extra
Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen"De eindiging van het kapitalisme - deel tweeWolfgang Streeck/Sjarrel Massop Een artikel van Wolfgang Streeck ''Hoe het kapitalisme zal eindigen''1 is de aanleiding voor een nieuwe bijdrage aan het project ''Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen''.2 Dat project gaat over de actualisering van de tekst van Marx Zur Kritik, der politischen Ökonomie, Manuskripten 1861-18633 die als uitgangspunt dient voor een kritisch commentaar van Sjarrel Massop op het baanbrekende werk van Streeck. Goedkope cashZes jaar zijn verstreken sinds 2008, het hoogtepunt tot dusver van de naoorlogse opeenvolgende crises. Terwijl de herinnering over de afgrond nog vers is, zijn er vele vragen en blauwdrukken voor hervormingen om de wereld te beschermen. Internationale conferenties en top meetings van allerlei aard volgen elkaar in hoog tempo op. Vijf jaar later is er echter nauwelijks iets van terechtgekomen. Tegelijkertijd is de financiële industrie, waar de ramp vandaan kwam, in een fase van een volledig herstel terechtgekomen. Winsten, dividenden, salarissen en bonussen zijn terug waar en wat ze waren, de veel besproken deregulering is verstrikt geraakt in internationale onderhandelingen en binnenlandse lobby's. In het eerste deel van de feuilleton constateerde Wolfgang Streeck drie doorlopende trends in het falen van het kapitalistische systeem: de stagnerende groei, de aanhoudende schuldenlast en de groeiende ongelijkheid. In mijn commentaar stelde ik dat de stijgende arbeidsproductiviteit de oorzaak is van deze trends. In dit deel doet Streeck verslag van de pogingen door de beleidsverantwoordelijken om het geflopte kapitalisme te redden.
Monetaire expansieHet lijkt erop dat er inderdaad weinig reden is optimistisch te zijn. Al enige tijd gaat het kapitalisme van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) door met injecties van ''Fiat Money'' (een wettig betaalmiddel, niet ondersteund door een valuta, bijvoorbeeld bitcoins). Dus een beleid van monetaire expansie, waarvan de ontwerpers beter dan wie weten dat dit niet voor altijd door kan gaan. In feite zijn er in 2013, zowel in Japan als in de Verenigde Staten, verschillende pogingen gedaan om die gewoonte af te zweren. Maar vanaf het moment dat de aandelenprijzen in elkaar zakten, werd dit 'toedekken' voorlopig uitgesteld. De Bank voor Internationale Betalingen (BIB) in Basel, de moeder van alle centrale banken, verklaarde dat aan de kwantitatieve rust een einde moest komen. Deze bank wees erop dat de centrale banken hun balansen hadden uitgebreid in reactie op de crisis en het langzame herstel. Ze hebben nu gezamenlijk ruwweg drie keer de waarde van het niveau van voor de crisis, en nog stijgen ze. Terwijl het nodig is een financiële ineenstorting te voorkomen, werd de terugkeer tot doel naar nog steeds traag herstellende economieën en deze met duurzame groei te versterken.
Hoewel het kapitalisme als systeem alle gelegenheid heeft gekregen zijn mislukkingen te repareren, doet het dat niet. Het keert terug naar de oude uitgangspunten als winstmaximalisatie ten koste van alles. Waarschijnlijk niet in het besef dat het een doodlopende weg is. Piketty heeft goed gezien dat r>g - rendement op vermogen is groter dan economische groei - oftewel: geld rendeert beter door te circuleren dan door te investeren. Maar ook hij erkent de arbeidswaardewet niet, namelijk dat de levende arbeid de enige bron voor economische waarde en groei is. Economische groei is al lang niet meer het genadebrood voor de grote hoeveelheden mensen die lijden onder het kapitalisme. Nieuwe neoliberale hervormingKlaarblijkelijk wordt het standpunt om alles bij het oude te laten zelfs gedeeld door het Federal Reserve System (Fed) onder leiding van Ben Bernanke (tot begin 2014). In de late zomer van 2013 leek het er wederom op dat alle alarmsignalen aangaven dat de tijd van het gemakkelijke geld voorbij was. Maar in september al werd de verwachte terugkeer naar hogere rentevoeten afgeblazen. Als reden werd gegeven dat de economie minder sterk leek dan werd gehoopt; de wereldwijde aandelenprijzen stegen direct. De echte reden dat de terugkeer naar een meer conventioneel monetair beleid zo moeizaam gaat, is dat een internationaal instituut als de BIB vrijer is om de rust te verkondigen dan een meer aan de politiek blootgestelde nationale bank; tenminste voor zo lang dat duurt. Zo staat het er inmiddels voor. Het enige alternatief voor een duurzaam kapitalisme met een ongelimiteerde geldvoorraad is te proberen het met een neoliberale economische hervorming nieuw leven in te blazen. Zoals dat zo handig staat in de ondertitel van het jaarlijkse rapport van 2012-2013 van de Bank voor Internationale Betalingen: ''Samenhangende flexibiliteit: De sleutel voor groei.'' Anders gezegd: een bitter medicijn voor velen, gecombineerd met de hogere inkomsten van de enkelen.
|
Gezien de lengte brengt Solidariteit het geheel uit als een feuilleton van acht extra's. Hierbij de tweede. De commentaren (en toelichtingen) van Sjarrel volgen na de beschouwingen van Streeck en zijn herkenbaar aan een eigen lettertype en beginnen 'inspringend'.
Regeringen, die van de Verenigde Staten voorop, zijn stevig in de greep gebleven van de industrieën die het geld maken. In ruil daarvoor zijn de geldindustriëlen genereus voorzien van goedkope cash die hen uit het niets door hun vrienden in de centrale banken geschonken is. De prominentste onder hen is de voormalig Goldman Sachs man, Mario Draghi. Aan de top van de Europese Centrale Bank zit hij op het geld om overheidsschulden te investeren. De groei blijft armoedig, net als bij de arbeidsmarkten, en de ongekende liquiditeiten om de economie op gang te brengen hebben gefaald. De ongelijkheid neemt alleen maar toe. De weinige groei die er is, eigent de top 1 procent van de grootverdieners zich toe.
Maar dit viel buiten het bereik van de capaciteiten van de centrale banken. Zij kunnen namelijk geen structurele economische en financiële hervormingen realiseren en geen echte groeitrajecten tot stand brengen die zowel de autoriteiten als het publiek willen en verwachten. Wat de centrale banken tijdens het herstel gedaan hebben, is: tijd lenen. Die tijd hebben ze echter niet goed gebruikt, omdat de voortdurend lage rentevoet en het ongebruikelijk beleid het voor de private sector eenvoudig hebben gemaakt om de verlaging uit te stellen. En dat terwijl het voor de regeringen mogelijk was om hun tekorten te financieren, evenals voor de autoriteiten om tot uitstel te komen voor de noodzakelijke hervormingen in de echte economie en het financiële systeem. Uiteindelijk maakt goedkoop geld het gemakkelijker te lenen dan te sparen, eenvoudiger uit te geven dan belasting te heffen, eenvoudiger het bij het oude te laten dan te veranderen.