wetenschap wordt nu door het kabinet uitgekleed, maar in Groningen hebben ze vertrouwen in de toekomst gelet op het motto dat RUG-400 meekreeg, 'for infinity'. Waarom dat nou in het Engels moet worden aangeduid, is me een raadsel. De bekroning van het geheel is een mooi geschiedenisboek. Het begin van de zeventiende eeuw was een periode dat de Republiek contacten legde met andere naties, zo ook met Zweden waarmee we sinds 1614 diplomatieke betrekkingen onderhouden. Op zondag 15 juni 2014 ben ik aanwezig bij een feestelijke herdenkingsdienst van 400 jaar Zuidertoren. Met anderen beklim ik uiteraard de toren en genieten we die dag van een gelegenheidskoor en het Amsterdams Salonorkest. Muziek vrolijkt ons op of brengt ons in een contemplatieve bui. Op 8 maart 1714 wordt Carl Philipp Emanuel Bach, tweede zoon van Johann Sebastian Bach, geboren in Weimar. Hij volgt in de voetsporen van zijn beroemde vader. Sommigen horen in hem al Beethoven en Haydn. Als cantor schreef Carl onder andere twintig Passiemuzieken. Het derde celloconcert is een genot om naar te luisteren. Evenals Klopstocks Morgengesang am Schöpfungsfeste (Wq 239) en Anbetung dem Erbarmer (Wq 243). Op 1 augustus 1714 overlijdt koningin Anne van Engeland op 49-jarige leeftijd in Kensington Palace. Zij is de laatste Stuart vorst. Zij was haar zwager, de van zijn paard gevallen en aan de gevolgen daarvan overleden stadhouder-koning Willem III, opgevolgd in 1702. Vanaf 1672, het Rampjaar voor de Republiek, had Willem III de leiding gehad van de Europese alliantie tegen Lodewijk XIV. Anne had een tragisch persoonlijk leven, ze overleefde haar echtgenoot en al haar achttien kinderen. Kort na Annes troonsbestijging verklaarde Engeland de oorlog aan Frankrijk in het kader van de Spaanse Successieoorlog. In de loop van dit conflict won Groot-Brittannië vier grote veldslagen en werd het de belangrijke Europese macht, bevestigd met de Vrede van Utrecht in 1713. De Franse Zonnekoning Lodewijk XIV moet zijn expansiepolitiek opgeven. Onder Annes bewind werden in 1707 de koninkrijken van Engeland en Schotland verenigd in de Act of Union. De Britse kroon ging in 1714 over in Duitse handen, naar de in 1660 in Osnabrück geboren George van Hannover, via de vrouwelijke lijn de achterkleinzoon van de Engelse koning James (Jacobus) I. Via Oldenzaal trok het doorluchtige Duitse gezelschap naar Hoek van Holland om zich daar in te schepen voor de tocht over de Noordzee naar het nieuwe vaderland. Er zijn boeiende boeken geschreven over Barcelona, de kleurrijke stad van Gaudí, Picasso en Miró. Fraaie titels over de geschiedenis van deze tweeduizend jaar oude plaats: Robert Hughes, Barcelona. De grote verleidster en Eduardo Mendoza met De stad der wonderen. Met ruim anderhalf miljoen inwoners is Barcelona de grootste stad van Catalonië. Inwoners en toeristen wandelen genietend over de Ramblas en de Placa de Catalunya. We bewonderen Gaudi, kijken op naar de Sagrada Familia. In de fraaie concertzaal van het Palau de la Música wordt het concert Don Juan i Don Quixote van het symfonieorkest van het Teatre del Liceu opgevoerd. We zagen en hoorden dit jaar veel over de wens van Catalanen om zelfstandig te worden en zich los te maken van de rest van Spanje, 2014 leende zich bij uitstek om hiervoor te demonstreren. Op 11 september 1714 veroverden de soldaten van koning Felipe V na een belegering van dertien maanden Barcelona. Het was het sluitstuk van ongeveer 75 jaar oorlog. Het betekende het einde van de onafhankelijkheid van Catalonië. Maar zoals we kunnen vaststellen niet het eind van de behoefte om zich cultureel sterker te manifesteren en de drang naar meer politieke zelfstandigheid. Albert Sánchez Piñol heeft een mooie roman over Barcelona in 1713 geschreven VICTUS. De val van Barcelona. Koninkrijk der Nederlanden Het jaar 1814 is een sleuteljaar in de Nederlandse geschiedenis. De Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden komt tot stand. Al is het niet