Van Mao tot Eva

Alleen de waarheid is revolutionair!

Rob Lubbersen

Ook linkse lieden nemen soms een loopje met de waarheid. Met de waarheid als de beste beschrijving van de werkelijkheid. Meestal doen we dat met goede bedoelingen. Omdat we vrezen dat rechts munt kan slaan uit onwelgevallige feiten. Dat het verderfelijke kapitalisme zijn voordeel daarmee kan doen.

Een bekend voorbeeld is het goedpraten of negeren van de misdaden van Stalin en Mao. Miljoenen communisten zagen die 'niet' of door de vingers om het imperialisme niet de wind in zijn propagandistische zeilen te gunnen. Dat imperialisme was immers uiteindelijk - in laatste instantie - veel erger. Een leugen om bestwil in het belang van de toekomst van de mensheid moest kunnen. Hmmm ... Heeft het echt geholpen of juist de linkse beweging nadeel bezorgd? Volgens de Italiaanse marxist Antonio Gramsci (1881-1937) immers is alleen de waarheid revolutionair.

Valse verwachtingen

Er zijn recentere voorbeelden. Rutger Bregman stapt in zijn boek De Meeste Mensen Deugen (2020) wel heel gemakkelijk heen over de 'menselijk tekorten' zoals hebzucht en machtswellust. Hij doet dat om een oud eenzijdig beeld 'de mens is slecht' te corrigeren, maar zijn balans slaat door. Veel zaken in de menselijke geschiedenis vallen zo niet te verklaren.

Een ander voorbeeld is te vinden bij seksuologe Ellen Laan. In een poging mannen en vrouwen bij het vrijen dichter bij elkaar te brengen, gooit ze het Libido (geslachtsdrift) overboord. En bagatelliseert ze verschillen in hormonen, pornogedrag, zin in seks en orgasmebeleving. Ellen Laan wil die verschillen niet zien, want ik streef naar gelijkheid tussen man en vrouw (NRC 18-11-2017). Een loffelijk streven, maar wel een streven dat valse verwachtingen wekt en juist tot scherpere misverstanden tussen de seksen kan leiden.

Medelijden of medestrijden

Een ander voorbeeld is dat onlangs in het politiek café De Linkse Liefde, maar ook in de kolommen van De Socialist (orgaan van de Internationale Socialisten), de religiekritiek op wel een heel zacht pitje werd gezet. Voor sommige mensen is het geloof inderdaad een bron van inspiratie, maar bij miljoenen blijft het een vorm van vervreemding en onderwerping die vraagt om verlichting en niet om bevestiging. Ook al hebben vooral onze islamitische broeders en zusters het niet altijd gemakkelijk in deze maatschappij. Het geloof draagt nou niet echt bij aan hun bevrijding.

Heel recent werd bij Keti Koti, de herdenking van de afschaffing van de slavernij, door een kennelijke nazate van slaafgemaakten, een vrouw van kleur, een kwartier lang hulde gebracht aan de kracht van haar voorouders. Hoezo en waarom werd niet helemaal duidelijk. Begrip voor geleden leed betekent nog niet meegaan in obscurantisme en het gebruik van opium door het volk, zoals geloof in god of allah en voorouderverering. In 1880 riep de socialist Louis Auguste Blanqui al: Ni dieu - ni maître! oftewel Geen god - geen meester!. Medestrijden lijkt me nuttiger dan medelijden.

Biologie of cultuur

De laatste botsing van goedbedoelde linkse reductie van de werkelijkheid en dus de waarheid, trof ik aan in het boek De waarheid over Eva (2020). Een werkstuk van bioloog Carel van Schaik en historicus Kai Michel. Een pil van 608 bladzijden, waarin ze ingaan op Hoe de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen ontstond. Carel en Kai zijn niet over één nacht ijs gegaan: ze verwijzen naar rond de 700 (!) artikelen en boeken. Ze dragen oude en nieuwe inzichten aan over hun thema, te veel om in dit bestek te behandelen. Ik hoop binnenkort met een uitgebreider bespreking te komen, want het aangedragen materiaal vraagt daar om.
In De Waarheid over Eva proberen Carel en Kai aan te tonen dat de onderdrukking van de vrouw, de bejegening als ‘het zwakke geslacht’ niet een eeuwig, natuurlijk of biologisch fenomeen is. In de pakweg 2 miljoen jaar van menselijke geschiedenis is dat fenomeen hooguit de laatste 10.000 jaar geldend. Vanaf, zeg maar, de overgang van rondtrekkende jager- en verzamelaarmaatschappijen naar landbouwgemeenschappen op vaste plekken.

