Het jaar 16 door de eeuwen heen
Franse helden
Harry Peer
Enkele uren rijden naar het zuiden kom je in een andere wereld terecht. Frankrijk. We wandelen in Tours, een uur ten zuiden van Parijs. In de periode van de overgang van de late Middeleeuwen naar de Renaissance is deze oude Romeinse vestiging de hoofdstad geweest van het toenmalige Frankrijk (1440-1520). Tours is de ideale uitvalsbasis voor een bezoek aan de mooie, beroemde Loire-kastelen en de aanloop naar "het jaar 16 door de eeuwen heen".
De bebouwde omgeving en de straatnamen prikkelen je verbeelding over een andere geschiedenis en cultuur, Rue Diderot, Rue Colbert, Rue de Montaigne, Pont Napoleon, Rue Blanqui, Rue Emile Zola, Place Jean Jaurès. In de westerse samenleving delen we de christelijke feestdagen en de proletarische eerste mei met elkaar, maar verder heeft elk land zijn eigen typische symbolen, monumenten, grote helden en nationale feestdagen.
Onafhankelijkheidsdag
Wat de nationale feestdagen betreft. In de Verenigde Staten wordt de Fourth of July/Independance Day groots gevierd met prachtige vuurwerkshows. In Tsjechië is 6 juli de nationale feestdag, ter herinnering aan Johannes Hus die op die datum in 1415 ter dood werd gebracht op de brandstapel in Konstanz. Frankrijk heeft le quatorze juillet, terugvoerend op de bestorming van de Bastille op 14 juli 1789, waarmee de Franse revolutie begon.
Persoonlijk zou ik voor Nederland ook kiezen voor een julidag en wel de 22-ste. Op 22 juli 1581 werd in Den Haag het Plakkaat (de Acte) van Verlatinghe getekend door een vergadering van de Staten-Generaal. Het was een officiële verklaring van een aantal Nederlandse provinciën, waarin Philips II werd afgezet als hun heerser. Het was een moedige daad midden in een oorlog tegen het machtige Spanje. We kunnen het opvatten als de onafhankelijkheidsverklaring van de Nederlanden, volgend op de Unie van Utrecht in 1579. De Nederlanders doen de eigen geschiedenis geen recht. Ik vrees dat zelfs koningin Maxima dat gebrek aan historisch besef niet kan compenseren. Wij moeten het stellen met: we leven ons uit op de folkloristische koek happende Koningsdag. De Nederlanders laten de kans voorbij gaan om hun bondgenoten stilletjes te herinneren aan de voorbeeldwerking van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën op de wordingsgeschiedenis van de Verenigde Staten en de Franse Republiek.
De heilige Martinus (316-397)
We vervolgen de tocht in Frankrijk, richten ons op het jaar 16 en signaleren dan dat er in Frankrijk enkele bijzondere personen voor het voetlicht komen. We dalen af naar de vroegchristelijke tijd. Het kan je in Tours dit jaar zeker niet ontgaan. Twee grote kerken domineren de stad. De kathedraal gewijd aan St-Gatien, de eerste bisschop van Tours, ligt in de oostelijke historische kern van de stad, ze rust op de fundamenten van de Romeinse muren. In de westelijke kern markeert de basiliek St-Martin de grens van het middeleeuwse stadshart. De rooms-katholieke kerk is trots op de Heilige Martinus.
Wat weten we van deze beschermheilige van Frankrijk? Hij is geboren in 316 in Sabarie in Hongarije. De vader van Martinus was een tribuun in het Romeinse leger en op zijn vijftiende trad Martinus als soldaat in de voetsporen van zijn vader. Op zijn tiende maakte de jongen al kennis met het christendom. Het is een iconisch tafereel geworden. Het speelt zich af in 336 of 337 in Amiens in Noord-Frankrijk. Martinus klieft op zijn paard gezeten met één houw van zijn zwaard zijn soldatenmantel doormidden en deelt die met een van de kou huiverende blinde bedelaar. Die bedelaar manifesteert zich daarna in een droom als Jezus. Naast het voorbeeld van Jezus die volgens de overlevering voor onze zonden aan het kruis is gestorven is, spreekt deze daad van naastenliefde sterk tot de verbeelding.
Kort erop in 338 laat Martinus zich dopen. Hij zet zijn militaire loopbaan voort tot de Slag bij Worms in 356. De Alemanen trekken zich daar terug. Martinus: "Ik word soldaat van Christus." Daarna leidt hij enkele jaren in Ligurie in Italië een bestaan in eenzaamheid. In 361 sticht Martinus het eerste klooster in Gallië, te Poitiers. Op 4 juli 371 wordt Martinus benoemd tot bisschop van Tours. Aansluitend gaat de priester op evangelisatietocht in de omgeving van Tours waar hij veel parochies opricht. Soms gebeurt dat met harde hand. Talrijke wonderen worden hem toegeschreven.