de eerste Grondwet in ons land, deze werd in 1798 door de Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek ingevoerd en is moderner dan die van 1814. Op 30 maart 1814 wordt Frederik Willem in de Nieuwe Kerk in Amsterdam ingehuldigd als 'soeverein vorst'. Willem I heeft een enorme macht, waarvan hij gretig gebruikmaakt en die pas wordt ingeperkt met de Grondwet van 1848. Dan is hij overigens al overleden. De Staten-Generaal bestaat uit één Kamer van 55 leden, per provincie gekozen door Provinciale Staten (afkomstig uit de steden, het platteland en de adel). De macht van provincies en steden was zeer beperkt vergeleken met de Republiek. De koning omzeilde de geringe invloed van de Staten-Generaal, doordat hij veel zaken via Besluit kon afhandelen. In de Eerste Kamer hangt een levensgroot portret van zijn opvolger koning Willem II. In 1848 wordt de basis gelegd voor het huidige stelsel van parlementaire democratie. Thorbecke is de grote staatsman en tegenspeler van zowel koning Willem II als Willem III. Veel herdenkingen in 2014: 200 jaar geleden werden het leger en het Korps Marechaussee opgericht, begint de Algemene Rekenkamer aan zijn werkzaamheden, enzovoort. Op dezelfde dag dat Willem I zijn feestje viert in Amsterdam, capituleert Parijs. De dag erop, 31 maart 1814, juichen de inwoners van de Franse hoofdstad tsaar Alexander toe als hij door de Porte Saint-Denis binnenkomt aan het hoofd van zijn troepen met koning Frederik Willem van Pruisen (verwant met Willem I) aan zijn zijde. Napoleon wordt korte tijd later verbannen naar Elba, maar slaagt er tot de schrik van de deelnemers aan het Congres van Wenen in na honderd dagen weer terug te keren. We weten dat hij uiteindelijk definitief bij Waterloo wordt verslagen. De uitkomsten van dat beroemde congres leiden tot een restauratie van de Europese orde, de vroegere vorsten keren weer terug, grenzen worden met enige herschikking vastgesteld. Zo gaan Nederland en België in 1815 samen onder koning Willem I die ter compensatie van zijn bezittingen in Duitsland het groothertogdom Luxemburg krijgt toegewezen. Adam Zamoyski heeft een briljant boek geschreven over deze periode, De ondergang van Napoleon en het Congres van Wenen. De Eerste Wereldoorlog De Eerste Wereldoorlog is door de Duitse historicus Golo Mann "die Mutterkatastrophe" genoemd. De directe aanleiding voor het uitbreken van de Grote Oorlog is de moord op de troonopvolger van Oostenrijk/Hongarije, de aartshertog Frans Ferdinand en zijn echtgenote te Sarajevo op 28 juni 1914. Een maand later wordt de leider van de Franse socialisten Jean Jaurès in Parijs vermoord. De twee moordaanslagen luiden een tragedie in die vier jaar duurt. De oorzaken liggen in de imperialistische buitenlandse politiek en de bewapeningswedloop van de grootmachten. Begin jaren zestig van de vorige eeuw publiceerde de Amerikaanse historica Barbara Tuchman het klassiek geworden boek De kanonnen van augustus. Hierin beschrijft ze het politieke voorspel en de oorlogshandelingen van het bloedige treffen in de eerste oorlogsmaand van 1914 dat in korte tijd zou uitgroeien tot een wereldbrand. Het boek werd in 1963 met de Pulitzer Prijs bekroond. Achtergronden, oorzaken en aanleiding van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zijn eveneens uitmuntend beschreven in het recent uitgekomen Slaapwandelaars van Christopher Clark. We laten in het midden of de politieke leiders en de hoge militairen moeten worden aangeduid als slaapwandelaars, politieke dilettanten of gewoon agressieve, onverantwoord handelende figuren. De maand juli 1914 is dreigend rustig. Op de achtergrond vindt naarstig diplomatiek overleg plaats. Op 1 augustus wordt letterlijk en figuurlijk een grens overschreden als Duitsland Luxemburg binnenvalt. Op 3 augustus verklaart Duitsland Frankrijk de oorlog en op 4 augustus overschrijden Duitse legereenheden de Belgische grens. De Geallieerden (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Rusland) staan