De SP en de vakbeweging

De emancipatie van de werkende klasse

Sjarrel Massop

Het lijkt erop dat de Socialistische Partij een grotere belangstelling heeft voor de vakbeweging. Dat is in ieder geval de indruk uit het tijdschrift Spanning van de SP, mei 2021.1 Eigenlijk logisch dat een politieke partij die de sociale rechtvaardigheid en solidariteit hoog in haar vaandel heeft staan, steun verleent aan een belangrijke organisatie in de arbeidersstrijd als de vakbeweging. Relevant is dan wel een visie op wat de vakbeweging in de huidige krachtsverhoudingen is en zou moeten zijn.

Als herinnering aan de oprichting van de Sociaal Democratische Bond in 1885 is in Groningen een herdenkingsplaquette gemaakt met een citaat van Karl Marx. Overwegende dat de emancipatie van de arbeidersklasse, het werk van de arbeidersklasse zelf moet zijn. Kort geleden kwam ik er in een bijzonder interessant boek2 achter dat dit citaat een verarming is van Marx' preambule bij de oprichting van de Internationale Workingmen's Association beter bekend als de Eerste Internationale in 1864.

Folkingestraat 3 Groningen - Overwegende dat de emancipatie van de arbeidersklasse, het werk van de arbeidersklasse zelf moet zijn, K. Marx.

Niet boven hen

De Internationale van 1864 was het samenwerkingsverband van vele arbeiders die zich verenigden om de uitbuiting en uitsluiting onder het kapitalisme,in vele aspecten tegen te gaan. Met andere woorden, de klassenstrijd voeren.

Het oorspronkelijke citaat uit Marx' inleiding luidt:
De emancipatie van de werkende klasse moet bereikt worden door de werkende klasse zelf. Dus, we kunnen niet samenwerken met mensen die openlijk zeggen dat de arbeiders te weinig opgeleid zijn om zichzelf te emanciperen. Zij moeten eerst geëmancipeerd worden van de mensen boven hen, die uit de filantropische leden van de bovenklasse en de lagere middenklasse bestaat. Als het nieuwe partijorgaan het beleid adopteert dat overeenkomt met de meningen van deze heren, wanneer het burgerlijk is en niet proletarisch, dan is het enige wat we kunnen doen - hoewel we dat erg betreuren, openlijk verklaren dat we hier tegen zijn en openlijk, vanwege de solidariteit met wat we tot dus verre vertegenwoordigd hebben in het buitenland - de Duitse partij verlaten.

Tweedeling

De inleiding van Spanning in mei 2021, eindigt met:
Het is dan wel zaak dat meer linkse mensen [dus ook SP'ers] zich aansluiten bij de bond en daarin actief worden. Want als we willen bouwen aan een samenleving waarin menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit voorop staan, dan is een sterke vakbeweging noodzakelijk.

Uit jaren ervaring kan ik zeggen dat vakbondswerk geen achterkamertjes activiteit is, maar een kwestie van diep met de poten in de modder staan en hard werken gedurende een nog erg lange tijd. Zoals de vakbeweging zich de laatste honderd jaar ontwikkeld heeft, staat echter in schril contrast met wat Marx de arbeidersassociaties voorspiegelde. Er is een tweedeling ontstaan in de vakbeweging, een elite die de pretentie had om het voor en met de georganiseerde leden te regelen en de leden zelf die op grote afstand van hun eigen organisatie zijn komen te staan.

Minachting

Domela Nieuwenhuis was één van de oprichters van de Sociaal Democratische Bond. Ronald van Raak (oud-lid Tweede Kamer SP) besprak in Spanning de biografie van Domela en verwees naar diens stelling voor en met de arbeiders de strijd te willen voeren.3 Gezien het uitgebreide citaat van Marx verdwijnt in deze benadering van Domela en de SDB de nadruk op door de arbeidersklasse die immers volgens Marx zelf die strijd moet voeren.
Een minachting die helaas de kern vormt van het zo bejubelde 'polderen' in Nederland, een visie die met compromissen en concessies de waarden van de SP uit Heel de mens ernstig geweld aan doet. En het moet gezegd worden dat prominenten van de partij zich hieraan bezondigd hebben en dat nog steeds doen. Een paar illustraties, met als aantekening dat het niet gaat om verwijten achteraf, maar dat in de vakbeweging menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit vorm gegeven moet worden.

