extra
Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen" (2)De eindiging van het kapitalisme - deel éénWolfgang Streeck/Sjarrel Massop Een artikel van Wolfgang Streeck “Hoe het kapitalisme zal eindigen”1 is de aanleiding voor een tweede bijdrage aan het project “Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen”.2 Dat project gaat over de actualisering van de tekst van Marx Zur Kritik, der politischen Ökonomie, Manuskripten 1861–1863”3 die als uitgangspunt dient voor een kritisch commentaar van Sjarrel Massop op het baanbrekende werk van Streeck. Gezien de lengte brengt Solidariteit het geheel uit als een feuilleton van acht extra’s. Hierbij de eerste. De commentaren (en toelichtingen) van Sjarrel volgen na de beschouwingen van Streeck en zijn herkenbaar aan een eigen lettertype en beginnen 'inspringend'. Crisis na crisis
In feite zijn in de loop van de tijd de crises van het naoorlogse kapitalisme van de OECD landen zo indringend geworden dat ze meer en meer opgevat worden als natuurlijk [OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development]. Dit resulteert in de herontdekking van een ouder begrip van de kapitalistische maatschappij, namelijk dat het kapitalisme als een sociale orde en manier van leven voor zijn levensvatbaarheid afhankelijk is van de onverstoorbare vooruitgang van de groei van het private kapitaal. Drie prominente symptomenSymptomen van crisis zijn er veel, maar prominent zijn drie trends voor de lange termijn in de trajecten van de rijke en hoog geïndustrialiseerde, of beter: meer en meer geïndustrialiseerde, kapitalistische landen. De eerste is een aanhoudende neergang in de economische groeivoet, recentelijk versterkt door de gebeurtenissen van 2008 (figuur 1). De tweede houdt verband met de eerste en is een eveneens aanhoudende schuldenlast die zich overal voordoet in de leidende kapitalistische staten. Staten waar overheden, private huishoudens en zowel niet financiële als financiële bedrijven, inmiddels veertig jaar lang, continu de financiële verplichtingen opgestapeld hebben (figuur 2). De derde is de economische ongelijkheid van zowel inkomen als rijkdom die toegenomen is in verschillende decennia, parallel aan de groeiende schuld en de afnemende groei (figuur 3).
Groeiende ongelijkheidStabiele groei en een beetje sociale gelijkheid zijn lang beschouwd als weloverwogen voordelen van een kapitalistische economie om de legitimiteit van haar behoeften te regelen. De eerste als stabiel geld ongevoelig voor waardeschommelingen, de tweede voor de verspreiding van de voordelen van het kapitalisme voor hen die geen kapitaal bezitten. Het meest alarmerend vanuit dit perspectief is dat de drie genoemde trends elkaar versterken. Er is een toenemend bewijs dat de groeiende ongelijkheid wel eens één van de oorzaken kan zijn, omdat deze zowel verbeteringen in de productiviteit verhindert, als de vraag verzwakt. Streeck legt terecht de relatie tussen de groeiende ongelijkheid, stagnerende groei, en oplopende schuldenlasten. Maar hij verwisselt, volgens mij, oorzaak en gevolg. Het is juist de groeiende arbeidsproductiviteit die leidt tot de kwantitatieve en kwalitatieve verdringing van de arbeid uit productieprocessen. Uitgaande van de marxistische waardewet die stelt dat slechts arbeid in staat is economische waarde te vormen, ligt daar vervolgens de verklaring van de stagnerende groei en vraag. Tijdelijke evenwichtKan wat verschijnt als een vicieuze cirkel van schadelijke ontwikkelingen altijd voortgaan? Zijn er tegenkrachten die dat kunnen doorbreken, en wat zal er gebeuren als ze er niet in slagen de opgelopen schade te stuiten, zoals dat gedurende bijna veertig jaar is gebeurd?
Wat we tegenwoordig zien, verschijnt terugkijkend als een continu proces van geleidelijk verval. Voortslepend, maar schijnbaar meer en meer onvermijdelijk. Herstel na een 'reinigingscrisis' om schoon schip te maken is één ding. Maar het doorbreken van een aaneenschakeling van onderling verbonden lange termijn ontwikkelingen, is echt wat anders.
Het lijkt erop dat Streeck de tegenkrachten zoekt in het systeem zelf. Dan ontstaat er een redenering die erop neerkomt dat het kapitalisme uiteindelijk een vastlopend systeem is, dat zichzelf te gronde richt, aan het eigen succes en falen ten onder gaat. Die redenering gaat echter te snel voorbij aan maatschappelijke verhoudingen die het kapitalisme zelf opgeroepen heeft: de klassenverhoudingen die al lang bestaan onder het kapitalisme. Het gevolg is dat Streeck de analyse van deze klassenverhoudingen overslaat. Verhoudingen die wel erg belangrijk zijn in de route naar een andere samenleving. Een complex probleem, maar eraan voorbijgaan heeft tot gevolg dat het denken over andere systemen ernstig bemoeilijkt wordt.
|
Er heerst een wijdverbreid gevoel dat het kapitalisme in een kritieke situatie verkeert. Meer dan ooit sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Wanneer we terugkijken, dan was de crash van 2008 slechts de laatste in een lange reeks van politieke en economische ordeverstoringen. Deze begon met het einde van de voorspoed, het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw.
