Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen" Marktwerking(6) - commodificatieproces in de praktijk, deel A Sjarrel Massop "Ronkende economie zorgt voor weinig vaste banen", kopte het dagblad Trouw vanmorgen, 19 december 2017. Werkgevers zouden nog wat huiverig zijn met het vast aannemen van arbeiders. En dat tegen de achtergrond dat ze moord en brand schreeuwen, omdat ze vacatures niet kunnen vervullen vanwege een tekort aan goed opgeleid personeel, vooral technici en vaklieden. Maar de inkomensontwikkeling aan de onderkant van de arbeidsmarkt staat stil in Nederland. Hoe terecht is de eis van de FNV voor koopkracht en echte banen, maar ook hoe stagneert het proces om die eis in klinkende munt om te zetten. De flexibilisering van de arbeid, korte contracten en meer zzp'ers, is een indringende realiteit aan het worden. In korte tijd gaat het naar zo'n 40 procent. De werkgevers wachten op een stabiele en meer structurele economische ontwikkeling. De economische structuur van massaproductie in traditionele gebieden zoals Europa en Noord-Amerika is echter al lang neergaand en er is zeker geen vooruitzicht dat dit gaat kantelen. Minder dure arbeid Veertien dagen geleden, 344-extra 2, kondigde ik aan de ontwikkeling van de technologie en de economie praktischer te maken. Kortom, het verband tussen commodificatie en de ronkende Nederlandse economie moet gelegd worden. Dat doe ik in twee stappen. De volgende keer werk ik de marktwerking in de zorg en het onderwijs uit. Deze keer gebeurt dat voor de echte productie van 'waren' of commodities. Eerst nog even de basis van de redenering. Economisch is het voor het kapitaal belangrijk om de productie van nuttige goederen, gebruikswaarden, om te zetten naar producten die op de markt gebracht kunnen worden en daar iets opleveren, de ruilwaarde. Vervolgens moet de productie van waren zo efficiënt mogelijk geschieden, opdat ze op de markt meer opleveren. De ontwikkeling van de technologie zorgt voor een grotere arbeidsproductiviteit - aantal producten per gewerkte tijdseenheid - waardoor er minder dure arbeid (vaste banen met een goed loon) nodig is voor hetzelfde productieniveau. De technologie heeft er ook voor gezorgd dat het kapitaal veel eenvoudiger mondiaal, globalisering, kan opereren. Daarmee is bijna verklaard waarom de 'ronkende economie' niet zorgt voor meer goedbetaalde vaste banen. Wat nog in de analyse ontbreekt, is de marktwerking via de grote merken. Uitbesteding De omkering van de productie-economie (niet de productie, maar de verkoop is wezenlijk) is geweldig uit de doeken gedaan door Naomi Klein in haar boek No Logo. 1 Ze beschrijft daarin hoe bijna alle grote bedrijven, waar zich veel kapitaal bevindt, zoals Nike, Wall Mart, Tony Hilfinger, Virgin, maar ook Shell, UPS, Disney, zich toeleggen op de ontwikkeling van eigen merken, de zogenaamde 'brands'. Deze merken omvatten veel commerciële waren, ruilwaarden die allemaal onder één Logo, vignet verzameld worden. Dit merk wordt dan met veel reclame als een totaalpakket aan de consumenten aangeboden en ondersteund door sterren, zoals bijvoorbeeld Michael Jordan. De grote verschuiving in de bedrijfsvoering is dat de productie volledig uitbesteed wordt en dat de kernactiviteit van het moederbedrijf eruit bestaat het merk te beschermen en aan de consument te brengen. Om die activiteiten te kunnen bekostigen, en evengoed torenhoge winsten te behalen, moet de productie van de commodities zo goedkoop mogelijk zijn. Dat wordt bereikt door de uitbesteding. Feitelijk is deze uitbesteding een vorm van de flexibilisering van de arbeid. Er worden grote leveringscontracten gesloten met bedrijven die de producten fabriceren in 'goedkope arbeidslanden'. De werkgelegenheid in het westen, Europa en Noord-Amerika, wordt afgebouwd, afgebroken. De nieuwe banen die daarvoor in de plaats komen, staan in geen enkele verhouding tot de banen die verloren gaan (opnieuw het 'Luddieten bedrog'). De productie van de commodities, de ruilwaarden, vindt plaats in derdewereldlanden: Mexico Filipijnen, Vietnam, maar ook in China en India. Daar zijn de arbeidsomstandigheden schrikbarend, de lonen enorm laag en vakbonden zijn òf verboden òf krijgen geen poot aan de grond. Verlengstuk van de machine Uitvoerig beschrijft Naomi deze toestanden op een plek in de Filipijnen die Cavite heet. Het zijn daar achttiende-eeuwse toestanden: kinderarbeid, lange werktijden, erg lage lonen, smerige fabrieken, gevaarlijke productieprocessen, slechte gezondheidszorg, geen oudedagsvoorziening ….. Elk opkomend verzet, ook door vakbonden, wordt met heftige repressie in de kiem gesmoord. De Internationale Arbeidsorganisatie kijkt de ander kant op, de arbeid is verschrikkelijk uitbuitend. Grote bedrijven als Nike, Microsoft en Wall Mart blijven volledig buiten schot, omdat ze slechts contracten afsluiten voor levering en dus op geen enkele manier aansprakelijk zijn voor arbeidsverhoudingen, arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. Er is dus geen sprake van 'baantjes inpikken'. Het kapitaal zoekt voor de groei zijn eigen weg en de gezamenlijke arbeid heeft in zijn verdeeldheid het nakijken. De arbeidssituatie en de lonen zijn zo slecht dat daar weinig mensen willen werken, tenzij de armoede zo groot is dat ze noodgedwongen voor hun voortbestaan wel moeten. Deze wijze van produceren - geglobaliseerd en geflexibiliseerd - is dus mogelijk, omdat de technologie zich zo ontwikkeld heeft. De machine heeft de leiding genomen in het productieproces, zoals Marx al zei: de arbeider is het verlengstuk van de machine geworden. De transportmogelijkheden zijn bovendien zo dat het geen probleem meer is alles over de gehele wereld te slepen. De afhandeling van de contracten gaat met de automatisering flitsend snel. Tikkende tijdbom Deze nieuwe productiemethoden die voortkomen uit de processen van commodificatie verslechteren ook de arbeidssituatie in het westen. De "ronkende economie" die Trouw beschreef, schept weinig vaste banen en al zeker geen sociale zekerheid. De verbindingen in de samenlevingen worden door de opdringerige reclames danig ontwricht, lezen we bij Naomi. De mogelijkheid om een leef- en bestaansperspectief te ontwikkelen, is marginaal. Solidariteit en gemeenschapszin worden volledig ondermijnd. Het gesleep met al die spullen over de gehele wereld tast het milieu aan, en de productie 'ver weg' gaat zeker niet op een milieuvriendelijke manier, kijk maar naar de smog in China. Daarbij komt, gezien het feit dat de productie niet afgestemd is op de behoefte, dat het spook van de overproductie continu op de loer ligt. Het kapitalisme als systeem heeft wel weer een tijdelijke uitvlucht gevonden, maar de volgende grote crisis is een kwestie van aftellen; een tikkende tijdbom. 1 Naomi Klein, No Logo, de strijd tegen de dwang van de wereldmerken, 2003. Ook als e-book verkrijgbaar. (terug)