extra
Project "Door kritiek nieuwe perspectieven ontwikkelen"Het nieuwe mercantiele kapitaal (8) - slot 1Sjarrel Massop Bij de bestudering van het kapitalisme als politiek economisch systeem is in deze serie de nadruk gelegd op het productieproces. Terecht, daar speelt zich immers de ontwikkeling van het kapitaal af. Bovendien is het productieproces de grote motor voor de kapitalistische ontwikkeling en groei. Om in de beeldspraak te blijven, het oude mercantiele kapitaal is op te vatten als een onmisbaar onderdeel van de startmotor van het kapitalisme. Een interessante vraag is of het nieuwe mercantiele kapitaal de voorbode is voor het einde van het kapitalisme. Overigens, de rol van het nieuwe mercantiele kapitaal beperkt zich tot het economische aspect van het kapitalisme. Het politieke aspect blijft voorbehouden aan het nieuwe proletariaat, wellicht aangevuld met het precariaat. Marx had het niet erg goed voor met het lompenproletariaat, een niet te beantwoorden vraag is hoe hij de positie van het precariaat zou beoordelen. Oud en nieuw
Waar liggen de verschillen en overeenkomsten bij het oude en het nieuwe mercantiele kapitaal? Een overeenkomst ligt voor de hand. Beide zijn belangrijk bij de uiteindelijke accumulatie van het kapitaal. Zij het dat hun rol bij de waardevorming beperkt is, ze leveren nauwelijks of geen bijdrage aan de accumulatie.
Wat Piketty vergeetEr komen wel telkens nieuwe markten, het kapitaal slaagt er bijvoorbeeld in de iphone te vernieuwen. Gekmakend al die updates van Windows, plus de nodige beveiligingen. Laatst las ik dat grote chemische bedrijven veel geld investeren in het ophalen van micro-organismen uit de diepte van de zee, omdat ze 'overlevingsgenen' bezitten die zeer waardevol zijn voor allerlei nieuwe medicatie en andere toepassingen. De patenten worden al volop aangevraagd. Of het allemaal veel arbeid gaat opleveren, en daarmee surpluswaarde, is nog maar helemaal de vraag. Het gaat anders zoals we eerder hebben gezien. 2 Het oude reproductieschema van het kapitaal, het woekerschema volgens het patroon G-G’, wordt opgekalefaterd. Dat is logisch, omdat de schema’s met het productiekapitaal onvoldoende renderen en steeds minder tot verdere accumulatie leiden. En juist daar, om nog eens te herhalen, gaat Piketty de mist in. Hij ziet volgens zijn formule R>G dat het kapitaal beter rendeert zonder tussenkomst van de productie, maar vergeet de arbeidswaardeleer die stelt dat er geen andere bron is dan de arbeid, casu quo het productiekapitaal voor accumulatie, de meerwaardevorming. Braakliggend kapitaalDe startmotor van de waardevorming van het kapitaal, neemt de rol over van het productieve kapitaal. Ieder kan daarvan de gevolgen vermoeden. Wanneer het kapitalisme niet in staat is de productie weer te laten functioneren, dan zal het nieuwe mercantiele kapitaal niet alleen zichzelf maar ook het hele systeem opblazen. Het schema G-G’, van geld meer geld maken, leidt niet alleen tot ernstige sociale problemen door een groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Ook leidt het tot oververhitting van de startmotor. Harvey ziet dat, wanneer hij zegt dat de accumulatiegroei door onteigening ('by dispossession') leidt tot samengestelde, exponentiële groei van het kapitaal ('compound grow'). Het wordt anders gebruikt, bijvoorbeeld voor staatsobligaties, en hypotheek verstrekking. Dat levert rente op, en zo groeit het kapitaal dan ten koste van de belastingbetaler en de huiseigenaar die voor de rente opdraaien. Dat proces herhaalt zich telkens waarbij ook de opgeleverde rente weer als financieel kapitaal wordt ingezet, zo ontstaat er exponentiële groei, door rente op rente.
Dat het definitief vastlopen aanstaande is, hebben we aan de financiële crisis van een decennium geleden kunnen zien. De volgende is in aantocht. We zagen dat de schulden weer oplopen, zowel de private als de overheidsschulden. 3 Dat versterkt het schema G-G’, maar de vaste banen blijven uit. Er zijn sectoren die snakken naar meer arbeidsvermogen, maar dat staat in geen verhouding tot de uitstoot van arbeid, zeker wereldwijd. De grote trek van het Chinese platteland naar de grote steden is aan het omdraaien. Er ontstaat overtolligheid aan arbeid in de Chinese industrie. Mensen trekken weer terug naar de plaatsen van herkomst. Het vele geldkapitaal dat ontstaan is, komt braak te liggen, vindt zijn weg niet meer naar nieuwe productie.
|
Aan het einde van deel I van Het Kapitaal - hoofdstuk 24 over de oorspronkelijke accumulatie - 'wacht' Marx lang, voor hij het handelskapitaal een prominente rol toebedeelt. Die rol is het opjagen van het kapitalisme als systeem. Er was versnelling nodig om de producten naar de markt te brengen om de waardevorming in het productieproces te kunnen realiseren. Er was krediet nodig om het productieproces weer snel te kunnen opstarten.