Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen" Marktwerking, de waarheid van de waar - introductie Sjarrel Massop In een nieuwe serie artikelen zal ik ingaan op de door Marx gevolgde analyse, aangevuld met een poging zijn gedachten naar de huidige tijd te plaatsen. Aan de orde zullen komen: de waardewet en de ‘waar’ en daarin het onderscheid van de gebruikswaarde en de ruilwaarde van een waar (een product). De essentie van de waardewet is dat slechts de arbeid waarde aan een waar kan toevoegen. Deze serie staat tegen de achtergrond van de breed gedragen visie dat in het neoliberale kapitalisme de marktwerking het wondermiddel is dat de problemen van het systeem kan oplossen. Problemen die samen te vatten zijn als de accumulatie of de groei van het kapitaal die als een rechtvaardiging dient voor het politieke, economische systeem van het kapitalisme. Meerwaarde- en winstvorming De economische groei stagneert in de ontwikkeling van het kapitalistisch systeem. De achterblijvende meerwaardevorming is daarvan de voornaamste reden. Marx stelt in de Manuscripten: Zo dat de waarde, zoals die in de beweging G-W-G verschijnt uit de circulatie voortkomend, er in haar weer ingaand, onderwijl zichzelf in stand houdend, en als zichzelf waarde vormend is, meerwaarde scheppende waarde is. Als zodanig is ze kapitaal.1 Kapitaal gaat dus in de geldvorm (G) het productieproces in en zet zich daar om in een waar (W), in het Engels: ‘commodity’. Deze waar, bijvoorbeeld de grondstof eikenhout, ondergaat in het productieproces een dubbele economische bewerking. Zowel door het arbeidsproces als door het waardevormingsproces. Als zodanig komt de waar weer uit het proces en moet dan vervolgens op de markt weer omgezet worden in geld (G), de waar wordt dus verkocht. Door het waardevormingsproces heeft de grondstof eikenhout in de vorm van bijvoorbeeld een tafel een toegenomen waarde gekregen. De waarde van het eikenhout neemt door de arbeid van de timmerman in waarde toe. Dit is het systeem van het kapitalisme. Het kapitaal wordt gevormd door al die elementen die in een productieproces een bijdrage leveren aan de waardevermeerdering van de waar. Zoals velen in het verleden is tegenwoordig de veel besproken Piketty van oordeel dat ook het kapitaal waarde kan opleveren. Een beoordeling die in deze serie met behulp van Marx weerlegd zal worden. Daarna gaat de aandacht naar het commodificatieproces van het kapitaal. Feitelijk betekent het de uitbreiding van de marktwerking, omdat in de productie het proces van de winstvorming stagneert. Hoe die winstvorming, of beter gezegd de meerwaardevorming, tot stand komt, bespreekt Marx uitvoerig. Belangrijk daarbij is dat door deze stagnatie het kapitaal op zoek moet naar nieuwe manieren om toch winst te kunnen maken. De dood als handelswaar Over het begrip marktwerking bestaat veel onduidelijkheid. Het wordt te pas en te onpas gebruikt, waardoor het de oorspronkelijke betekenis dreigt te verliezen. De vercommercialisering van veel dingen neemt echter desastreuze vormen aan. Vooropgesteld, de markt op zich is niet het probleem. Het is oorspronkelijk een ontmoetingsplaats van producenten die daar het teveel aan geproduceerde waren met elkaar kunnen ruilen. Wanneer het principe van de arbeidsverdeling ontstaat, gaan producenten, let wel dit zijn geen kapitalisten, zich toeleggen op de productie van waren voor de markt. De één maakt onze tafels, de ander bakt ons brood. Die ruilen ze tegen elkaar als een gelijkwaardigheid, een equivalent, en dat kan in geld uitgedrukt zijn. Het probleem ontstaat, wanneer de echte producenten niet meer voor de markt produceren maar voor de kapitalist. Deze brengt vervolgens de waren ook naar de markt, ruilt en verkoopt ze daar met een surplus op de waarde van de kosten waarvoor de echte producenten, de arbeiders, de waren gemaakt hebben. Dit is wat het commodificatieproces is, producten of waren maken die een surpluswaarde hebben bovenop de productiekosten. En kapitalisten zijn niet te beroerd om voor deze lucratieve winst alles te verkopen wat los en vast zit. Voorwaarde is alleen dat de waren wel gemaakt moeten worden. Zo af en toe zie ik het televisieprogramma ''De stand van het land'' van Wakker Nederland. Kort geleden ging het over de voor de VVD inmiddels penibele uitvaartbranche. Ja, de dood wordt ook commercieel geëxploiteerd, zelfs na ons leven zijn we handelswaar. Deze keer was er een ondernemer die goedkopere doodskisten leverde dan de gebruikelijke uitvaartondernemers dat konden. De man had er zelfs een heel systeem van distributie en logistiek voor gemaakt. Maar dat was voor de onderkant van de markt. Ook de bovenkant, het luxere segment, wordt op de wenken bediend. En wel door ene Jan Mens (een andere) die van de luxe uitvaart een complete business heeft gemaakt, met alles erop en eraan. Al ben je dood, als je daarmee in zee gaat dan heb je nog eens wat. Je kunt je dan met een gerust hart in je graf omdraaien, de kist van Jan is van alle gemakken voorzien. Al kun je geen boe of bah meer zeggen, 'u vraagt, wij leveren het' is het motto. De verwording van het kapitalisme, met andere woorden, gaat desnoods over lijken. Het moet niet erger worden. 1 Karl Marx, Zur Kritik der politischen Ökonomie, Manuskript 1861-1863. Citaten in deze serie komen uit de manuscripten die door Marx van nummers (Seite) zijn voorzien. Het citaat is terug te vinden op het Marxistisch Internet-Archief, Nederlandstalig (MIA), bij het Seite nummer: 5 – https://www.marxists.org/nederlands/. De delen één en zes behandelen het productieproces van het kapitaal. Deel één staat reeds volledig op de site van het MIA, deel vijf volgt in 2017, deel zes (over de technologie en de machinerie) dat een vervolg is van deel 1, volgt in de loop van 2018. (terug)