Reactie op Commentaar 392 (Rob) en een weerwoord (Sjarrel) Toelichting gewenst Rob Lubbersen In zijn Commentaar 392 (Solidariteit, 13 oktober 2019) stelt Sjarrel Massop het volgende voor: Alle pensioenfondsen van Nederland onttrekken een derde van hun vermogen aan risicovrije en risicovolle beleggingen en stellen dit beschikbaar aan een sociaal fonds. Dit vermogen zal ongeveer 500 miljard euro bedragen en krijgt een aantal sociale doelen waarbij ervoor gezorgd wordt dat dit vermogen rendeert tegen 2,5 procent (het percentage dat hypotheken van dertig jaar volgen). Het idee is uitdagend en dient zeker nader bestudeerd te worden. Het zal echter niet meevallen daarvoor alle gepensioneerde neuzen dezelfde kant op te krijgen. Helemaal zonder risico is het plan niet, want wie zegt dat het rendement van 2,5 procent gerealiseerd zal worden en dat is toch wel noodzakelijk om het fonds op peil te houden, ook met de huidige geringe inflatie. Uitleg nodig Al eerder is geld onttrokken aan het voor pensioenen opgebouwd vermogen. Dat gebeurde tijdens de kabinetten Lubbers-Kok van 1981 tot 1996. Via een zogenaamde Uitnamewet werd na 1981 vijftien jaar lang jaarlijks door de regering een bedrag van ongeveer één miljard euro bij het ABP (overheid) weggehaald om de begroting van de overheid aan te vullen. Dat was niet zo moeilijk, want het ABP was tot 1996 staatseigendom en het parlement stemde elk jaar weer met die Uitnamewet in. In totaal is het dus om ongeveer vijftien miljard euro gegaan. Na de privatisering van het ABP hield de uitname op. Er is absoluut geen enkele aanwijzing dat deze handelwijze de pensioenfondsen heeft verarmd of dat het de gepensioneerden ook maar een cent heeft gekost. Sjarrel wijst er terecht op dat het vermogen van de pensioenfondsen de afgelopen twintig jaar is gegroeid van 500 naar ongeveer 1.500 miljard euro. De 'greep in de kas' van het ABP heeft daar hoegenaamd geen enkele afbreuk aan gedaan. Die was te klein en al weer te lang geleden. Maar daar is nog lang niet iedereen van overtuigd. Nog dit jaar gingen van de drieduizend vragen aan het ABP er 342 over 'de greep in de kas' (De Telegraaf, 6 oktober 2019). En binnen de FNV kom ik nog steeds mensen tegen die heilig geloven dat alle problemen rond de indexering van of zelfs korting op de pensioenen zijn terug te leiden tot de greep van toen. Klinkklare onzin, maar je zult met die stemming rekening moeten houden. En natuurlijk nog liever onomstotelijk aantonen dat een uitname nu voor een sociaal fonds de pensioenen op geen enkele manier in gevaar brengt, maar integendeel voor veel mensen vooruitgang zal brengen. Uitleg gegeven Sjarrel Massop Haalbaarheid is een oude dooddoener in de vakbeweging. Ze gaat uit van 'wat kan' binnen de bestaande maatschappelijke verhoudingen, maar niet van 'wat zou moeten'. De norm komt van buiten en elk perspectief of ideaal wordt in de kiem gesmoord. Dit maskeert de werkelijke problematiek waar de vakbeweging voor staat, namelijk perspectief bieden aan mensen in de verdrukking. De samenleving staat voor een nieuwe 'sociale kwestie', er moet iets gebeuren, haalbaar is niet aan de orde. Naarmate de omvang en de intensiteit van die kwestie indringender worden, is mijn drijfveer niet zozeer de gepensioneerde neuzen dezelfde kant op krijgen. Zeker niet, wanneer ik daarin de inspirerende klimaatdemonstraties betrek, of het inmiddels internationale boerenprotest en de aankomende onderwijsstaking. Kortom, mensen laten zich niet aan de kant zetten door de overheid, de politiek of de burgerij die in conservatisme risicovrij willen denken. Er kan ook nog wel een wild pensioenplan bij. Met als bedoeling: de verbinding leggen tussen beschikbaar kapitaal en de sociale kwestie. Arbeidsfonds De vraag of de rendementen gehaald zullen worden, in mijn commentaar voorzichtig een 2,5 procent over dertig jaar, is op twee manieren te benaderen. Ten eerste, door de grillen van de burgerlijke economie te volgen; de marktrente of de rente die de overheid oplegt, is dan het criterium. Ten tweede, door het vermogen sociaal in te zetten. Even er tussendoor. Er doet zich een markant en ingewikkeld economisch verschijnsel voor. 