tegenover de Centralen (Duitsland, Oostenrijk/Hongarije en Italië die zich na enige tijd bij de andere partij schaart). In vier jaar tijd sneuvelen negen miljoen soldaten. Jonge mannen uit alle delen van het Britse Rijk, Australië, Nieuw-Zeeland, India, Canada, Zuid-Afrika, enzovoort vochten in de loopgraven van Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Wat veel waarnemers over het hoofd zien, is dat de oorlogsverklaringen begin augustus ook al gauw ver buiten Europa schermutselingen tot gevolg hadden. De oorlog leidde in Zuid-Afrika tot een bittere broederstrijd. In november 2014 liep ik in het museum van het Voortrekker Monument in Pretoria op tegen de "Tydelike uitstalling: Herdenking van die 1914-Rebellie". De toelichting roept de belangstelling op: "Die Afrikanerrebellie van 1914-1915 het broer teen broer, vader teen seun en vriend teenoor vriend te staan gebring en selfs dekades later ernstige verdeeldheid in Afrikanergeledere veroorsaak." Generaal Koos de la Rey. 1847-1914 Wat was er aan de hand? Kort samengevat. Het Uniekabinet onder leiding van president Louis Botha trok op met de Britten en besloot op 10 augustus 1914 dat generaal Jan Smuts met een legermacht van 20.000 soldaten Duits Zuidwest Afrika zou binnen vallen. Maar er waren felle tegenstanders zoals de generaals Beyers, De Wet, De la Rey, Kemp, Maritz en andere mannen van aanzien. De Boeren hadden tijdens de oorlog met de Britten tussen 1899-1902 verschrikkelijk geleden. Transvaal en Oranje-Vrijstaat waren platgebrand door de Britten, 30.000 hoeven waren verbrand, 40 steden in vlammen opgegaan, veestapels vernietigd. 120.000 blanke vrouwen en kinderen waren in concentratiekampen opgesloten, 27.000 van hen vonden daar de dood. De zwarte bevolking trof een even zwaar lot. Verantwoordelijk voor de tactiek van 'de verschroeide aarde' was de Britse generaal Horatio Kitchener die de Boeren bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ineens weer terug zagen als de Britse minister van Oorlog. De tegenstanders van het plan om Duits Zuidwest Afrika aan te vallen herinnerden zich de steun uit dat land tijdens de Boerenoorlog (tegenwoordig politiek correct Zuid-Afrikaanse Oorlog genoemd, omdat er ook veel zwarte burgers bij betrokken waren, hp). Afgezien van hun begrijpelijke anti Britse gevoelens en zonder de Duitsers te willen steunen, waren de tegenstanders van interventie in het noorden het liefst neutraal gebleven ten opzichte van dat in Europa begonnen conflict. Bij sommige rebellen speelden mee dat de oorlog in Europa aanknopingspunten bood om zich los te maken van de Britten en een onafhankelijke republiek Zuid-Afrika te vestigen. Ter zijde, dat is de Ieren met de Paasopstand van 1916 gelukt. De dissidenten werden opgepakt en gevangen gezet door hun eigen verwante krijgsmakkers uit de Boerenoorlog. Nadat de interne rebellie was neergeslagen, werden 50.000 soldaten met hun paarden in Kaapstad verzameld om daarna per schip naar Duits Zuidwest Afrika verplaatst te worden. Het is een feit dat het Zuid-Afrikaanse leger Duitsland de eerste nederlaag in de Eerste Wereldoorlog bezorgde, mei 1915 in Windhoek. Over deze episode valt meer te lezen in Die Afrikanerrebellie, 1914-1915 en in de biografie van Martin van Meurs, J.C. Smuts. Staatsman, Holist, Generaal. Je vraagt je af wat de rooms-katholieke kerk deed in deze tijd. Partij kiezen met een interventieleger zoals in vroegere tijden was niet meer mogelijk. Paus Pius X stierf 20 augustus 1914 drie weken na het uitbreken van de oorlog. Deze conservatieve paus had een netwerk van informanten opgezet om de aanhangers van het modernisme in de kerk op te sporen, te berechten en zo nodig te excommuniceren. De Heilige Vader had die informanten beter kunnen inzetten in het diplomatieke spel om de oorlog te voorkomen. De paus was vermoedelijk blij om de ellende op aarde achter zich te kunnen laten; hij had tenslotte ook al de gezegende leeftijd van 79 jaar