Napoleon en de vorming van de Europese Unie De Slag bij Waterloo - 18 juni 1815 Harry Peer Op donderdag 18 juni 2015 leiden alle wegen naar Waterloo. Het is dan precies tweehonderd jaar geleden dat Napoleon bij deze plaats in België werd verslagen door een geallieerd leger van 112.000 Britse, Nederlandse en Duitse troepen onder leiding van de Britse opperbevelhebber de hertog van Wellington. Het was een dubbeltje op zijn kant. Napoleon had enkele duizenden soldaten meer tot zijn beschikking dan de andere partij. Maar Wellington slaagde erin de strijd te rekken in het vertrouwen dat hij moest kunnen winnen met behulp van de Pruisen onder leiding van generaal Von Blücher. Het Pruisische leger, 116.000 manschappen, kwam precies op tijd om de helpende hand te bieden. Dit tot grote opluchting van de deelnemers aan het Congres van Wenen. Zij bogen zich al enige tijd over de reconstructie van Europa na het tijdperk Napoleon. Maar na enkele maanden beraadslagingen moesten ze tot hun ontsteltenis vaststellen dat de naar Elba verbannen Napoleon was ontsnapt en in maart 1815 weer voet op Franse bodem zette. Vaderlandse oorlog Vanaf het begin van de negentiende eeuw had Napoleon Europa omgewoeld. In 1796 was hij in Frankrijk door een staatsgreep aan de macht gekomen. In 1801 werd Napoleon tot Consul voor het leven benoemd, nadat hij de oorlogen met Oostenrijk en Engeland met succes had beëindigd. Op 2 december 1804 kroonde Napoleon zich in de Notre Dame in Parijs in het bijzijn van de paus tot keizer van Frankrijk. Paus Paulus VII mocht hem wel zalven, maar Napoleon zette de keizerskroon liever zelf op zijn hoofd. Daarmee natuurlijk aantonend dat hij machtiger was dan de leider van de rooms-katholieke kerk. De kleine korporaal voerde talloze veroveringsoorlogen, wekte hoop bij andere volken dat ze met zijn hulp van hun onderdrukkers af zouden kunnen komen, dat er een nieuwe democratische wind zou waaien in eeuwenlang feodaal geregeerde gebieden. Maar de bewoners van de door Napoleon bezette landen en streken raakten daarin al snel teleurgesteld. Napoleon zou in 1815 nog honderd dagen als keizer regeren en daarna was het definitief met hem gedaan. Over het netto resultaat van Napoleons interventies zullen historici wel altijd blijven twisten. Er zijn onder zijn bewind blijvende, administratieve en juridische wijzigingen in Europese landen ingevoerd. Maar weegt dat op tegen alle door hem veroorzaakte ellende en verdriet? Feit is dat er in de gevoerde oorlogen honderdduizenden soldaten zijn omgekomen. De veldtocht naar Rusland in 1812 liep op een fiasco uit; Moskou brandde, meer dan een half miljoen soldaten werden het slachtoffer. Met een vergelijkbaar aantal aan Russische zijde. Over de Russische perceptie en invloed hiervan kunnen we lezen in Oorlog en vrede van Tolstoi. Tot 1941 werd het militair treffen uit 1812 en de gevolgen hiervan voor de Russische samenleving aangeduid als de Vaderlandse Oorlog. Na 1945 opgevolgd door de Grote Vaderlandse Oorlog. Wanneer we hier ook nog de verloren Krimoorlog (1853-1856) bij betrekken en de Vrede van Brest-Litovsk die Lenin op 3 maart 1918 afsloot, waarbij Rusland/Sovjet-Unie een groot deel van zijn grondgebied aan de Duitsers moest afstaan, hoeft niemand zich te verbazen dat de Russen ook tegenwoordig nog enigszins argwanend naar het Westen kijken. Franse mythe Het Slagveld van Waterloo Van de 20.000 Nederlanders die meetrokken naar het oosten kwam maar een handjevol terug. In oktober 1813 werd Napoleon verslagen bij Leipzig. De Slag bij Waterloo maakte definitief een einde aan Napoleons megalomane, militaire en politieke ambities. Er zijn historici die zich afvragen of we Napoleon mogen vergelijken met Hitler. Zo gek is dat niet. Jacques Presser schreef zijn beroemde biografie Napoleon, historie en legende onder meer uit angst voor de opkomst van Hitler in Duitsland en vanuit zijn ontgoocheling over het bedrog en de ware aard van Stalin, de andere