Martinus sterft op 8 november in Candes en wordt op 11 november 397 ter aarde besteld in Tours. Martinus behoort met de christelijke keizer Constantijn de Grote en kerkvader Augustinus tot de gezichtsbepalende figuren uit de rooms-katholieke kerk van de vierde eeuw.
 |
 |
 |
| Martinus deelt zijn mantel - foto Harry Peer |
1700 jaar Sint Martinus - foto Harry Peer |
11 november 1918, einde Eerste Wereldoorlog, dankbetoon aan Sint Martinus - foto Harry Peer |
De elfde november markeert ook het einde van de Eerste Wereldoorlog. Op sommige plekken in Nederland vieren kinderen op die dag Sint-Maarten door in de schemering met lampions langs de deuren te lopen en om snoep te vragen. Kerken, scholen, kloosters, schutterijen, liefdadigheidsorganisaties, stichtingen, vakorganisaties en zelfs een eiland dragen de naam van Sint Martinus/Sint Maarten. In Frankrijk zijn meer dan vierduizend parochies naar Martinus genoemd.
Zelf heb ik op de Sint-Martinusschool gezeten met nabij gelegen de Sint-Martinuskerk in de Sint-Martinus parochie in Oud-Zevenaar, muzikaal luister bijgezet met de harmonie Sint-Martinus. Martinus is de beschermheilige van de armen en schutspatroon van vele steden; uiteraard van Tours en in ons land van grote plaatsen als Groningen ("Martinistad") en Utrecht. De basiliek Saint-Martin in Tours is gebouwd op het kerkhof, waar hij is begraven. In de graftombe treffen we relikwieën aan van Martinus. De kerk heeft een lange en roerige geschiedenis, is afgebroken en weer opgebouwd in de tijd van de Reformatie en de Franse revolutie en heeft zijn huidige vorm pas in de jaren twintig van de vorige eeuw gekregen. Vanaf de vijfde eeuw is het een bedevaartsoord, voor sommige pelgrims op weg naar Santiago de Compostella. In de crypte zijn honderden inscripties van bezoekers aangebracht, van parochies (ook uit Nederland), militaire organisaties, een enkele arbeidersvereniging, enzovoort.
De rooms-katholieke kerk is van mening dat Martinus in deze tijd de maatschappij met zoveel vluchtelingen en armen mensen nog veel heeft te zeggen. De onbaatzuchtige Martinus die bereid was te delen, zal een inspiratiebron zijn voor rooms-katholieke gelovigen die zich als vrijwilliger inzetten voor asielzoekers en kan dat ook zijn voor beleidsmakers. Jorge Mario Bergoglio nam de naam aan van Franciscus. De paus had zich ook wel naar Martinus kunnen noemen. Dan zou hij Martinus VI zijn geworden.
Leonardo da Vinci (1452-1516/1519)
We vervolgen de reis met de trein van Tours naar Amboise en passeren al meteen Saint-Pierre-des-Corps, waar in 1920 de Communistische Partij van Frankrijk werd opgericht. Amboise is me vertrouwd, 25 jaar geleden heb ik er in de zomervakantie Frans gestudeerd en op de vooravond van de herdenking van de nationale feestdag revolutionair gezind deelgenomen aan de fakkeloptocht. Vanaf het station naar het centrum wandelend, komt het Château Royal d’Amboise plotseling hoog en imposant aan de andere kant van de Loire in beeld. Het is een kasteel met een bewogen geschiedenis. In 1560 zou de voorbijganger gekeken hebben naar honderden personen hangend aan de kantelen van het gebouw. Protestantse samenzweerders wier poging om koning Frans II te ontvoeren was mislukt, moesten dat op deze manier met de dood bekopen.
Het doel van de reis is nu een bezoek aan het wat verder aan de weg gelegen kasteeltje Le Clos Lucé. In 1516 werd het de verblijfplaats van Leonardo da Vinci. Op uitnodiging van koning Frans I zou hij in dit fraaie onderkomen zijn laatste levensjaren doorbrengen. De grote geleerde was vanuit Italië op een muilezel met de Mona Lisa onder zijn arm de Alpen overgestoken. Dit voorjaar wordt aan het kasteel en het grote omliggende park de laatste hand gelegd aan een ingrijpende renovatie, daar waar de bezoeker Leonardo's band met de natuur en zijn uitvindingen kan zien, horen en uitproberen.
De Fransen willen weten dat zij de grootste geleerde aller tijden hebben gekoesterd en hopen met de viering van zijn komst, vijfhonderd jaar later veel belangstellenden te trekken. Over Leonardo da Vinci valt veel te vertellen, maar we volstaan met een opsomming van al zijn beroepsbezigheden: uitvinder, architect, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, botanist, beeldhouwer, schrijver, schilder, tekenaar en componist. Hij overleed op 67 jarige leeftijd op 2 mei 1519. De traditie zegt dat Leonardo zijn laatste adem uitblies in de armen van de koning. Zijn stoffelijk overschot werd in het grote kasteel van Amboise in de Chapelle Saint Hubert begraven. De kennismaking met Leonardo da Vinci in Le Clos Lucé wordt dan ook voltooid met een eerbetoon bij zijn laatste rustplaats.