bereikt. "Nog nooit heb ik iemand met zulk een glans van hemelse vreugde op het gelaat zien sterven", verklaarde zijn arts dokter Marchiafra. Paus Benedictus XV (1914-1922) zette zich tijdens zijn pontificaat vergeefs in voor een vredesoplossing. De leiders van de oorlogvoerende naties haalden hun schouders ervoor op en God bleef doof voor de gebeden van zijn plaatsvervanger op aarde. In ieder geval hield Benedictus er de bijnaam van vredespaus aan over. Nederland slaagt erin neutraal te blijven. De Eerste Wereldoorlog is bepalend voor de rest van de twintigste eeuw. Na afloop van de oorlog zijn er vier grote rijken gevallen, het Russische, het Ottomaanse, het Habsburgse en het Duitse keizerrijk. De sociaaldemocratie die zich in de nationale parlementen achter de oorlogskredieten schaarde, verliest haar linkervleugel die het bestaan voortzet als de communistische beweging. De revolutionaire sfeer aan het eind van de oorlog dwingt de politieke elite tot de invoering van het algemeen kiesrecht en sociale wetgeving. De Duitse keizer Wilhelm II vlucht naar Nederland en belandt in Doorn, waar in 2014 aan Huize Doorn een vleugel is toegevoegd over de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. Tegen het eind van de negentiende eeuw maakte Amsterdam dankzij industrialisatie, urbanisatie en winsten uit de handel met de Oost een 'Tweede Gouden Eeuw' mee. Niet iedereen profiteerde daarvan mee. Het census kiesrecht sloot rondom de eeuwwisseling een groot deel van de bevolking uit van het algemeen kiesrecht. In 1914 trad Floor Wibaut (1859-1936) aan als de eerste sociaaldemocratische wethouder van Amsterdam. Hij zette zich als wethouder van financiën en volkshuisvesting in voor de arbeidersklasse. Hij liet duizenden krotten slopen en stampte nieuwe volkswijken uit de grond, later samen met zijn opvolger Salomon de Miranda. In 2014 maken de sociaaldemocraten voor het eerst sinds een eeuw geen deel meer uit van het College van Burgemeesters en Wethouders in de hoofdstad. De verkiezingsnederlaag heeft niet of nauwelijks aan de locale wethouders gelegen, maar was een afstraffing van het electoraat voor de landelijke politieke lijn van de Partij van de Arbeid. De wereld in 2014 In Nederland zet het kabinet-Rutte onverstoord zijn zogenaamde hervormingspolitiek voort. De begroting zal op orde komen, ongeacht de sociale gevolgen. Brussel stelt eisen. De marktwerking is nog niet voltooid. Op het Binnenhof juichen de politici over de afgesloten akkoorden. De regeringspartijen Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en Partij van de Arbeid (PvdA) worden bijgestaan door de drie zogeheten constructieve oppositiepartijen. In het land merken de burgers de gevolgen van de onderhandelingen in de achterkamertjes. Kort voor het Kerstreces durven drie senatoren van de Partij van de Arbeid bij de stemming over de Zorgwet hun rug recht te houden voor de vrije artsenkeuze. Grote paniek in regeringskringen en opgefokte spanning in Nieuwsuur. Mocht het economisch herstel in Nederland intreden, dan zal daarachter net als in Spanje een sociale crisis te voorschijn komen. Met harde hand worden gewone mensen aangepakt. Huurders draaien op voor het wanbeleid van de corporatiebestuurders en moeten dokken voor de verhuurdersheffing, de zorg levert hoofdpijn op, een asociaal schuldenstelsel voor studenten wordt verkocht als een sociaal leenstelsel, de sociale werkvoorziening wordt opgedoekt, oudere burgers wordt een deel van hun gerechtvaardigde pensioen onthouden, terwijl de pensioenfondsen nota bene miljardenwinsten behalen. Hoogbejaarden moeten verkassen uit hun vertrouwde woonomgeving; tegelijkertijd worden honderden verzorgingstehuizen gesloten en wordt op de thuiszorg bezuinigd. De criminaliteit en onveiligheid nemen toe, gevangenissen en politiebureaus worden gesloten. Jongeren komen niet aan de bak, terwijl oudere werknemers langer moeten doorwerken. Als je al op de arbeidsmarkt aan de slag komt, dan is het in