dictator. Pressers boek is een monumentale aanklacht tegen de grote tiran Napoleon. Het is opmerkelijk dat de Fransen erin zijn geslaagd van Napoleon een legendarische figuur te maken, een mythe rondom hem te weven. Het is wel heel erg onwaarschijnlijk dat de Duitsers dit ooit met de Führer zullen proberen. Napoleons stoffelijk overschot werd in 1861 op grootse wijze in het door Louis Visconti gemaakte praalgraf in de Dôme des Invalides in Parijs geplaatst. Napoleons neef, de zoon van 'onze' koning Lodewijk Napoleon had toen de touwtjes in handen in Frankrijk. De verloren Slag bij Waterloo ligt nog heel gevoelig in Frankrijk. De Fransen hebben de Belgen onlangs gedwongen de door hun vervaardigde herdenkingsmunten te vernietigen. Dolende prins wordt koning De nederlaag van Napoleon bij Leipzig in 1813 en zijn verbanning, eerst naar Elba en daarna naar Sint-Helena, maakten in Nederland de weg vrij voor de dolende prins Frederik Willem - al sinds 1795 politieke banneling buiten ons land - om een nieuw bestaan als autocratisch vorst op te bouwen. Van een noordelijk Frans departement werd Nederland van het ene op het andere moment een zelfstandig koninkrijk, vanaf 1815 tot 1830 zelfs samen met de voormalige Oostenrijkse Nederlanden, het huidige België. Het Nederlandse volk was al enigszins gewend geraakt aan een koning, en wel aan Lodewijk, de broer van de keizer die van 1806 tot 1810 hier te lande de scepter zwaaide. Willem I kon in het gespreide bedje gaan liggen van zijn illustere voorganger. Lodewijk had geen slechte indruk gemaakt en zelfs enige populariteit verworven. Dan zou het de zoon van de laatste stadhouder uit een geslacht zo nauw met de Nederlandse natie verbonden, toch zeker moeten lukken om een band te krijgen met de bevolking. Nederland was in die tijd een volk van renteniers en paupers; er lag een veld braak voor een ondernemende vorst om er te oogsten. Willem werd op 30 maart 1814 in Amsterdam door de Vergadering van Notabelen ingehuldigd als soeverein vorst van het Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden. Het Congres van Wenen voegde de voormalige Oostenrijkse Nederlanden bij Nederland. Op 21 september 1815 werd Willem nog eens als koning bevestigd met zijn inhuldiging in het stadhuis te Brussel en in de Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele. Hij reist heen en weer tussen Brussel en Den Haag tot de Belgen hem in 1830 zat zijn. Opgewonden geraakt door de opera De Stomme van Portici en met de zegen van de rooms-katholieke kerk komen de Belgen in opstand tegen de koppige koning. Aan het eind van een kluchtige verkenning voor een geschikte opvolger als vorst treedt Leopold von Saxen-Coburg aan. Een Duitse prins met de Engelse nationaliteit die nog nooit een voet op Belgisch grondgebied had gezet, niets van België wist en aanvankelijk helemaal geen zin had in de Belgische troon; een aanbod voor de Griekse had hij eerder al afgeslagen. Reconstructie Op 17, 18, 19 en 20 juni zullen er in Waterloo grandioze reconstructies plaatsvinden van de oorlogshandelingen uit de Slag in 1815. Op een schaal die de herdenking van de Slag bij Leipzig twee jaar geleden verre overtreft. Vijfduizend figuranten nemen er aan deel, driehonderd paarden zullen er galopperen, honderd stukken artilleriegeschut worden ingezet. Zo realistisch, dat wil zeggen zo wreed en bloedig, als het in 1815 heeft plaatsgevonden, zal het gelukkig niet zijn. We citeren Presser: "De 18de is de dag. Het is wel de reuzenslag der negentiende eeuw geworden van zijn laat en aarzelend begin tot het slot in de vallende avond (...). Door het gordijn van kruitdamp, door het gedonder van 600 vuurmonden heen het krampachtige, het afgrijselijke moorden en slachten van bijna tweehonderdduizend mensen op de onsterfelijk geworden doodsakker, met als hoogtepunten de bliksemende charges van Ney, ternauwernood door de Engelsen weerstaan, het moeizame oprukken van de oude Garde, die de overwinning