* Ondanks een heroïsche strijd is uit het gevecht van de schoonmakers een compromis gekomen dat de positie en de inkomens van de schoonmakers nauwelijks verbeterd hebben. Belangrijk punt van de schoonmakers was 'respect' en dat is niet waargemaakt.
* Ondanks de voorbeeldige strijd van de zorg en thuiszorgmedewerkers heeft de cao Verpleeg en Verzorgingshuizen een compromis opgeleverd dat de positie van de Alfahulpen zonder perspectief verslechterd heeft. Ook hier is de kwestie van respect verdwenen.
* De sector vervoer heeft een geweldige strijd gevoerd met stakingen. Daarin hebben SP'ers een vooraanstaande rol gespeeld. Zij zijn samen met de (kader)leden door de bestuurder (geen SP'er) geweldig in de kou gezet.
* De senioren voeren al tien jaar een verbeten strijd voor een fatsoenlijk pensioen - met vier eisen: bevries de AOW op 66 jaar - indexatie van het pensioen voor elke generatie - toegang tot het stelsel voor alle werkenden, vooral flexers en zzp'ers - verslechteringen zijn onacceptabel. Het pensioenakkoord heeft de vakbeweging in een positie gemanoeuvreerd, waarin niet alleen bar weinig terechtgekomen is van deze eisen, maar bovendien vele senioren heftig teleurgesteld zijn in het optreden van hún vakbond.

Centralisatie

De leuze in Spanning over de vakbeweging organiseer, organiseer, organiseer is een prachtig principe, maar geen genadebrood.
Ruud Kuin (hoofdredacteur van Spanning) spreekt zich in zijn bijdrage tegen door enerzijds te stellen: Een belangrijk deel van het management [van de vakbeweging] verzette zich tegen een boven sectorale gecoördineerde strategie. Het management heeft relatief veel macht gekregen, doordat de besturen van de voormalige bonden zijn opgegaan in één gecentraliseerd bestuur. En anderzijds: Verder heeft de democratisering binnen de FNV het idee versterkt dat alles 'van onderop' tot stand moet komen en dat centrale afspraken, sturing en coördinatie van een (gekozen) bestuur verdacht zijn. Ook onder kaderleden leeft dat sentiment breed.

Daarmee ben ik het spoor bijster. Management en bestuur hebben veel macht gekregen en tegelijkertijd is voor Kuin het idee van 'alles van onderop' onwerkbaar. In werkelijkheid werkt de centralisatie (kader)leden tegen en maakt hen monddood. Het gaat niet om de samenklontering van de macht in één centraal beleid, maar om het samenbrengen van macht om respect, solidariteit en goede arbeidsvoorwaarden te kunnen realiseren.

Strijd of onderhandeling

Op 1 mei is de Herman Bode prijs uitgereikt aan de meest aansprekende FNV-campagne van dit moment: voor 14 euro als minimum uurloon. Bode, de laatste vakbondsbestuurder die zwichtte voor de druk van de (kader)leden, toen zij in 1980 niet wensten mee te gaan in het schikkingsbeleid van de vakbondsleiding. Hij antwoordde met zijn inmiddels beroemde uitroep Willen we naar de Dam, dan gaan we naar de Dam.

In de strijd voor een goed pensioen stuiten senioren al meer dan een half jaar op onwil van de FNV-leiding om strijd te voeren voor 'indexatie van de pensioenen voor elke generatie' en vormden inmiddels de Werkgroep Indexatie Nu (WIN).
De oplossingen voor meer strijd is 'organizen'. De SP'ers in de FNV hebben tot nu toe geen blijk gegeven dit concept, dat de werkende klasse zichzelf organiseert, te begrijpen. Tuur Elzinga, oud senator van de SP, pensioenonderhandelaar van de FNV en ondertussen voorzitter, heeft ettelijke malen uitgesproken dat de acties rond de pensioenstrijd van een grote betekenis waren voor de onderhandelingen. Hij heeft echter niet begrepen, dat daar de schoen wringt. De acties zijn niet gevoerd om de onderhandelingen te ondersteunen, maar om de gestelde eisen binnen te halen. Die eisen zijn nog lang niet binnen, sterker nog: het begint erop te lijken dat ze met de uitwerkingen van het pensioenakkoord steeds verder uit het zicht raken.
Er is dus verdere strijd nodig en die moet georganiseerd worden, ondersteund door alle kracht die in de vakbeweging beschikbaar is. Niet strijd voor de ondersteuning van de onderhandelingen, maar pas gaan onderhandelen als de strijd gewonnen is. Om de puntjes op de i te zetten.