extra
Zeventien tegenstellingen en het einde van het kapitalisme - David Harvey 1Tegenstelling 17 - Revolte van de mens tegen algemene vervreemdingSjarrel Massop 2 
Het wordt alsmaar duidelijker dat het systeem van het kapitalisme gevangen zit in zijn eigen tegenstellingen. Het systeem kan zich handhaven ten koste van de verdere sociale ontwrichting en de dramatische aantasting van de natuurlijke leefwereld. De prijs is irrationeel hoog. Een revolte, een drastische omkeer, van de mens is vereist.
Onmiskenbaar is dat een dergelijke sociale orde alleen kan bestaan op basis van een fascistoïde controle over de geest, een continue, dagelijkse politiecontrole en geweld door periodieke militaire onderdrukking. (p. 264) Niet vanzelfHet ligt niet voor de hand dat het kapitaal en zijn vertegenwoordigers uit zichzelf tot de conclusie komen dat het zo niet verder kan. 'Genoeg is genoeg' is een slogan die gedragen moet worden door een grote hoeveelheid mensen. Vanuit de eerder beschreven en becommentarieerde tegenstellingen zijn er al tegenbewegingen merkbaar. Harvey blijft er optimistisch over, maar concludeert terecht dat: De gedeelde vraag hoe de vele tegenstellingen van het kapitaal samenhangen en een organisch geheel kunnen vormen blijft onbeantwoord. Hoogstnoodzakelijk is een concept of plan dat mensen samenbrengt en tot actie beweegt. (p. 267) Harvey denkt daarbij aan 'revolte' als het concept tegen de vervreemding. Dit begrip ligt volgens hem het meest voor de hand, omdat de vervreemding het overkoepelende probleem is voor de bewegingen die bereid zijn te vechten tegen het kapitalisme als systeem. 3 Authenticiteit
Vervreemding, zegt Harvey, is de overdracht van eigendom en rechten aan anderen. Dat kan bijvoorbeeld door de verkoop van land of iemands arbeidsvermogen. Zo'n overdracht kan ook plaatsvinden in sociale relaties, wanneer deze vastgelegd worden in wetten, protocollen, procedures - bureaucratie. Regelingen die het onderlinge menselijke verkeer bemoeilijken. Mensen die het overkomt, kunnen zich niet meer identificeren met deze sociale relaties.
Om vervreemding te overwinnen, zijn volgens mij twee zaken belangrijk. De diversiteit van meningen is bruikbaar. De arbeider is wettelijk vervreemd van het gebruik van zijn of haar arbeidsvermogen door dat aan de kapitalist beschikbaar te stellen in ruil voor een loon. Gedurende deze contractuele periode verwacht de kapitalist loyaliteit en aandacht van de arbeider en vraagt erop te vertrouwen dat het kapitalisme het beste systeem is voor de voortbrenging van de welvaart voor iedereen. (p. 267) Dat dit vertrouwen geschaad wordt, ervaren we allemaal. Ondertussen doen we wel wat van ons verwacht wordt, ook als dit betekent dat ons milieu, onze leefwereld aangetast wordt. Het idee van de vervreemding is doordrenkt in alle voorafgaande zestien tegenstellingen. De politieke uitdaging, versneld afgeleid van al deze tegenstellingen, kan bijdragen aan het overwinnen van alle vormen van vervreemding die het resultaat zijn van de economische machinerie van het kapitaal. De gevraagde energie die angst, frustratie en stress betekenen, kan kantelen wanneer we een samenhangende oppositie organiseren. (p. 268) 
TechnologieHarvey betreurt het dat Marx zijn oorspronkelijke ideeën over een antikapitalistische samenleving, een communistische samenleving, geparkeerd heeft om de ontwikkeling van zijn economische theorieën voorrang te geven. Het idee van de vervreemding zou daarmee ondergeschikt gemaakt zijn aan de economische. Gedeeltelijk klopt dat. Vele navolgers hebben in naam van Marx juist de ideeën over de vervreemding, omwille van de economische ontwikkelingen, met desastreuze gevolgen genegeerd. Oprecht kan gesteld worden dat Marx zelf geen marxist was. Toch is het idee van de vervreemding een blijvend aspect in de onderzoekingen van Marx. Dat is goed te illustreren aan de ideeën omtrent de ontwikkelingen in de techniek. Volgens Marx was één van de belangrijkste vondsten op economisch gebied zijn theorie over de 'tendentieel dalende winstvoet', met de technologie als grootste veroorzaker. De gedachte is dat, ondanks investeringen in meer technologie die de arbeidsproductiviteit doen toenemen, de winsten van het kapitaal de neiging hebben om te dalen. Dit, omdat de verhouding tussen kapitaal en arbeid in de productieprocessen stijgt - arbeid wordt reëel onderschikt aan het kapitaal. De prijs die we moeten betalen voor de technologie is alleen aanvaardbaar als deze arbeid en tijd bespaart. Hier ligt de kern van deze tegenstelling in het arbeidsproces. Door voor de arbeid tijd en kracht te sparen door het kapitaal, vernietigt de technologie alle betekenis in het proces van de arbeiders. De samenleving moet gedwongen worden een bestaanskeuze te maken en daarvoor in beweging komen. Ofwel de economische aandrang van groei van het kapitaal moet omgebogen worden om toe te staan dat er een vrije ontwikkeling komt van de menselijke capaciteiten buiten de tirannie van de markt om. Ofwel de economische rationaliteit laat de behoeften van de consumenten even hard groeien als de productie van goederen en diensten. (p. 273) Antikapitalistisch antwoordDe vervreemding in de politiek gaat de heersende klasse, waarschijnlijk binnenkort, lelijk opbreken. Al te lang is de staat, de overheid, de hoeder van het kapitalistische systeem. Mensen vinden zichzelf niet meer terug in alles wat de overheid doet, het is voor hen onbegrijpelijk, de 'ver van mijn bed' show. Er is in de Verenigde Staten een breed gedeeld gevoel, tussen wat zich als uiterst links ziet en wat uiterst rechts is. Dat gevoel is dat de macht van het staatssysteem, zoals het nu functioneert, overspannen is en bevochten moet worden. Dit tekent een wijdverspreide vervreemding van een staatssysteem dat in overeenstemming moet komen met een sociale samenhang tussen de partijen en bewegingen, zelfs over de klassenverschillen heen. (p. 280) Het is oprecht de vraag of er nog voldoende ruimte is om het diepe wantrouwen van de massa's in het democratische proces te corrigeren. Het gaat erom spannen. Het specifieke rechtse antwoord op de algemene vervreemding is uitermate beangstigend. Het betreft sociale uitsluiting, ernstige onderdrukking en onvoorwaardelijk volgen van een dystopische (anti utopische) ideologie: vervreemding in optima forma. Alsof de rechtse aanpak in het verleden geen massale historische consequenties heeft gehad. Kunnen we niet leren van de geschiedenis en een antikapitalistisch antwoord ontwikkelen tegen de tegenstellingen van onze tijd? (p. 281) Wann wird man je verstehen, Wann wird man je verstehen? 
|