 |
| Le Clos Lucé te Amboise, kasteel waar Leonardo da Vinci verbleef tussen 1516-1519 - foto Harry Peer |
Francois Mitterrand (1916-1996)
 |
| Francois Mitterrand siert de omslag van Le Monde |
Voor een kennismaking met oud-president Francois Mitterrand hoef je in Frankrijk geen speciale plek op te zoeken. De illustere, socialistische politicus zit in de hoofden (niet in het hart) van alle Fransen. Er zijn stapels biografieën over hem geschreven die overal in kiosken en boekhandels te koop zijn. Hij is geboren in Jarnac in de Charente op 26 oktober 1916, in het midden van de Groote Oorlog, in het jaar van de vernietigende Slag aan de Somne en de Slag bij Verdun, waarbij honderdduizenden soldaten om het leven kwamen. Francois' vader Joseph was eerst stationschef bij de Franse spoorwegen en daarna azijnfabrikant, zijn moeder Marie Lorrain huisvrouw en een verre nicht van paus Johannes XXIII.
Mitterrand was een mateloos ambitieus politicus die een waas van geheimzinnigheid rondom zijn persoon wist te creëren, waarmee hij veel wist te verhullen. Het leverde hem de bijnaam de sfinx op. Tussen 1946 en 1958 bekleedde Mitterrand tal van openbare functies in de Vierde Republiek. Midden jaren vijftig was hij zelfs een korte periode minister van Binnenlandse Zaken. In 1965 streed Mitterrand als belangrijkste tegenkandidaat van links tegen De Gaulle, maar hij verloor in de tweede ronde. Van een groot staatsman als De Gaulle verliezen is geen schande. Al zoveel jaren politiek actief moet het een bittere teleurstelling voor Mitterrand zijn geweest dat hij in 1974 met 49,2 procent van de stemmen de presidentsverkiezing verloor van Valéry Giscard d’Estaing. Jacques Chirac werd toen tot premier benoemd. Zeven jaar later revancheerde Mitterrand zich. Hij versloeg de zittende president met 51,75 procent van de stemmen.
Gelet op de naoorlogse politieke verhoudingen in Frankrijk was het opzienbarend dat op 23 juni 1981 vier communistische ministers hun intrede deden in het kabinet van de eerste minister Pierre Mauroy. Waarschijnlijk vormde de steeds kleiner wordende PCF die ooit meer dan een vierde van de Fransen achter zich wist te verenigen, geen gevaar meer voor de socialisten. Ze zaten overigens niet de hele rit uit. Mitterrands ambitieuze, economische en sociale plannen liepen stuk op de harde kapitalistische praktijk. Om te beginnen was er een enorme kapitaalvlucht. Mitterrand was sterk in symboolpolitiek. Op 22 september 1984, zeventig jaar na de aanvang van de Eerste Wereldoorlog namen de Franse president en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl deel aan een herdenkingsdienst voor de gesneuvelde soldaten van Verdun. Tussen februari en december 1916 waren 700.000 soldaten gevallen voor het vaderland. Mitterrand en Kohl luisterden hand in hand naar de volksliederen van Frankrijk en Duitsland. Dit emotionele gebaar van verzoening van de vroegere erfvijanden is de hele wereld over gegaan.
 |
| Mitterrand en Kohl bij Verdun in 1984 |
Mitterrand beschouwde de afschaffing van de doodstraf in Frankrijk als zijn belangrijkste prestatie. Niettemin is hij verantwoordelijk voor de dood van Fernando Pereira, de Nederlandse fotograaf van Portugese afkomst. Die verdronk in 1985 bij een aanslag op de Rainbow Warrior van Greenpeace in de haven van Auckland/Nieuw-Zeeland. Mitterrand had die aanslag in het openbaar altijd sterk veroordeeld. In juli 2005 werd bekend dat hij er toestemming voor had gegeven.
Op 8 mei 1988 werd Mitterrand herkozen voor een tweede termijn met 54,01 procent van de stemmen tegen 45,99 procent voor Jacques Chirac. Aan het eind van die periode kwam de zieke, aan prostaatkanker lijdende, Mitterrand onder grote druk te staan. Vanwege verhalen over zijn dubieuze houding onder het collaborerende Vichy-bewind, zijn latere vriendschap met de oorlogsmisdadiger René Bousquet en over zijn buitenechtelijke dochter Mazarine.
Met zijn vertrek uit het Elysée in 1995 keken journalisten terug op een halve eeuw politieke geschiedenis. Ze becijferden dat hij 1.300 maal de ministerraad had bijgewoond, waarvan 800 keer als president. Francois Mitterrand overleed te Parijs op 8 januari 1996. In een gesprekkenbundel heeft Mitterrand holocaust slachtoffer, schrijver en Nobelprijswinnaar Elie Wiesel ooit toegebeten: "Het is dat u het bent, maar ik ben geen antwoord schuldig aan mensen die zich de rol van rechter aanmeten." Historici zijn nog lang niet uitgeschreven over de farao van de naoorlogse Franse politiek.
|
