De conferentie van het Zwitserse Zimmerwald in 1915 en de sociaaldemocratie Voor vaderland, verzoening en vorst Maurice Ferares Het was vorige maand honderd en twee jaar geleden dat van 5 tot en met 7 september 1915 in het Zwitserse Zimmerwald een conferentie werd gehouden van socialistische partijen, georganiseerd door de Tweede Internationale. Het belangrijkste punt op de agenda was de aan de gang zijnde Wereldoorlog. De scheiding der geesten in de socialistische partijen heeft gevolgen voor de sociaaldemocratie, tot en met vandaag. Het was noodzakelijk de conferentie te houden, gezien de meningsverschillen die er in de Internationale bestonden over het karakter van de oorlog en de politiek die daar door de socialistische partijen tegenover gevoerd moest worden. Diende er onverkort vastgehouden te worden aan het fundamentele standpunt van de Internationale, verwoord in de leus: ''Proletariërs aller landen verenigt u'', hetgeen betekende dat arbeiders geen vaderland hebben en dus schieten verboden was op die van welk ander land dan ook? Of was schieten op arbeiders uit andere landen toegestaan als het ging om de verdediging van het vaderland? Manifest In de meeste landen die aan de oorlog deelnamen, hadden de leiders van de sociaaldemocratische partijen de kant van hun regeerders gekozen en de strijd tegen het kapitalisme tot na de oorlog uitgesteld. Gemakkelijk hadden ze het niet. Er waren grote opposities die zich tegen de opvatting van de leiders keerden. Nederland was in die oorlog neutraal. De voorzitter van de SDAP, Pieter Jelles Troelstra, en andere leiders van de partij waren pro Duits. Bij Troelstra speelde overigens geen rol dat in Duitsland leden van de zusterpartij SPD, als Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht, in de gevangenis terechtkwamen, omdat ze tegen de oorlog waren en in de Rijksdag – het parlement --tegen de oorlogsbegroting van de keizer hadden gestemd. In Zimmerwald kwamen de meningsverschillen in hun volle omvang aan de orde. En hoewel dat alles meer dan een eeuw geleden plaatsvond, is het interessant te zien wat er sindsdien binnen de sociaaldemocratie is gebeurd. In het maandblad De Internationale van oktober 1915 is de tekst opgenomen van het aanvaarde Manifest van Zimmerwald. De Internationale, uitgegeven door de Revolutionair Socialistische Vereniging, kende als redactie: W. Wolda, J. Zanckel en de dichteres Henriette Roland Holst. De laatste woonde de conferentie bij. Na twee dagen van heftige discussie werd de tekst van een manifest uitgevaardigd, een compromistekst door Leon Trotski geredigeerd en door Lenin gepresenteerd. Proletariërs van Europa Het Manifest begon als volgt: Langer dan een jaar duurt de oorlog. Miljoenen lijken bedekken de slachtvelden, miljoenen mensen werden voor hun ganse leven verminkt. Europa lijkt een reusachtig mensenslachthuis. De hele door de arbeid van veel geslachten gewrochte beschaving is aan de verwoesting overgegeven. De wildste barbaarsheid viert nu haar triomfen over alles wat tot heden de trots der mensheid uitmaakte. Wat ook de waarheid aangaande de onmiddellijke aansprakelijkheid voor het uitbreken van deze oorlog moge zijn - dit ene staat vast: de oorlog die deze chaos voortbracht, is het gevolg van het imperialisme, van het streven van de kapitalistische klassen van iedere natie, haar winsthonger door de uitbuiting van de menselijke arbeid, van de natuurschatten van de gehele aarde te bevredigen. De kapitalisten van alle landen die uit het vergoten bloed van het volk het rode goud van de oorlogswinsten munten, beweren dat de krijg de verdediging van het vaderland dient, de democratie, de bevrijding van onderdrukte volken. Zij liegen. Het was ferme taal die niet in het dagelijkse vocabulaire van Troelstra en de meerderheid van de aanwezige rechtse sociaaldemocraten voorkwam. Toch was ook de rest van de tekst van het Manifest niet minder strijdvaardig. Nog een citaat: In deze ondraaglijke toestand hebben wij, de vertegenwoordigers van de socialistische partijen, vakverenigingen en haar minderheden, wij Duitsers, Fransen, Italianen, Russen, Polen, Letten, Roemeniers, Bulgaren, Zweden, Noren, Hollanders, Zwitsers, wij die niet op de bodem van de nationale solidariteit met de uitbuitersklasse, maar op de bodem van internationale solidariteit staan, hebben ons met elkander verenigd om de gebroken draden van de internationale betrekkingen opnieuw aan te knopen en de arbeidersklasse tot zelfbezinning en tot de strijd voor de vrede op te roepen. En het slot: Arbeiders en arbeidsters! Moeders en vaders! Weduwen en wezen! Gewonden en verminkten! U allen die in de oorlog en door de oorlog lijdt, roepen wij toe: over de grenzen, over de dampende slachtvelden, over de verwoeste steden en dorpen heen: proletariërs aller landen, verenigt U. Getekend door de Duitse, Franse, Italiaanse (was in werkelijkheid de Russische delegatie, bestaande uit Lenin, Axelrod, Bobroff) en