Stakingen in 1946 tegen de troepenuitzending naar Indonesië

Een glorieus jubileum

Maurice Ferares

Vijfenzeventig jaar geleden, zaterdag 21 september 1946, vond in Amsterdam de aanloop plaats van de staking tegen het uitzenden van troepen naar Indonesië. Het was een spontane staking die twee dagen later begon bij de Amsterdamse tram en de Droogdokmaatschappij. Ze werd gevolgd door de meeste bedrijven in de stad, waaronder het gemeentepersoneel, en overgenomen door de werkers in de meeste grote steden in het land.
Op de Nieuwendijk werd die zaterdagavond een demonstrant door de militaire politie doodgeschoten.

Geen enkele partij wilde de verantwoordelijkheid voor de staking nemen. Ook de CPN – die tegen de onafhankelijkheid van Indonesië was - ontkende verantwoordelijk te zijn voor de staking en scheef in zijn dagblad De Waarheid op 24 september 1946: Deze staking is niet begonnen. Deze staking was er al en de schietpartij van zaterdagavond was precies de druppel die de emmer deed overlopen.

Spontane acties

Een citaat dat de poging weergeeft van de leiding van de CPN om te verhinderen dat de partij verantwoordelijk voor de staking zou worden gesteld op het moment dat ze zo graag in de regering wilde komen. Paul de Groot, partijleider CPN, sprak van een Een verantwoordelijke partij. De beide communistische wethouders in Amsterdam, Ben Polak en Leen Seegers (de laatste had de 'tram' in zijn portefeuille), waren medeverantwoordelijk voor het beleid van het gemeentebestuur.
De sociaaldemocraten waren evenmin solidair met het Indonesische volk dat voor zijn vrijheid vocht tegen de Nederlandse kolonialen, hun ministers Schermerhorn en Drees stuurden kort na de Tweede Wereldoorlog de eerste troepen naar Indonesië. De Amsterdamse wethouders van de CPN en SDAP waren weliswaar tegen het ontslag van de gemeentearbeiders die gestaakt hadden, maar deelden wel geldboetes uit.

Wat de vakbeweging aangaat. De Eenheids Vakcentrale (EVC), waarvan de leiders CPN leden waren, weigerde de havenarbeiders op te roepen om geen schepen te laden en te lossen waarvan de lading bestemd was voor het Nederlandse leger in Indonesië. Dat gebeurde overigens wel in Australië.
De zogenoemde linkse partijen hebben weinig reden om trots te zijn op hun houding tegenover de vrijheidsstrijd van het Indonesische volk. De spontane acties van de werkers hebben daarentegen volledig het recht om genoemd en geloofd te worden. Indonesië is onafhankelijk geworden mede dankzij hen.

Het einde van de staking

Tot slot uit mijn eerder gepubliceerde ooggetuigenverslag van wat er op 24 september 1946 op het Waterlooplein in Amsterdam gebeurde, waar 's morgens vroeg zich al tienduizenden stakers hadden verzameld. 1 Op het plein en in omliggende straten werden barricaden opgeworpen. Er is veel politie op de been. Henk Gortzak, gemeenteraadslid CPN, stapte voor het politiebureau uit de politieauto waarmee hij van huis is gehaald en beklom een sleperskar die voor het bureau stond en sprak de massa toe:

Dit mag geen slag worden tussen de politie en de stakers. Wij voelen ons gedragen door de verantwoordelijkheid voor orde en rust, maar dan een Nederlandse en niet in Pruisische zin. Ik mag hier geen meeting van maken, daarover vergadert B en W op het ogenblik, maar dat wil ik wel zeggen: wekenlang heeft het Nederlandse volk gepoogd om zonder staking duidelijk te maken dat het geen strijd in Indonesië wil. De regering bleef doof en verbood onze meeting waarbij soldaten en burgers op vredelievende wijze poogden te demonstreren. En daarom, omdat de regering zo deed, stopte vandaag het bedrijf. Ik stel u voor. Eén: van hieruit een delegatie naar Den Haag te zenden. Twee: Ieder moet nu rustig naar huis gaan. Indien er een meeting komt, dan wordt u gewaarschuwd. Toon, en door de stakingsdaad en door de orde, hoe sterk we zijn. Drie: dit is een 24-uursstaking. Tenzij er nadere berichten komen, gaan we morgen weer in de bedrijven.
Hierna verlieten de stakers diep teleurgesteld het plein.