extra
De arbeidsvijandige grondwet in Chili wordt herschrevenHoge verwachtingen bij Chileense vakbondenYoel Bitran 1 Veel Amerikanen zijn eraan gewend geraakt te horen dat elke presidentsverkiezing de belangrijkste in een generatie is. Voor Chilenen waren deze woorden zonder meer van toepassing op de verkiezingen van 15 en 16 mei 2021. Toen we dat weekeinde naar de stembus gingen, deden we dat niet alleen om te kiezen wie onze volgende burgemeesters, gouverneurs en raadsleden zouden zijn, maar ook om te bepalen wie de volgende grondwet, helemaal opnieuw, zou schrijven. Na een referendum in november 2020, waarin 80 procent van de kiezers een nieuwe grondwet steunde, werden in mei 150 constitutionele afgevaardigden gekozen om het juridische en politieke kader voor de toekomst van het land te ontwerpen. Onafhankelijke kandidaten, voornamelijk links en centrumlinks, kregen bijna een derde van de zetels. Voor het eerst werden 17 zetels gereserveerd voor inheemse groepen en werd gendergelijkheid tijdens de constitutionele conventie gegarandeerd na de goedkeuring van een wet van maart 2020. Alles bij elkaar haalden hervormingsgezinde kandidaten 60 procent van de zetels binnen.
Grondwet van PinochetVan belang is dat de kandidaten, gesteund door de centrumrechtse coalitie Chile Vamos (Chili, we gaan) van president Sebastian Piñera er niet in slaagden een derde van de zetels te bemachtigen. Een aantal dat zij nodig hadden om het vetorecht te verwerven bij grote veranderingen. De vraag is waarom maken Chilenen zich zo druk over verandering van hun grondwet. Zoals elke Chileense activist zal vertellen, zorgt de bestaande grondwet voor ernstige problemen – met name op het gebied van sociale en economische rechten. Die wet is geschreven door meedogenloze, arbeidersvijandige en neoliberale intellectuelen uit de dictatuur van Pinochet. Centraal staat daarin dat openbare diensten en fundamentele sociale rechten ondergeschikt zijn aan de markt en particuliere belangen. Een nieuwe grondwet zou daarom de deuren kunnen openen voor een radicale transformatie van de Chileense samenleving. Verkocht aan hoogste bieder
In 1989 werd de dictatuur door een combinatie van massale protesten en toenemende internationale veroordeling gedwongen om verkiezingen uit te schrijven. Maar de Chileense oligarchie, bestaande uit de traditionele landbezittende aristocratie en nieuwere generaties van kapitalistische families, wist dat haar grondwet intact zou blijven, ook al zou de dictator vallen. Dit betekende, zoals Guzman voorspelde, dat bepalende veranderingen onmogelijk zouden worden gemaakt. Dertig jaar later kent Chili nog steeds een extreem hoge economische ongelijkheid, met de grootste inkomenskloof in de landen van de OESO. Decennium van mobilisatie
De recente opstanden voor veranderingen in Chili - de achtergrond voor de constitutionele conventie - zijn het hoogtepunt van meer dan tien jaar groeiende sociale bewegingen en massale mobilisaties. In 2006 sloten honderdduizenden middelbare scholieren hun scholen en eisten een radicale herziening van het economisch gestructureerde onderwijssysteem. In 2011 sloot diezelfde generatie, nu ouder, alle grote universiteiten in het land voor een heel jaar, en mobiliseerde bijna een miljoen mensen op straat voor soortgelijke eisen. Gedurende de periode 2000/2010 werden tientallen vreedzame protesten rond deze en andere vraagstukken georganiseerd en zogenaamd progressieve regeringen gekozen. Maar niets leek de heersende elites ertoe te brengen om de economische en traditionalistische, christelijke modellen los te laten die ze in de jaren zeventig en tachtig met geweld hadden opgelegd. De grondwet bleef dienen als een onbuigzaam bolwerk tegen alle inspanningen en wensen van de meerderheid van de bevolking.
