Tentoonstelling tot 29 juni 2015 in Raadhuis De Paauw Wassenaar Paul Schuitema, bevlogen vernieuwend kunstenaar Rob Lubbersen Wassenaar. Dat is nou niet de plaats waar je direct aan denkt als het gaat om links radicalisme. Toch was het tientallen jaren de woonplaats van Paul Schuitema. Een vernieuwer op het gebied der schone kunsten. En een man met uitgesproken communistische sympathieën. Het siert dit liberale villadorp dat rond Paul Schuitema een tentoonstelling is ingericht. In het vanzelfsprekend schitterend gelegen stadhuis De Paauw, met heel toepasselijk twee leeuwen voor de ingang. Te bezichtigen tot eind juni van dit jaar. Paul Schuitema (1897-1973) was als kunstenaar in menig opzicht een kind van de uitlopers van de negentiende eeuw. De industrialisatie met zijn fabrieken en massaproductie, de groei van de arbeidersklasse en de klassenstrijd, alsmede de enorme technologische vooruitgang drukten een stevig stempel op zijn leven. Vooruitgang! De twintigste eeuw begon als een belofte. Maar al spoedig werden voor een hele generatie de hoopvolle verwachtingen bruut de bodem ingeslagen. De Eerste Wereldoorlog van 1914-1918 bracht vernietiging en massaslachting. Tien miljoen jonge mannen stierven in de loopgraven, tien miljoen burgers verloren het leven. Nog eens twintig miljoen mensen bleven in Europa verminkt en verweesd achter. Talloze jongeren keerden zich af van kapitalisme, imperialisme en militarisme die verantwoordelijk werden gehouden voor deze barbaarse wending in de menselijke geschiedenis. Velen, waaronder de jonge beeldend kunstenaar Paul Schuitema, omarmden de Russische Revolutie van 1917. Die werd gezien als een ernstige poging alsnog een betere wereld te scheppen. Vooruitgang was tóch mogelijk! Nieuwe Zakelijkheid Voor Paul Schuitema strekte het vooruitgangsdenken zich uit tot zowel de kunst als de politiek. Hij weigerde een stap terug richting romantiek en ambachtelijkheid. Hij liet het tekenen en schilderen grotendeels schieten. Ook koos hij niet voor de ontsnapping uit de realiteit in wilde fantasieën, zoals de dadaïsten en surrealisten wel deden. Kunst moest de moderne tijd weerspiegelen en dienen. Duidelijk, eenvoudig, direct, massaal (re)produceerbaar en doelgericht, dat moest het worden. Paul koos voor het Constructivisme en de Nieuwe Zakelijkheid. Stromingen in de kunst die bij progressieve kunstenaars overal in de wereld, niet in de laatste plaats in de Sovjet Unie, in zwang raakten. Denk aan Bauhaus, El Lissitsky, Alexander Rodchenko, Edward Weston en Kurt Schwitters. In Nederland trokken Piet Zwart en Gerard Kiljan in eenzelfde richting. Paul Schuitema zag fotografie als het middel bij uitstek om zijn bijdragen aan kunst en maatschappij tot uiting te brengen. Zijn stroming werd daarom tot de Nieuwe Fotografie gerekend. Links Richten Het meest bekend en het best bewaard zijn de talloze folders en affiches die Paul Schuitema in rood en zwart met foto's maakte voor Van Berkel, de grootste fabrikant van weeg- en snijmachines tussen de twee wereldoorlogen. Maar Paul Schuitema maakte ook omslagen voor boeken en tijdschriften van linkse signatuur, zoals De Wapens Neder en Links Richten. Bij het laatste waren flink wat radicaal-linkse intellectuelen en kunstenaars betrokken. Voorbeelden daarvan waren Jef Last, Theun de Vries, Joris Ivens, Freek van Leeuwen, Anton Coolen, Edgar du Perron, Gerard Reve (de vader van), Geert van Oorschot, Anton de Kom en Henriëtte Roland Holst. In het blad Links Richten schreef Paul Schuitema artikelen onder de schuilnaam S. Palsma. Zijn