De laatste 2.000 jaar heeft het christendom de mannelijke dominantie nog eens een enorme boost gegeven. Het patriarchaat, de onderschikking van de vrouw, is een cultureel verschijnsel mogelijk gemaakt door de wijze van produceren. Maar daar houdt het historisch materialisme van de schrijvers wel op. Ook 'trucjes' van de mannen spelen een rol. Zo is het scheppingsverhaal door mannen bedacht om hun macht over vrouwen te bestendigen. Had immers Eva door in een verboden vrucht te bijten niet de verjaging van de mens uit het Paradijs veroorzaakt? Overigens wordt in het hele boek de Bijbel dan weer voor zo goed als waargebeurd genomen, als Eva en later Jezus wenselijk gedrag vertonen, dan weer als louter macho ideologie neergezet, als de zwakheid, verleidelijkheid en onbetrouwbaarheid van de vrouw de boventoon voert.

Aannames en suggesties

Over enkele andere mogelijke minpunten van de vrouw die hen door mannen worden aangewreven, hebben de schrijvers een aardig verhaal. Al in de Griekse oudheid ontstond de mening dat vrouwen dom en humeurig zijn. Carel en Kai verklaren dit als volgt. In de Griekse steden aan de kust met een onvruchtbaar achterland waren de bewoners aangewezen op handel en roof. Bij de plundering van andere steden werden vooral jonge meisjes buitgemaakt en meegenomen. Die kwamen in een slavenbestaan, dus geen wonder dat ze niet veel wisten (kind) en niet al te vrolijk waren (sloof).
Hormoonschommelingen op latere leeftijd bij menstruatie en zwangerschap blijven buiten het boek.

Er wordt flink gestrooid met aannames en suggesties. Dat is niet zo vreemd als je zo ver teruggaat in de tijd. Soms krijgen die het karakter van tegenstrijdigheden, zoals in het geval van de passages over de Bijbel. Maar het gebeurt vaker. Zo wordt de vermaledijde biologie toch óók ingezet om te laten zien hoe fout het patriarchaat is, mensen hebben namelijk een aangeboren rechtvaardigheidsgevoel: Vrouwen hebben zelfs in de ergste tijden van onderdrukking hun lot nooit deemoedig verdragen maar altijd gevoeld: 'Dit is ten hemel schreiend onrecht!’. Het is één van de vele aannames en suggesties waar dit boek rijk aan is.

Goede bedoelingen

Irritant voor een ouwe witte man als ondergetekende zijn de schuldbelijdenissen van de ‘heren’: Om het simpel te zeggen: ook wij zullen in dit boek waarschijnlijk af en toe in de val van de patriarchale matrix trappen en een blunder begaan. We vragen daarvoor excuus. Ja, soms worden vrouwen bijna heilig verklaard om te laten zien dat Eva noch haar biologische voorouders ook maar enige schuld hebben aan de vrouwelijke, laat staan de menselijke misère. De cultuur maakt vrouwen het leven moeilijk, niet de biologie. Het goede nieuws: in naar schatting 99% van ons verleden was er in hoge mate sprake van gelijkgerechtigdheid. En nu zijn we daar weer op weg naar toe.

Nogmaals, aan goede bedoelingen geen gebrek. Bovendien zijn er goede argumenten voor een beloftevolle toekomst, want dankzij de voortschrijdende wetenschap en techniek en het feminisme zijn verschillende posities in de maatschappij op basis van verschil in sekse helemaal onhoudbaar geworden, terwijl ze dat moreel al waren. Maar het wegredeneren uit de geschiedenis van de rol van fysieke verschillen tussen mannen en vrouwen, vooral die in gemiddelde lichaamskracht, is daarbij niet dienstig. Dat slaat de materiële basis onder het verhaal vandaan. Dat laat onverklaard waarom er zo lang zo'n sterk cultureel mannenbolwerk heeft kunnen bestaan. Dat maakt De Waarheid over Eva tot een weefwerk van te veel ongerijmde aannames en suggesties. En, alleen de waarheid is revolutionair! Of is dat ook (maar) een aanname?