Kantelpunt in 2019
In oktober 2019, toen de metrotarieven plotseling werden verhoogd, weigerden middelbare scholieren te betalen en begonnen ze massaal over de tourniquets te springen. Een protest dat decennia lang was opgebouwd en uitmondde in een sociale explosie – 'estallido social', zoals de protestbeweging in Chili is gaan heten. Maar na het historische succes van de stemming voor grondwetswijziging in november 2020, bleef een grote vraag over: wie zou worden gekozen om deze nieuwe grondwet te schrijven. De politieke partijen en heersende elites hadden nog steeds de mogelijkheid om grote veranderingen in het politieke en economische systeem te voorkomen door conservatieve afgevaardigden voor de conventie te laten kiezen. En ze zouden er alles aan doen om dat voor elkaar te krijgen. Het begin van het einde
De regerende elites gaven miljoenen dollars uit om neoliberale kandidaten te steunen. Het enige dat ze nodig hadden, was een derde van de conventieafgevaardigden, genoeg om een veto uit te spreken over besluiten en zo elke belangrijke wijziging van het huidige systeem te voorkomen. De meeste analisten en experts voorspelden dat dit het geval zou zijn. Maar toen de resultaten op 16 mei bekend werden, ging een schokgolf door het hele land: het oude regime ging ten onder. Het belangrijkste is dat degenen die hebben gestemd, verwachten dat dit geweldige proces ons uit de ellende zal halen, waarin de regerende politieke partijen ons sinds de dictatuur hebben vastgehouden, zei Claudio Sagardias, de voorzitter van de confederatie die het winkelpersoneel vertegenwoordigt 
Vakbondsbeperkende grondwet
Voor de werknemers zullen de gevolgen zijn dat de privatisering van de pensioenen, het onderwijs en de gezondheidszorg ongedaan worden gemaakt. Het is onwaarschijnlijk dat een twee derde meerderheid daar tegen zal stemmen. De afgevaardigden hebben een duidelijk mandaat en gezien hun omvang ook de mogelijkheid om ingrijpende veranderingen door te voeren. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van hoe het door de dictatuur ontworpen wettelijke kader tot het uiterste gaat om te voorkomen dat vakbonden macht uitoefenen. Als gevolg hiervan zijn veel, zo niet de meeste, vakbonden in Chili gefragmenteerd, zwak en tijdelijk. Toen een progressieve regering onlangs probeerde arbeidswetgeving goed te keuren die de vakbonden aanzienlijk zou hebben versterkt, werd dit ongrondwettelijk verklaard. 
Hoop
Net zoals de huidige grondwet de potentiële macht van Chileense arbeiders drastisch verstikt, kan een nieuwe grondwet de deur openen naar een radicale omvorming van de arbeidersbeweging en meer onderhandelingsmacht voor de Chileense arbeidersklasse. Zoals: Realisatie van elk van deze punten zou de organisatiemogelijkheden voor arbeiders in Chili fundamenteel verbeteren. Samen zouden ze Chili kunnen omvormen tot een baken van arbeiders- en vakbondsrechten voor de hele regio. Het valt niet te ontkennen dat deze strijd nog maar net is begonnen en dat Chileense arbeiders en vakbonden er alles aan moeten doen om ervoor te zorgen dat deze kans werkelijkheid wordt.
|
Jaime Guzman, architect van de huidige Chileense grondwet, kreeg in 1979 de bevoegdheid van generaal Augusto Pinochet een nieuwe grondwet te schrijven. Pinochet, de meedogenloze fascistische dictator die duizenden vakbondsleiders en linkse activisten vermoordde en martelde tijdens de zeventien jaar dat hij aan de macht was. Zijn dictatuur, ingesteld en ondersteund door de Verenigde Staten, voerde een verderfelijke vrije marktagenda in die het land naar een sociaal experiment voerde. De dromen van marktfundamentalisten als Milton Friedman die zich een samenleving voorstelden met een minimale rol voor de staat, konden eindelijk worden uitgevoerd zonder weerstand van de bevolking.