niet meer kan forceren, en dan de doorbraak van de Pruisen, de paniek in het Franse leger, het sauve-qui-peut. Duizenden doden, 7500 gevangenen heeft Napoleon verloren. Het moet een gruwelijk schouwspel zijn geweest ….". Er wordt getwist over de militaire prestaties en het gedrag van kroonprins Willem als leidinggevend officier bij Quatre-Bras en Waterloo. Maar de opgelopen schouderwond bleek een schot in de roos voor de Oranjes die er grif gebruik van maakten om hem tot held te bombarderen. Hier was een Oranjeprins bereid om te sterven voor het vaderland. Het gaf enige legitimiteit aan het net gevormde Koninkrijk der Nederlanden. De kroonprins die een slechte relatie had met zijn vader, zou nog tot 1840 moeten wachten voordat hij hem kon opvolgen als koning Willem II. Het Congres van Wenen Hoe belangrijk is het Congres van Wenen geweest? Wat was de inbreng en de invloed van de sleutelpersonen, de Oostenrijkse kanselier Von Metternich, tsaar Alexander I van Rusland, de hertog van Wellington en de Franse diplomaat Talleyrand? Het is te lezen in het meeslepende meesterwerk van Adam Zamoyski De ondergang van Napoleon en het Congres van Wenen. Met de eerste alinea uit de Inleiding zet de auteur meteen de toon. Het is een lang en pakkend citaat, waardoor je het boek verder niet meer terzijde kunt leggen: Napoleon: "De geschiedenis is een hoop leugens, waarover iedereen het eens is." "De reconstructie van Europa op het Congres van Wenen is wellicht de meest bepalende periode van de moderne geschiedenis. Niet alleen veranderde het congres de Europese kaart volledig, het bepaalde ook welke naties in de volgende eeuw politiek zouden bestaan en welke niet. Het hele continent kreeg een ideologie opgelegd die was afgeleid van de belangen van de vier grote mogendheden. Het was een poging de overeenkomst tussen die vier mogendheden voor eens en altijd vast te leggen, wat ertoe leidde dat hun expansiedrang zich op Afrika en Zuid-Azië ging richten. Het bracht een kentering in de internationale betrekkingen teweeg. De effecten ervan, direct of indirect, strekken zich uit tot alles wat er sindsdien in Europa is gebeurd, waaronder militant nationalisme, bolsjewisme, fascisme, twee wereldoorlogen en uiteindelijk het ontstaan van de Europese Unie." Een sweeping statement die de lezer naar adem doet happen. Tentoonstelling Voor de historisch geïnteresseerde die wat terugschrikt voor een bezoek aan Waterloo vanwege de te verwachten drukte in deze juni week in België - bezoekers komen uit de hele wereld - is er een alternatief dichter bij huis. Wie nog iets met Napoleon heeft, kan in de Hermitage aan de Amstel wegzwijmelen bij de tentoonstelling over het romantische drietal, tsaar Alexander I van Rusland, Napoleon Bonaparte en keizerin Josephine de Beauharnais. Literatuur Jacques Presser, Napoleon. Historie en legende, Uitgeverij De Arbeiderspers, Vijfde druk, Amsterdam 1989. Adam Zamoyski, 1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou, Uitgeverij Balans, Amsterdam 2005. Adam Zamoyski, De ondergang van Napoleon en het Congres van Wenen, Uitgeverij Balans, Amsterdam 2008. Adam Zamoyski, De fantoomterreur. Revolutiedreiging en de ondergang van de vrijheid, Uitgeverij Balans, Amsterdam 2015. Patrick Roegiers, De spectaculaire geschiedenis van de Belgische koningen, Standaard Uitgeverij, Antwerpen 2008. Louis Ph. Sloos, Onze Slag bij Waterloo. De beleving van de overwinning op Napoleon in Nederland, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2014. Die Zeit Geschichte. Napoleons Ende. Waterloo und der Wiener Kongress. Nr. 2, 2015. Historisch Nieuwsblad, Ben Schoenmaker. De veteranen van Waterloo, pp. 20-31. Jeroen van Zanten Hoe dapper was “Silly Billy”?, pp. 32-39, juni 2015. Geschiedenis Magazine, Jos Gabriëls, De “Held van Waterloo”? De Prins van Oranje tijdens de veldtocht van 1815, pp. 12-17. Joost Welten, Waterloo door de ogen van een Nederlandse soldaat, pp. 18-21, juni 2015.