'Normaal' ontwikkelt de rente zich volgens conjunctuurgolven. In tijden van laagconjunctuur wordt er dan geïnvesteerd om de economie aan te zwengelen. Het kapitaal moet goedkoop worden en dus de rente omlaag. Dat was ook de redenering van de voorzitter van de Europese Centrale Bank, Draghi. In een periode van hoogconjunctuur kan dan de rente weer omhoog om de economie af te koelen. Maar dat is niet gebeurd. De afgelopen jaren heeft de markt dus anders gereageerd. Ze is niet meegegaan in dat stramien. Bij een economisch herstel dat zich vanaf 2010 inzette, is de rente laag gebleven. Kennelijk is er een grote hoeveelheid kapitaal in de vorm van geld dat zijn weg naar de reële economie niet vindt, waardoor de rente laag blijft. Hoe dit vraagstuk in elkaar zit, is een studie waard. Belangrijker is dat beschikbaar kapitaal in de vorm van vermogen (geld) zijn weg niet vindt in de richting van de maakindustrie. Wanneer die industrie in crisis komt, bij Tata Steel is dat al het geval, dan zou het wel eens echt slecht kunnen gaan met de pensioenen. Niet alleen risicovrije beleggingen renderen dan niet, ook risicovolle beleggingen leveren niets tot weinig op. Om pensioenvermogen blijvend te laten renderen, moet er dus iets anders bedacht worden. En dat is het tweede type benadering, namelijk het vermogen sociaal maatschappelijk aanwenden zonder burgerlijke interventie. Dat vergt een vermogensbeheer onder controle van niet commerciële instellingen. Een arbeidsfonds is daar geschikt voor. De vraag is dan of bijvoorbeeld 'de arbeid' bereid en in staat is de voorgestelde 2,5 procent rente op te brengen. Dat kan, volgens mij, wanneer aan de voorwaarde voldaan wordt dat de mensen die de pensioenvermogens bijeen gebracht hebben, daadwerkelijk de zeggenschap krijgen over de bestemmingen van het vermogen. Niet uitbetaald loon Sinds mijn betrokkenheid bij de pensioendiscussie, is het uitgangspunt dat pensioenen uitgesteld loon zijn. Mij lijkt dat een onvolledige stelling, omdat de werkgeversbijdrage aan de pensioenfondsen feitelijk niet uitbetaald loon is. Dat betekent voor mijn plan dat er geen sprake is van een greep uit de kas. Het pensioenvermogen aanwenden voor de 'sociale kwestie' is dan eerder te beschouwen als een 'sigaar uit eigen doos'. En dat kan goed, als het vermogen niet werkelijk ontvreemd wordt door overheid of kapitalisten die dat vermogen gebruiken om de eigen problemen op te lossen. Suggereren dat de politiek pensioenwetten kan maken, druist in tegen het idee van een arbeidsfonds. De overheid kan natuurlijk altijd aankloppen met goede voorstellen voor investeringen in haar problemen, maar dan wel tegen dezelfde 2,5 procent en onder twee voorwaarden: 1) de betreffende investeringen van de overheid moeten voldoen aan de criteria die de beheerders en eigenaren van het sociale fonds vastgesteld hebben en 2) leningen uit het arbeidsfonds mogen de 'sociale kwestie' niet versterken. Er is dus geen nieuwe Uitnamewet nodig, wel een 'Innamewet', waarbij de beheerders van het sociale fonds de criteria vaststellen. Mijn optimisme zegt dat vermogen het beste rendeert, wanneer het sociaal gebruikt wordt, dat is solidariteit. Daarvoor is wezenlijk dat het vermogensbeheer van het grote pensioenvermogen drastisch anders gestructureerd wordt. Dat is een grote operatie!