Overschatting effect van digitale revolutie Magere stijging arbeidsproductiviteit Markus Sievers 1 Verrassende uitkomst van de digitale revolutie. Ondanks Google en Apple groeit de arbeidsproductiviteit nauwelijks. Wat is daarvan de oorzaak? Wereldwijd zijn economische onderzoekers het grootste raadsel van hun vakgebied op het spoor. Smartphones, zoekmachines en algoritmes zetten ons leven op zijn kop. Zelf rijdende auto's, robots met sensoren en de allerlaatste snufjes op technisch gebied nemen steeds meer de plaats in van mensen, en roepen een spook op van massale werkloosheid. Toch stijgt de arbeidsproductiviteit nauwelijks, ongeacht de schijn van onuitputbare krachten van de digitalisering. De moderne economieën zijn, ondanks internet en industrie 4.0, amper efficiënter dan vroeger. Val financiële systeem Deze opzienbarende uitkomst heeft dramatische gevolgen volgens een studie van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) naar het mysterieuze fenomeen van de daling van de arbeidsproductiviteit. Volgens het IMF is deze studie belangrijk, omdat de stijging van de arbeidsproductiviteit in sterke mate onze welvaart vorm geeft. Een voorbeeld uit de landbouw. In 1900 kon een boer voor vier mensen voedsel verbouwen. Nu kan hij dat theoretisch voor honderddertig mensen. Als productiviteitsstijgingen in de toekomst uitblijven, dan moeten komende generaties zonder groei leren leven. Zeker Duitsland heeft, als er geen efficiëntieverbeteringen zijn of komen, grote moeite om de gevolgen van het ouder worden en andere toekomstige problemen het hoofd te bieden. Het hoeft zover niet te komen, denken de IMF economen, ondanks hun sceptische toekomstvisie. In hun analyse geven ze een belangrijke reden aan van het stokken van de stijging in het tijdperk van Google, Apple en Co: de ineenstorting van het financiële systeem in 2009. De gevolgen hiervan zijn zelfs nu nog in veel regio's en vooral in Europa niet overwonnen. Dit leidt tot een aanhoudende, zwakke investeringspolitiek, waardoor innovaties achterblijven. Daarbij moet niet vergeten worden dat de bedrijven een berg schulden hebben en de toekomst nog niet rooskleurig is met daarbij een zwakke vraag in de crisislanden. Lange stagnatie De keerzijde van deze conclusie is dat de oplossing betrekkelijk makkelijk lijkt. De politiek hoeft alleen maar de Monetaire Unie gezond te maken en met een gerichte strategie de groei van de productiviteit een duw in de rug te geven. Maar ook het IMF is van mening dat de oorzaken van de onderliggende problemen dieper liggen. De econoom Larry Summers voorspelt een eeuw lange stagnatie die samenhangt met de voortdurende zwakke vraag in de rijke landen. Én Robert Gordon zegt dat de invloed van moderne technieken - zoals zelf rijdende auto's, 3d-printers en robots - schromelijk overdreven wordt. Hoewel er sprake is van de vierde industriële revolutie, zullen we tevergeefs wachten op dezelfde productiviteitsstijgingen als in de tijd van de elektrificering en de uitvinding van de verbrandingsmotor. EDP (Electronic Data Processing) computers en internet hebben gedurende de laatste decennia de economie beheerst, maar de afgelopen tien jaar hebben ze niet geleid tot grote sprongen voorwaarts en slechts aan marginale stijgingen bijgedragen. Larry Gordon verklaart deze processen met de demografische ontwikkelingen, de groeiende ongelijkheid en de hoge staatsschulden. Volgens hem drukken deze ontwikkelingen nog tientallen jaren de groei van de economie. Nivellering van inkomsten In een recente studie hebben wetenschappers van het Institut für Makroökonomie und Konjunkturforschung (IMK) de aanpak van Gordon op Duitsland toegepast. Hieruit blijkt dat de tendens zoals die voor de Verenigde Staten geldt, ook voor Duitsland opgaat. In de periode van het Wirtschaftswunder (1948-1973) steeg de arbeidsproductiviteit gemiddeld met 5,7 procent. Sindsdien is deze gedaald, naar 0,7 procent nu. En dan doet Duitsland het in vergelijking met andere rijke landen nog goed! Maar echt om over te juichen zijn deze resultaten niet. Volgens de onderzoekers van het IMK ligt dat niet alleen aan het achterblijven van investeringen. Ook het gebrek aan opleidingen om de nieuwe technieken te kunnen toepassen en de groeiende ongelijkheid, waardoor mensen niet kunnen beschikken over nieuwe technieken omdat ze geld kosten. Daarom moet de overheid een breedgedragen opleidingsinspanning stimuleren en meer nivellering van inkomsten en hogere publieke investeringen. Hiertoe heeft ook de OESO kortgeleden opgeroepen. De G20 en de regeringen van de industrielanden moeten zowel de hervormingsinspanningen op gebied van scholing en opleidingen opvoeren als de stimulering van innovaties, om zo de arbeidsproductiviteit aan te jagen. 1 Eerder, 4 april 2017, verschenen in de Berliner Zeitung. Titel "Der bedrohliche Stillstand". Vertaling en bewerking: Ab de Wildt. (terug)