meest spraakmakend bijdrage had als titel "Foto als wapen in de klassestrijd". Daarin pleitte hij voor de "... neerwerping van het kapitalistisch gezag". Maar hij brak ook een lans voor vakmanschap, te verkrijgen door oefening en ervaring: "Het is dom te veronderstellen, dat alleen het feit dat je proletariër bent, voldoende zou zijn om in de klassenstrijd wapens te kunnen hanteren." Tegenwerking Met de kameraden van Links Richten organiseerde hij in 1932 in Den Haag een tentoonstelling voor arbeidersfotografen. Dat werd door de autoriteiten flink tegengewerkt. De Duitse inzending bijvoorbeeld werd door de Nederlandse douane bij de grens tegengehouden. Op last van de politie moesten vervolgens bij diverse foto's de bijschriften worden verwijderd. Te opruiend! En toen er foto's arriveerden van een anti-oorlogscongres werd de hele tentoonstelling verboden! Films Omstreeks dezelfde tijd, begin jaren dertig, begon Paul Schuitema films te maken. De Sovjet filmer Sergei Eisenstein en de Nederlandse Joris Ivens waren voor hem een bron van inspiratie. Zo had Ivens in 1928 een film gemaakt over een Rotterdamse brug die in de volksmond "De Hef" werd genoemd. Paul Schuitema filmde in vergelijkbare stijl De Maasbruggen. In 1935 maakte hij twee documentaires: De Bouwhoek van Harlingen, met prachtige opnamen van het Friese platteland vanuit een vliegtuig en De Hallen van Parijs, met zulke levendige beelden van deze onmetelijke markt dat de kijker na afloop het idee heeft erbij te zijn geweest. Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog maakte hij samen met Herman van der Horst een film over de oorlogsverwoestingen in de documentaire Arnhem. Die Van der Horst zou in 1960 met zijn film over Suriname, Faja Lobi, overigens nationale bekendheid verwerven. In 1947 maakte Paul op verzoek van Nederlandse emigranten in Canada een vermakelijke registratie van De Klompendans. En in hetzelfde jaar filmde hij de indrukwekkende en indringende vertolking van Chaja Goldstein van Het Partizanenlied. De film was de Nederlandse inzending voor het World Film Festival in Brussel dat jaar. Chaja, van origine een Pools joodse zangeres en danseres, zingt daarin het strijdlied van de joodse partizanen in Litouwen tijdens de oorlog. Een lied over vervolging, angst en vernedering, maar ook en vooral over hoop, moed en weerstand. Een veelzijdig mens Paul Schuitema was een uiterst veelzijdig mens. Behalve kunstenaar en activist was hij ook nog partner, vader, vriend, ontwerper, meubelmaker, typograaf en docent. Vanwege zijn pioniersarbeid werd hij degene die de fotografie-opleiding op de Academie voor Beeldende Kunsten opzette en jarenlang voor zijn rekening nam. Ook stelde hij twee grote, dikke boeken samen met daarin exact aangegeven welke menging van de basiskleuren rood, blauw en geel (eventueel met zwart) nodig is om 9.999 kleuren te kunnen fabriceren. Een pikant product voor iemand die zijn carrière was gestart met een bewuste beperking tot rood en zwart! De tentoonstelling met een overzicht van het werk van Paul Schuitema is gratis te zien t/m 28 juni 2015 op donderdag t/m zondag van 12.00 tot 16.00 uur in Raadhuis De Paauw, Raadhuislaan 22, 2242 CP Wassenaar. De films van Paul Schuitema (dat wil zeggen: De Maasbruggen, De Bouwhoek van Harlingen, De Hallen van Parijs, De Klompendans en Het Partizanenlied) worden vertoond op 27 juni 2015 tussen 11.00 en 15.00 uur (de gehele serie duurt ongeveer 1,5 uur) in het Filmhuis, Langstraat 40, Wassenaar. Eveneens gratis. Citaten uit dubbelnummer Links Richten, januari 1933.