Controle, controle: Systeem Risico-Indicatie Allen: weinig SyRi gewenst in 2015 Ab de Wildt Nieuw. Alle burgers hebben een misdaadprofiel, tenzij anders blijkt. Van alles wordt gekoppeld: waterverbruik, tankbonnen, kilometerstanden, camerabeelden, belastingengegevens, inkomsten, ziektekosten, hypotheek enzovoort, enzovoort. Dit om 'misbruik' te bestrijden. Geen stemming in de Eerste en Tweede Kamer. De wet wordt in gebruik genomen. Een schril contrast tussen minister Timmermans die in Brussel op jacht gaat naar overbodige wetten en regels en zijn PvdA die hier in Nederland akkoord gaat met het verzamelen van Big Data. Let wel, in de strijd tegen fraude door burgers, want we hebben het niet over strijd tegen fraude van bedrijven en bobo's. Alle denkbare gegevens worden vergaard en gekoppeld in het Systeem Risico-Indicatie (SyRI). Een batterij gegevens De ministers Asscher en Opstelten hebben een concrete uitwerking samengesteld van de wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (SUWI). Daarin staat dat grote aantallen gegevens van alle burgers mogen worden gekoppeld: drinkwater- en energiebedrijven, woningcorporaties, registers kinderopvang en peuterspeelzaalwerk (toeslag kinderopvang) en in samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken: alles over gedetineerden in het buitenland. Daarnaast mogen bepaalde gegevens van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen worden doorgegeven aan pensioenfondsen, arbeidsongeschiktheidsverzekeraars, Sociale Verzekeringsbank en Centraal Bureau voor de Statistiek. Hier een opsomming: gegevens over 1) arbeid, 2) boetes en sancties, 3) belastingen, 4) bezittingen, 5) woon- en verblijfplaats, 6) handelsregister, 7) identiteit, waaronder naam, adres, woonplaats, postadres, geboortedatum, geslacht en administratieve kenmerken, 8) naleving van wetgeving, 9) gevolgde onderwijs, 10) pensioen, 11) schulden, 12) eventuele inburgering en verplichtingen, 13) uitkeringen, toeslagen en subsidies, 14) vergunningen en ontheffingen, 15) zorgverzekering en tenslotte gegevens waaruit blijkt of iemand 16) niet in aanmerking komt voor een uitkering, 17) na een periode van ziekte zich aan de re-integratieverplichtingen houdt of heeft gehouden, Kritiek Raad van State Over het werk van Asscher en Opstelten gaf de Raad van State het volgende oordeel: "Er [is] nauwelijks een persoonsgegeven te bedenken dat niet voor verwerking in aanmerking komt. De opsomming lijkt niet bedoeld om in te perken, maar om zoveel mogelijk armslag te hebben." Kortom, dit gaat veel verder dan de wettelijke plicht om alleen de noodzakelijk gegevens te verzamelen om een doel te bereiken. Ze worden bij elkaar gebracht in het Systeem Risico-Indicatie van een 'inlichtingeneenheid' van de gemeente of overheidsdienst, zodat vervolgens een profiel van elke burger kan worden gemaakt. Dat wordt getoetst aan vooraf bepaalde risicoprofielen, zodat de afwijkende personen eruit gefilterd worden. De Raad van State concludeert dat die risicoprofielen niet zijn vastgesteld. De inlichtingeneenheid lijkt vrij te worden gelaten om zelf filters in te stellen, zodat er naar bepaalde uitkomsten gezocht kan worden. De raad vervolgt: dit gaat in tegen de eis van de Wet bescherming persoonsgegevens die bepaalt dat gegevens alleen voor concrete doelen mogen worden verwerkt, en spreekt van een 'fishing expedition'. Conclusie: deze werkwijze kan leiden tot willekeur. De mensen die volgens het systeem voldoen aan een risicoprofiel, komen in een database terecht. De Raad van State stelt dat verwerking van persoonsgegevens altijd een wettelijk basis moet hebben, maar dat deze database niet in de aangenomen wetswijziging staat vermeld. De risicomeldingen worden twee jaar in de database bewaard, maar burgers wordt niet verteld dat ze erin staan en ook niet waardoor de risicomelding ontstond. De raad stelt dat het een wettelijke plicht is om burgers over deze risicomeldingen actief te informeren. Sussende ministers Asscher is de verantwoordelijke manager en coördinator van de uitvoering. Zoals bekend, een prominent lid van de Partij van de Arbeid. Ik heb de behoefte, kort door de bocht, onmiddellijk korte metten te maken met de mogelijke illusies van iedereen die geen lid is van die partij. Er is geen enkele partij in Nederland die opkomt voor de privacy van haar leden en in het algemeen van de inwoners van Nederland. 