een ongewisse baan als zzp'er. De werknemers die op oudere leeftijd vanwege een reorganisatie worden ontslagen, maken geen enkele kans meer op een baan. Eénmaal in de bijstand moeten ze in een gemeente als Rotterdam in een oranje hoesje papier gaan prikken in het plantsoen. Er wordt op waardevolle publieke voorzieningen bezuinigd. Niet te verteren, afgezet tegen de miljarden die er over de balk zijn gegooid bij mislukte overheidsprojecten in de automatisering en zijn vrijgemaakt voor de omstreden JSF straaljagers. De graaiende grootverdieners aan de top en de op grote schaal belastingen ontduikende multinationale ondernemingen worden slechts met fluwelen handschoenen aangepakt, zeer omzichtig benaderd. De gevolgen van de bezuinigingen kunnen we volgens de regering wel opvangen in de door haar aangeprezen participatiesamenleving. Klop maar aan bij de buren, als je het moeilijk hebt. De kloof tussen de staat en de straat wordt steeds breder. De inkomens- en vermogensverschillen worden steeds groter, 6,5 procent van de beroepsbevolking - ruim 600.000 mensen - zit werkloos thuis. Het aantal daklozen is al toegenomen tot 60.000. In Nederland bezit 1 procent van de bevolking 25 procent van het nationaal vermogen. Arbeiders en hun bonden protesteren in heel Europa. We kunnen een voorbeeld nemen aan de stakers in België. De FNV zet zich in voor koopkracht en goede banen. Daar zijn we het mee eens. In de peilingen is de PvdA gedaald tot elf zetels en de VVD gehalveerd. Zolang de peilingen ongunstig blijven voor de regeringspartijen zijn ze tot elkaar veroordeeld, dat schept beslist een vertrouwensband. Waarschijnlijk zal de PvdA straks met dank voor de bewezen diensten uitgeteld in de oppositiebanken belanden. We blijven ook na 2014 wachten op een adequaat antwoord op de wereldwijde klimaatverandering. We hebben een jaar van internationale spanningen, rampspoed en ellende achter de rug. Van de wrede terreurbeweging Islamitische Staat (IS) in Syrië en Irak tot de bezetting van de Krim door Rusland, de oorlog in het oosten van de Oekraïne en het uit de lucht schieten van de MH 17. Van de massale vluchtelingenstromen uit het Midden-Oosten en Afrika tot de Ebola epidemie. Van de spionageactiviteiten van de CIA tot de martelingen van deze geheime dienst. Niettemin zijn er toch ook ontspannende momenten. Internationaal kwamen we op de voorpagina's van vele dagbladen te staan met de sportieve Nederlandse Olympische schaatsers in Sotsji en met de vrolijk kijkende president Barack Obama staande voor de Nachtwacht van Rembrandt in het Rijksmuseum met naast hem de glunderende directeur Wim Pijbes en minister-president Mark Rutte. Slot Gelukkig schijnt de zon en kunnen we buiten wandelen. We werken, we reizen, we lezen boeken, verkeren met goede vrienden. Mensen helpen elkaar al lang. Nederland kan trots zijn op zoveel gemotiveerde vrijwilligers in allerlei sectoren van de samenleving. Burgers met hart voor de medemens en voor de zaak. Ze hebben de aanmoediging of de dwang vanuit de politiek niet nodig. "Wie zich afgesneden denkt van de herinnering aan zijn herkomst, groei en lotgeval staat redeloos in het leven." Het is een correcte en wat sombere constatering van Johan Huizinga. We ronden af door er een positieve draai aan te geven. We brengen maar een korte tijd in dit aardse tranendal door, maar door met geschiedenis bezig te zijn, voegen we met weinig moeite zomaar een paar duizend interessante en opwindende jaren aan ons leven toe. Uitgebreide artikelen over respectievelijk het jaar 14, 814 en 1314 zijn eerder geplaatst op de webzine van Solidariteit: 1. Augustus, de eerste Romeinse keizer. Een meer dan toeristisch bezoek aan het oude Rome. Extra 257-3, 24 augustus 2014. 2. Keizer van het Westen, vader van Europa. Karel de Grote (747-814), koning van de Franken en de Longobarden. Extra 258-2, 7 september 2014. 3. Tempeliers op de brandstapel. Zeven eeuwen geleden, het jaar 1314. Extra 265-3, 14 december 2014.