extra
Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen"De eindiging van het kapitalisme - deel achtWolfgang Streeck/Sjarrel Massop Een artikel van Wolfgang Streeck ''Hoe het kapitalisme zal eindigen''1 is de aanleiding voor een nieuwe bijdrage aan het project ''Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen''.2 Dat project gaat over de actualisering van de tekst van Marx Zur Kritik, der politischen Ökonomie, Manuskripten 1861-18633 die als uitgangspunt dient voor een kritisch commentaar van Sjarrel Massop op het baanbrekende werk van Streeck.4 Gezien de lengte brengt Solidariteit het geheel uit als een feuilleton van acht extra’s. Hierbij deel acht, de laatste dus. De commentaren (en toelichtingen) van Sjarrel volgen de beschouwingen van Streeck en zijn herkenbaar aan een eigen lettertype en beginnen 'inspringend'. 
Wereldwijde anarchieWolfgang Streeck bespreekt een vijftal ordeverstoringen, het onvermogen van het kapitalistisch systeem om nationaal en globaal een overlevingsperspectief te ontwikkelen. Deze keer ter afronding: de wereldwijde anarchie. Eerder ging de aandacht naar stagnatie (extra 334-2), oligarchische herverdeling, plundering van het publieke domein en corruptie (extra 335-2). Het wereldwijde kapitalisme heeft een centrum nodig om zijn buitengebieden veilig te stellen en te voorzien van een geloofwaardig monetair beleid. Tot de jaren twintig van de vorige eeuw is deze rol vervuld door Engeland en vanaf 1945 tot de jaren zeventig door de Verenigde Staten. In de tussenliggende jaren, toen een centrum ontbrak en verschillende machten de aspiratie hadden die rol op zich te nemen, was er een tijd van chaos - economisch zowel als politiek. Stabiele relaties tussen de valuta van de landen die deelnemen aan de kapitalistische wereldeconomie zijn essentieel voor handel en kapitaal, Beide stromen over de nationale grenzen die op hun beurt weer essentieel zijn voor de accumulatie van kapitaal. Ze moeten als laatste toevluchtsoord door een wereldbankier veiliggesteld worden.
Mondiale destabilisatieHet tegenwoordige kapitalisme heeft steeds meer last van de wereldwijde anarchie, aangezien de Verenigde Staten minder in staat zijn hun rol van na de Tweede Wereldoorlog te spelen en een multipolaire wereld zich niet aftekent. Terwijl er (nog?) geen grote machtsbotsingen zijn, wordt de functie van de dollar als internationale reservemunt bestreden. Dat kan ook niet anders bij de dalende prestaties van de Amerikaanse economie, haar stijgende niveau van publieke en private schulden en de recente ervaringen met verschillende zeer destructieve financiële crises. De zoektocht naar een internationaal alternatief leidt tot niets, omdat de Verenigde Staten zich niet kunnen veroorloven het privilege op te geven om zich via de eigen valuta in een schuldenlast te brengen. Bovendien hebben de op stabiliteit gerichte maatregelen, door internationale organisaties op bevel van Washington, meer en meer geleid tot destabilisatie in de periferie van het systeem. Bijvoorbeeld de inflatie bubbels die in landen als Brazilië en Turkije veroorzaakt zijn door de kwantitatieve matiging in het centrum. 
Militair gezien zijn de Verenigde Staten sinds de jaren zeventig verslagen of doodgelopen in drie grote oorlogen. Daarom zullen ze in de toekomst waarschijnlijk terughoudender zijn met ingrepen door grondtroepen in lokale conflicten. Nieuwe hoogontwikkelde geweldsmiddelen worden ingezet om samenwerkende overheden gerust te stellen en het vertrouwen in de Verenigde Staten aan te wakkeren tot een wereldwijde garantie voor oligarchische eigendomsrechten en als een veilige thuishaven voor oligarchische families en hun schatten.
Toenemend vervalSamengevat, het kapitalisme als sociale orde, bijeengehouden door de belofte van een onbegrensde collectieve vooruitgang, bevindt zich in een kritische positie. Groei maakt plaats voor wereldwijde stagnatie. Waar de economische progressie voortduurt, is ze minder en ongelijker. Het vertrouwen in de kapitalistische geldeconomie is niet meer dan een groeiende berg beloften, waarvan het steeds onwaarschijnlijker is dat ze waargemaakt worden.
Na de uiteindelijke overwinning van het kapitalisme over zijn vijanden is er geen politieke kracht in beeld die het systeem opnieuw kan opbouwen. Het is getroffen door ten minste vijf alles aantastende ordeverstoringen waarvoor geen herstel bij de hand is: afnemende groei, oligarchie, afsterving van het publieke domein, corruptie en internationale anarchie. Op basis van het huidige rapport van het historisch kapitalisme kan een lange en pijnlijke periode verwacht worden van toenemend verval, oplopende spanningen, breekbaarheid en onzekerheid, een constante opeenvolging van 'normale ongelukken' die niet noodzakelijk maar heel goed mogelijk zich op een schaal zullen voordoen als de wereldwijde instorting van de jaren dertig.
De bijdrage van Wolfgang Streeck is een prima aanzet voor een analyse van het tegenwoordige kapitalisme. Hij zoekt de oplossingen niet bij voorbaat binnen de mogelijkheden, maar in de ware aard van het systeem. Daarbij legt hij terecht een systematische verbinding tussen de politiek, de macht om het systeem te organiseren, en de economie om dat zo effectief en efficiënt mogelijk te doen.
Onderbelicht door Streeck is het effect van de technologie op de wijzigende verhouding tussen arbeid en kapitaal in de productieprocessen. Dat geldt ook voor de daarop volgende accentverschuiving van het productie naar het mercantiele kapitaal (G-W-G’, kopen om te verkopen) en naar het financierkapitaal (G-G’). Of zoals Piketty het verwoordde: het kapitaal rendeert steeds meer als financiering van schulden. Het vijfde deel van Marx' Manuscripten 1861-1863 gaat heel expliciet in op het 'mercantiele kapitaal' dat gelijk is aan het handelskapitaal dat actief is in de circulatieprocessen van het kapitaal.
Mijn conclusie uit wat Streeck ons heeft geboden, is dat links het initiatief herneemt, zich herpakt, de klassieke sociale bewegingen opnieuw opbouwt – de vakbeweging, de vrouwenbeweging, de antiracisme beweging, de vredesbeweging, de milieubeweging - en dat ze al die bewegingen met elkaar verbindt in een politieke en economische strijd buiten de politieke instituties om. Instituties die immers slechts dienen als politiek sycofanten, oftewel als hielenlikkers van het kapitaal. Kortom, Vertrouwen op eigen kracht, zeker nu de wereldwijde anarchie zo prominent op de loer ligt.
|