1 In die kritiek, zowel op de invoering als de uitvoering van de wet, sta ik niet alleen. Behalve de Raad van State oordeelt het College Bescherming Persoonsgegevens zeer kritisch over het Systeem Risico-Indicatie. Maar de regering van VVD en PvdA, met steun van CDA en D66, leggen alle kritiek naast zich neer. Een debat in de Tweede en Eerste Kamer wordt overbodig geacht (de wet SUWI is 12 september 2013 door de Tweede Kamer aangenomen en 1 oktober 2013 door de Eerste Kamer), omdat het "slechts een technische aanpassing is van oude wetten" zou zijn en de kwestie niet controversieel is verklaard (alle partijen zijn voor!). Asscher gaat het aantal gegevens niet verminderen en zal zich niet beperken tot actuele 'data'. Hij is van mening dat ook informatie van langere tijd geleden soms nodig kan zijn. Het actief informeren van burgers zou teveel informatie geven over de werkwijze van de inlichtingeneenheid. Bovendien zou het een "onevenredige inspanning" van de overheid vergen. Collega Opstelten doet daar nog een schepje bovenop met zijn opmerking dat de opslag van gegevens van alle burgers noodzakelijk is, omdat er vooraf geen onderscheid gemaakt kan worden tussen verdachte en niet-verdachte burgers. Ministerieel speurwerk De ministers geven een voorbeeld. Als het waterbedrijf op een adres een laag waterverbruik meet, dan kan dat op fraude wijzen. De aanname is namelijk dat bij een zeer laag waterverbruik, minder dan 5 kubieke meter per jaar, sprake is van een feitelijk niet bewoond huis. Dat betekent dat zich mogelijk een situatie van verzwegen samenwoning elders voordoet, met fraude van uitkering en huurtoeslag als gevolg. Meet het waterbedrijf een hoog waterverbruik, meer dan 70 kubieke meter, dan is het aannemelijk dat er meerdere personen op het adres wonen, omdat het verbruik van een volwassen persoon gemiddeld 45 kubieke meter water per jaar is. Gegevens zijn nooit meer helemaal weg. Maar het gaat verder. Als blijkt dat een opsporingsdienst - die gegevens hoogstens twee jaar mag bewaren - diezelfde informatie bij de belastingdienst weer kan opvragen omdat die ze dertig jaar mag bewaren. Stelselmatige aantasting privacy Stapje voor stapje vindt inperking van de privacy plaats. Sinds de goedkeuring in 2005 van de wetten Cameratoezicht (in gemeentewet) en Politieregisters, is er een stijgende tendens te zien in wetgeving die stelselmatig de privacy aantast. SUWI is niet de eerste wet die dat doet. Hier een willekeurige en niet complete opsomming van de afgelopen jaren: Decentralisatie jeugdzorg. Gebruik Burgerservicenummer bij jeugdzorg verplicht. Identiteitskaart zonder vingerafdrukken. Doorlichten burgers sociale zekerheid. Uitbreiding bevoegdheden vreemdelingenwet. Vingerafdrukken van alle vreemdelingen. Basisregistratie personen. Verruimen preventief fouilleren. Verstrekken door belastingdienst van inkomensgegevens. Huiszoeking uitkeringsgerechtigden. DNA verwantschapsonderszoek. Wietpas. Slimme energiemeters. Bewaarplicht telecomgegevens. Elektronisch kind dossier. Elektronisch leerling dossier. Opsporing en vervolging terroristische misdrijven. Orwells 1984 nadert Van de argumenten die gebruikt worden om kritiek weg te wuiven, heb ik geen studie gemaakt. Maar na even op het internet gespeurd te hebben, zijn ze samen te vatten tot: ' zo ver komt het nooit - de overheid doet het toch met goede bedoelingen - als je niets te verbergen hebt, is er toch niets aan de hand - we doen er alles aan om misbruik te voorkomen'. Als de kaart van kinderporno, terreur of fraude door burgers wordt gespeeld, lijken alle middelen gerechtvaardigd om de privacy van burgers opzij te zetten. Bij de PvdA ligt het in de lijn der verwachtingen. Goede sociaaldemocraten proberen immers de burgers te beschermen tegen 'onheil van buiten'. Van het CDA had wat anders verwacht mogen worden. Als geldt 'iedereen voor zich en god voor ons allen', dan zou er maar één iemand kunnen zijn die gegevens mag en kan koppelen, in plaats van de tienduizenden ambtenaren van nu. Van de VVD - kampioen van de vrijheid van het individu, zo weinig mogelijk inmenging van de overheid en zelfs een terugtredende overheid - had meer persoonlijke bescherming voor de hand gelegen. Tot slot. Nederland behoort tot de weinige landen waar het een rechter verboden is, wetten te toetsen aan de grondwet. Het uitgangspunt daarbij is dat bij het maken van een wet de overheid deze toetsing verricht heeft. In Duitsland daarentegen mag iedereen het Constitutionele Hof in Karlsruhe raadplegen. Uit het aantal te behandelen en behandelde zaken door dit hof blijkt deze toetsing niet overbodig te zijn. Uit de geschiedenislessen van vroeger heb ik onthouden dat een overheid die zijn burgers wantrouwt, alleen door totale controle overeind kan blijven. Orwells 1984, zijn we al zover? 1 Hoe partijen stemmen of gestemd hebben, zie: www.privacybarometer.nl. (terug)