Poolse delegatie, de Interbalkanse socialistische Federatie, de Bulgaarse delegatie, de Zweedse en Noorse delegatie, de Zwitserse delegatie, de Hollandse delegatie (getekend door Henriette Roland Holst, namens de Revolutionair Socialistische Vereniging). Onfeilbaarheid De inkt van de tekst van het Manifest was nog niet droog of de rechtse leiders van de partijen hadden er spijt van het onder de druk van de oorlogsomstandigheden getekend te hebben. In oktober 1915 schreef Jet Holst - zoals de kameraden haar noemden - over de houding van de leiding van de SDAP in de Internationale het volgende: De leiding van de SDAP [die niet in Zimmerwald was vertegenwoordigd] blijft bij haar opportunistische, gematigd nationalistische houding; haar Kamerfractie vormt de soms wat naar rechts, soms naar links uitslaande staart van de liberale regeringsmeerderheid. Zij heeft zich aan de regering gebonden: zij kan zich niet krachtig tegen de regering keren. Zij heeft zich tot het nationalisme bekend: zij kan noch het militarisme principieel bestrijden, noch met de internationale strijdroep van de Conferentie van Zimmerwald instemmen. Alleen tegenover de ganse linkerzijde der Internationale drapeert zij zich in haar mantel van socialistisch-pauselijke onfeilbaarheid. Het manifest van Zimmerwald werd niet afgedrukt in het dagblad van de SDAP, Het Volk. Redders in de nood Wat is er gebeurd in de Nederlandse sociaaldemocratie sinds deze woorden werden geschreven? Tussen de beide wereldoorlogen werd de SDAP niet uitgenodigd aan de regering deel te nemen. De politiek van klassenvrede en vaderlandsverdediging, zoals die in 1915 en daarvoor werd gevolgd, bleef ongewijzigd. Die situatie maakte het de ondernemers mogelijk ongestoord te regeren. De grote ellende die een gevolg was van de massawerkloosheid en de demoralisatie die daarmee gepaard ging, stelden de kapitalisten in staat hun regiem probleemloos te handhaven. Wat de rest van Europa betreft, daar werden de sociaaldemocraten in een aantal landen vervolgd door de fascistische regiems die de bezittende klasse had geïnstalleerd als garantie voor het voortbestaan van hun systeem. De gevolgen voor de arbeidersbeweging waren catastrofaal. In Duitsland stierven vele sociaaldemocraten in de concentratiekampen van Hitler. In Italië van Mussolini en Spanje van Franco waren ze eveneens slachtoffers van de regerende moordenaars. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog voelden de Nederlandse kapitalisten zich van twee kanten bedreigd. In de eerste plaats door de radicalisering van de arbeiders. Die vrees was niet onterecht. Een teken van die radicalisering was de oprichting van een nieuwe vakcentrale de Eenheids Vak Centrale (EVC) die onder leiding stond van communisten. Direct na de oorlog was die EVC groter dan het traditionele Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV), waarin sociaaldemocraten de leiding hadden. De EVC organiseerde met wisselend succes talrijke stakingen in bedrijven en fabrieken en won het vertrouwen van de arbeiders. Het NVV was tegen staking maar voor de opbouw van het land. De tweede bedreiging voor het voortbestaan van het ondernemersregiem was dat op 17 augustus 1945 het Indonesische volk, na 350 jaar onder het Nederlandse juk geleefd te hebben, zijn onafhankelijkheid uitriep. En zie, sociaaldemocraten waren bereid als redders in de nood op te treden. Willem Drees, als premier bijgestaan door de liberaal, later ook lid van de Partij van de Arbeid, Willem Schermerhorn, begon een oorlog tegen het nieuwe Indonesië. Zij zonden een leger met vliegtuigen en tanks om het Indonesische volk weer in slavernij te brengen. Een oorlog die vijf jaar zou duren en tienduizenden mensenlevens kostte. Nieuw tijdperk De Hollandse sociaaldemocraten waren niet de enigen die de jonge volken in de wereld de vrijheid trachten te ontzeggen. Ook in Engeland en Frankrijk deden zij dat, gelukkig evenmin met succes. India is onafhankelijk, zo ook de Franse koloniën in Afrika en Azië (Indochina, Vietnam, Laos, Cambodja). Ook op een ander terrein was de hulp van sociaaldemocratische voormannen heel nuttig voor het regiem. Van republikeinen die ze in een ver verleden geweest waren, werden ze de beste beschermers van de monarchie. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan de zogenaamde Greet Hofmans affaire van Juliana, waarbij Drees de monarchie te hulp kwam. Ook wankelde de monarchie bij de affaires van Prins Bernhard die steekpenningen van de Amerikaanse vliegtuigmaatschappij Lockheed aannam. Hij werd door de toenmalige premier Joop den Uyl gered door de zaak in een commissie te begraven. Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in maart 2017 is met de PvdA afgerekend. Van haar 38 zetels heeft ze er negen overgehouden. De sociaaldemocraten zijn weggevaagd, uitgeteld. Ze zijn, een non-partij geworden. Een nieuw tijdperk voor de antikapitalistische strijd is aangebroken.